بهترین دفاع حمله است

شبانی با پدر گفت ای خردمند

مرا تعلیم ده پیرانه یک پند

بگفتا «نیک مردی» کن نه چندان

که گردد چیره گرگ تیزدندان

واکنش صفحه?ی اینستوگرام روحانی

به انتقادات از سخنرانی جنجالی?اش

واکنش اصولگرایان مورد خطابِ رئیس?جمهور آن اندازه شگفت??انگیز نبود که بازتاب آن عتاب در میان اصلاح?طلبان! البته نه همه?ی اصولگرایان مورد خطاب رئیس?جمهور بودند و نه همه?ی اصلاح?طلبان از عتاب روحانی به حریفان خویش روی در کشیدند. اما واکنش رسانه?ها و چهره?های اصلاح?طلب به  حدی بود که تیترهای روزنامه?های کیهان و وطن?امروز در محاق قرار گیرد و تندخویی?های جبهه پایداری به روحانی کمتر دیده شود تا بار دیگر نشان داده شود حسن روحانی متغیری مستقل از دو جناح سنتی راست و چپ ایران است.

واقعیت این است که با وجود حفظ فضای دوقطبی در صحنه?ی سیاسی کشور پدیده?هایی مانند محمود احمدی?نژاد و حسن روحانی در دهه?ی اخیر در هر دو جناح آن اندازه تحول ایجاد کرده?اند که به تدریج باید از دو جناح جدید راست و چپ در ایران سخن گفت. در واقع مقام ریاست?جمهوری به سبب برگزیده شدن در فراگیرترین و ملی?ترین نهاد انتخابی کشور چنان پویش و انرژی?ای به صحنه سیاسی ایران می?دهد که ناخودآگاه شمایل ساز و گفتمان?آفرین می?شود و احمدی?نژاد و روحانی این دو شمایل جدید عصر ما هستند که یکی (احمدی?نژاد) از منتهی?الیه چپ جناح راست، آن را رادیکالیزه کرده و دیگری (روحانی) از منتهی الیه? راستِ جناح چپ، آن را لیبرالیزه می?کند. محمود احمدی?نژاد محافظه?کاران کهن را به اصولگرایان نوین بدل کرد و حسن روحانی سوسیالیست?های سابق را به لیبرال?های جدید بدل خواهد کرد. فارغ از تمایز ایدئولوژیک اما هر دو چهره برخاسته از استان سمنان، ایران را به سوی سیاستی حرفه?ای پیش خواهند برد و در عمل مقام ریاست?جمهوری را از جایگاه صدرات عظمایی دور خواهند کرد چه مخالف آنان باشیم چه موافق ایشان. تقریر این بحث از این قرار است:

سیاست داخلی ایران در دهه?ی ۶۰ و نیمه?ی اول دهه?ی ۷۰ براساس «اجماع» اداره می?شد نه «رقابت». جمهوری اول و حتی دهه اول جمهوری دوم یک «جمهوری اکثریت» بود که در آن قوه عاقله?ی نظام سیاسی براساس «توافق» در سطوح عالی برای ارکان حاکمیت تصمیم می?گرفت. در دوم خرداد ۱۳۷۶ این نظم سیاسی تغییر کرد و مفاهیمی چون «رقابت» و «اکثریت  – اقلیت» جدی شد. در «رقابت» به زبان عامیانه «حلوا پخش نمی?کنند!» نتیجه آنکه رقابت?های ۷۶، ۸۴، ۸۸ و ۹۲ در ایران جدی بود و به احتمال قوی رقابت ۹۶ نیز جدی?تر از رقابت ۸۰ خواهد بود. (یعنی دوره?ی دوم روحانی حتی به آسانی دوره دوم خاتمی نخواهد بود). نهادینه شدن فرهنگ رقابت در عمل کار را از تعارف فراتر خواهد برد و هماوردی?های سیاسی جدی?تر خواهد شد. دوگانه «خاتمی  – ناطق» در سال ۷۶ و دوگانه «هاشمی  – احمدی?نژاد» در سال ۸۴ و دوگانه «روحانی  – قالیباف» در سال ۹۲ دوگانه?های روشن و صریحی بودند.

در این دوگانه?ها جای رقابت «موسوی  – احمدی?نژاد» در سال ۸۸ خالی است. این رقابت از نظر ماهوی با رقابت?های قبلی فرق می?کند. در واقع ورود مهندس میرحسین موسوی به صحنه انتخابات بازتولید مناسبات دهه?ی ۶۰ در آستانه?ی دهه?ی ۹۰ بود. موسوی گمان می?کرد چون با «اجماع نسبی چپ و راست» وارد انتخابات شده و چون اجزای اصلی این «اجماع» بزرگ بر سر دهه?ی ۶۰ توافق دارند با پرده?دری و افشاگری از نوع سخنان محمود احمدی?نژاد در مناظره?های سال ۸۸ روبه?رو نخواهد شد. بنابراین از نظر روحی و تاکتیکی آماده برخورد با رئیس سابق دولت نبود و حتی برای لحظاتی «مظلومانه» در چهره محمود احمدی?نژاد نگریست و ظاهراً از این همه «صراحت»(؟!) رئیس وقت دولت علیه رجال دهه?ی ۶۰ (به?خصوص آقایان هاشمی و ناطق) بهت?زده شده بود و برای دقایقی در لاک دفاعی فرو رفت و حتی ترجیح داد که صراحتا از «هاشمی» به عنوان رمز عبور احمدی?نژاد از نظام، دفاع نکند و تنها محدوده حلقه اصلی خود را از اتهام?زنی مبرا دانست. اما احمدی?نژاد به هدفش رسیده بود و موسوی را به هاشمی تبدیل کرده و دوگانه?ی سال ۸۴ را بازتولید کرده بود. تا اینجای کار احمدی?نژاد در مناظره برنده بود، زمانی بازنده شد که افراط پیشه کرد و پرونده زهرا رهنورد را طرح کرد و مهندس موسوی را به واکنش افکند و در نبرد نجابت و صراحت این محمود احمدی?نژاد بود که از نظر اخلاق سیاسی بازنده شد. اما در عرصه?ی رفتار سیاسی احمدی?نژاد برنده بود: او موفق شد این همانی هاشمی و موسوی را ایجاد کند و از نظر جنگ روانی برنده بازی شود.

تکنیک احمدی?نژاد در مناظره?ها و رقابت?های سیاسی تکنیک نسل دوم «راست?گرایان  – اصولگرایان» است. این جریان پیچیده  – که برای تفکیک آنان از محافظه?کاران سنتی باید ایشان را بنیادگرا خواند  – در عین نفوذ در حاکمیت منتقد اصلی نظام در دهه?ی شصت و هفتادند. بنیادگرایان ایرانی که در عصر امام خمینی نوباوگانی بیش نبودند و پیش از انقلاب فرزند جنگ تحمیلی بودند دهه?های ۶۰ و ۷۰ را عصر هاشمی?رفسنجانی می?دانند و به علت نفوذ زیاد او در حاکمیت در واقع اساس نظام سیاسی در این دو دهه را زیر سوال می?برند. از نظر آنان موسوی، خاتمی و نیز روحانی تداوم راه هاشمی?اند و از این جهت هردوگانه?ای را باید به «هاشمی  – احمدی?نژاد» تبدیل کرد. بنیادگرایان البته در دولت دوم احمدی?نژاد دچار انشعاب شدند و چند نامزد موازی: مشایی  – لنکرانی  – جلیلی معرفی کردند و نتوانستند در رقابت با جناح مقابل پیروز شوند، اما در انتخابات آینده (و نیز انتخابات?های آینده) مسلما از همین تکنیک استفاده خواهد شد.

راه مقابله با این روش?های سیاسی تخریبی چیست؟ یک حزب بنیادگرا تاکنون با استفاده از نفوذ خود در حاکمیت و اقلیت محض مجلس دو میتینگ سیاسی علیه دولت قانونی کشور برگزار می?کند و ابراز دلواپسی می?کند و رئیس?جمهور و وزیر خارجه مورد تایید مردم و رهبری را به انواع اتهامات می?نوازد، بارها در صحن پارلمان و در کمیسیون?های مجلس علیه محوری?ترین برنامه?ی دولت کارشکنی می?کند و چون محمود احمدی?نژاد افشاگری غیراخلاقی می?کند، نماینده عضو همین حزب بنیادگرا  در نطقی علنی رئیس?جمهور را به علت تحصیل در بریتانیا به جاسوسی فقهی و علمی متهم می?کند و رهبر معنوی این جبهه از قم علیه رئیس دولت به هتک و توهین می?پردازد. نامزد انتخاباتی این حزب در کمال آزادی در سفرهای استانی علیه مذاکرات هسته?ای سخن می?گوید و ارگان جبهه?ی پایداری در همین هفته?ی منتهی به حمایت صریح مقام رهبری از شخص وزیر امور خارجه دو مقاله?ی پیاپی علیه محمدجواد ظریف می?نویسد و او را تا مرز جاسوسی می?برد. نویسنده این مقاله??ی سراسر اتهام و تهمت نویسنده همان کتاب راز قطعنامه از انتشارات موسسه?ی کیهان است که با حمایت نهادهای امنیتی در دولت سابق با تیراژ بسیار علیه?ی مسوولان دهه?ی ۶۰ (به خصوص هاشمی و روحانی) چاپ شده و اخیرا محسن رضایی از قول مقام رهبری مطالب این کتاب را درباره پایان جنگ خلاف واقع اعلام کرده است. اما هنوز این کتاب با پول بیت?المال (نه بخش خصوصی) چاپ می?شود! همچنان که نشریه رمز عبور به آرشیو برخی نهادهای رسمی کشور دست یافته و مطالبی علیه دیپلماسی نظام در ختم جنگ با عراق چاپ می?کند تا میان مذاکرات صلح در سال ۱۳۶۷ و مذاکرات هسته?ای در دوران ما همانندی ایجاد کند و هر دو را زیر سوال ببرد.

این جریان سیاسی بنیادگرا به هیچ وجه یک جریان غیرحاکمیتی نیست. نه اینکه در نیروهای اجتماعی محدودی نفوذ ندارد بلکه ریشه اصلی?اش در باندهای قدرت و حاکمیت است و از اموال و امنیت ملی کشور به نفع خود خرج می?کند. صدای این اقلیت محض در مجلس بلندتر از قدرت حنجره?اش است و در نهادهای حکومتی دیگر نیز نفوذ دارد تا جایی که نه?تنها رسانه، حزب، تریبون و امکانات مالی دارد بلکه در رسانه?های ملی و نهادهای حاکمیتی نیز کرسی دارد و حتی می?تواند دلواپسی?های خود را دلواپسی نظام سیاسی جا بزند. هیچ?یک از اعضای این جناح در معرض بازداشت و تهدید نیستند اگر در کار بازداشت و تهدید دیگران نباشند! کار به جایی رسیده که به حریم امن رئیس?جمهور وارد شده و می?کوشد در آن روزنه?ای ایجاد کند و با تحلیل?های انحرافی مانند اینکه توفیق مذاکرات هسته?ای چه تاثیری بر نهاد ولایت فقیه خواهد گذاشت، بر روابط خوب مقام رهبری و ریاست?جمهوری اثر بگذارد. تردیدی در این نیست که بدون حمایت رهبری امکان توفیق نسبی در مذاکرات هسته?ای به دست نمی?آمد. اما بنیادگرایان که مانند همه افراطیون جلوتر از رهبری حرکت می?کنند در ماه?های اخیر هر اندازه که به توفیق مذاکرات هسته?ای نزدیک می?شوند احساس خطر بیشتری می?کنند.

?استیبضاح وزیر علوم نمود عینی اعمال فشار جبهه پایداری علیه دولت روحانی است. در حالی که رئیس? مجلس و حتی رئیس فراکسیون اصولگرایان به تداوم تعامل با دولت روحانی باور دارند، جبهه?ی پایداری می?کوشد دولت را وارد بحران کند. وزیر علوم که یکی از متدین?ترین و متخصص?ترین مدیران اجرایی کشور است زیر فشار گروه?هایی قرار دارد که از رانت علمی و تحصیلی برخوردار شده?اند و به یک انقلاب فرهنگی خاموش در عصر احمدی?نژاد دست زده?اند. دولت روحانی با نهاد علم شوخی ندارد. وزیر علوم بارها در جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی گفته است که به هنگام انتخاب روسای دانشگاه?ها به اصولگرایی یا اصلاح?طلبی آنها کاری ندارد اما حتی این حد از تغییر و تحول مسلما مورد رضایت جبهه پایداری نیست.

از سوی دیگر جبهه پایداری در نهایت موفق شد علی مطهری را به عنوان یار بیرونی تیم دولت از هیات نظارت بر مطبوعات حذف کند و در تلاش است که یکی از جدی?ترین منتقدان دولت و مطبوعات را وارد این هیات کند. بدون شک اقدام زنجیره?ای بعدی جبهه پایداری استیضاح وزیر فرهنگ و سپس وزرای دیگر خواهد بود.

ایران امروز اما رئیس?جمهوری دارد که چون سیدمحمد خاتمی «تحول?خواه» و به اندازه محمود احمدی?نژاد «بی?پروا» است. روحانی یک سیاستمدار حرفه?ای است که نه همیشه لبخند می?زند و نه همواره اخم در چنته دارد. مطمئن باشدی بی?دلیل عصبانی نمی?شود و شاید اصولا هیچ عصبانیتی از او بی?حکمت و خارج از کنترل نباشد. از نظر روحانی رئیس?جمهور «تدارکاتچی» نیست عالی?ترین مقام اجرایی کشور و دومین مقام عالی?رتبه بعد از رهبری است. روحانی به خوبی ضعف?ها و قوت?های حاکمیت را می?شناسد توان کشور و نظام را می?داند و به اقتدار رئیس?جمهور واقف است. به قول خودش در مناظره با محمدباقر قالیباف سینه?اش مملو از اسرار است، نگذارید این سینه گشوده شود و به قول خودش در مناظره با محسن رضایی عصبانی نمی?شود با صدای رسا سخن می?گوید.

?رسیدن به چنین ترکیبی از «تحول?خواهی» در بینش و «بی?پروایی» در روش یک اتفاق نادر تاریخ سیاسی معاصر ایران است. از زمان مشروطه تا امروز ما یا «رضاخان» داشته?ایم یا «محمد مصدق»، یا «محمود احمدی?نژاد» یا «محمد خاتمی». دولت?های ایران همواره رهبرانی داشته?اند که یا از آنها ترسیده?ایم یا دوستشان داشته?ایم. اکنون زمان آن است که روسای دولت?هایی داشته باشیم که مردم دوستشان داشته باشند اما مخالفانشان از ایشان هراسی هم در دل داشته باشند. هراس نه از به بند و زندان کشیده شدن، هراس افشا شدن نزد افکار عمومی و برافتادن پرده?ها…

برخلاف نقدهای برخی اصلاح?طلبان و روشنفکران عامه?ی مردم از صراحت رئیس?جمهور نه?تنها ناراحت نیستند بلکه از آن احساس امنیت می?کنند. آنان رئیس?جمهوری نمی?خواهند که همزمان اپوزیسیون هم باشد. رئیس?جمهوری که با آنان همدلی کند تنها تا جایی که آنان را درک کند پذیرفتنی است اما اگر در ابراز همدلی به حس رقت?انگیزی از ترحم?خواهی و مظلوم?نمایی برسد آزاردهنده است و در نهایت از درجه اعتبار ساقط خواهد شد.

روحانی تاکنون یک بار از حرف خود کوتاه آمده است: آنجا که از نحوه توزیع سبدهای کالا عذرخواهی کرد. پس او در برابر عامه مردم مغرور نیست و فروتن است و اولین رئیس?جمهوری ایران است که از مردم عذرخواهی کرده است. اما با متکبران از سر استغنا و اقتدار سخن گفتن نه?تنها کبر نیست که عین فروتنی است که گفته?اند ترحم بر پلنگ تیز دندان و ستمکاری بود بر شهروندان!

رای?دهندگان به روحانی رئیس?جمهوری انتخاب کرده?اند که مدافع خواست و مطالبه آنها باشد. رئیس?جمهور قرار نیست که مرثیه?خوان ماتم?زده مردمان باشد. ابزار قدرت رئیس?جمهور کم نیست. سفیری که به تهتران آمده تا سخن رئیس?جمهور را بشنود نیامده که به چند تئوری درباره?ی دموکراسی گوش دهد! او آمده است تا ببیند که رئیس قانونی دولت در پشتیبانی از مذاکرات سیاسی و دیپلماسی رسمی کشور تا چه اندازه جدی است و روحانی این جدیت  – را ولو با الفاظی که برخی روشنفکران نمی?پسندند  – هم به آن سفیر و هم به آن مخالف مذاکرات نشان داد.

یکی از تراژیک?ترین مباحث علمی در ایران رابطه?ی میان اخلاق و سیاست است. برخی از ما مردمان ایران به خصوص در لایه?های روشنفکری خود به بحران اخلاقی عمیقی مبتلا هستیم که ریاکاری یکی از نمادهای آن است. در حوزه خصوصی به صریح?ترین و حتی رکیک?ترین صورت?ها از یکدیگر یاد می?کنیم و در حوزه عمومی به مداهنه??آمیزترین روش با هم سخن می?گوییم. میان عینیت و ذهنیت ما نسبتی برقرار نیست. تعارف عادت ناپسند ماست. از سوی دیگر درک درستی از سیاست هم نداریم. با همان اخلاق ریاکارانه می?گوییم سیاست جز خدمت خلق نیست و سعی می?کنیم این واقعیت را که سیاست علمِ قدرت را فراموش کنیم. فراموش کنیم که سیاستمدار معلم اخلاق نیست. سیاستمدار اگر بتواند قدرت را مهار کند اخلاقی?ترین کار را کرده است.

سیاست همواره علم کسب، حفظ و گسترش قدرت بوده است اما در سده?ی اخیر به علمِ «مهار قدرت» هم تأویل شده است و تنها قدرت است که قدرت را محدود می?کند. تقویت قوه تقوا کار بسیار خوبی است اما وظیفه سیاستمدار نیست. وظیفه سیاستمدار این است که قدرت را با قدرت محدود کند و فرض کند که در جامعه?ای مطلقاً بی?تقوا زندگی می?کند و او باید مانع از دریدن و پاره کردن انسان به وسیله انسان شود. علمای اخلاق اگر انسان پاک و منزه از دروغ و ریا و حرص و آز ساختند مدینه فاضله هم بسازند. تا آن زمان تنها با قدرت و قانون است که می?توان قدرت و ظلم را محدود کرد.

رویای «صلح کل»، اسطوره?ی «گاندی» و پندار نهضت?های «مخملی» نقش بر آب است. کشتار صدها هزار نفر در جنگ?های هند و پاکستان، برآمدن بنیادگرایی اسلامی و هندو از این دو سرزمین، سرنوشت تلخ نهضت?های مخملی اوکراین و گرجستان و مصر و لیبی همه نشان می?دهد که هنوز رفتار «سیاسی» بر پندارهای شبه?? اخلاقی در دموکراسی?سازی فضل تقدم دارد.

بدیهی است که قصد مقصود ما اخلاق?زدایی از سیاست نیست. سیاست باید اخلاقی باشد و اخلاقی هم هست. سیاست اخلاق اختصاصی خویش را دارد و به اخلاق عمومی هم پای?بند است اما ارزش?های اخلاقی همان?گونه که در عرصه?ی عمومی صدق می?کنند در عرصه سیاسی صادق نیستند. اگر یک دیپلمات ارشد ایرانی در مذاکرات هسته?ای صادقانه توان هسته?ای ایران را کف دست غرب بگذارد و برنامه?های آینده را افشا کند یا به غربیان اعتماد کند نه?تنها یک سیاستمدار موفق نیست بلکه انسانی میهن?دوست و صلح?دوست هم نیست. اگر یک رئیس?جمهور با افراط در ساده?زیستی و خودمانی شدن با دیگران شأن و مقام ریاست?جمهوری را رعایت نکند و خود را در حد یک شهروند عادی نشان دهد به ملتش خدمتی نکرده است. اگر رئیس?جمهور به مخالفان تا بن دندان مسلح به سلاح تهمت و تخریب پاسخ محکم ندهد رئیس?جمهور نیست یک اپوزیسیون مظلوم است.

و سرانجام، رئیس?جمهور گاه باید در زمین حریف بازی کند. رئیس?جمهور باید این شجاعت و جرأت را داشته باشد که گاه با ابزار مخالفان با آنان برخورد کند. اگر حسن روحانی در برابر حملات مکرر محمد باقر قالیباف خویشتنداری می?کرد، هرگز رئیس?جمهور نمی?شد حتی اگر آقایان هاشمی و خاتمی از او حمایت می?کردند. اگر حسن روحانی اصطلاح حمله گاز انبری را فوراً به یاد نمی?آورد و حمله شهردار تهران را با ضد حمله?ای مناسب پاسخ نمی?داد امروز تمام ایران به تفکیک جنسیتی مبتلا شده بود! اگر حسن روحانی ذره?ای از پاسخ به آقایان سیداحمد خاتمی و علم الهدی در باب راه?های ورود به بهشت کوتاه آمده بود امروز دلواپسان از هراس سرما ما را به جهنم هدایت کرده بودند. اگر امروز حسن روحانی نتواند جواب دلواپسان را بدهد فردا ممکن است به علت موفقیت در مذاکرات هسته?ای از سوی جبهه پایداری محاکمه شود! یک لحظه تصور کنید که اگر در سال ۱۳۸۸ حسن روحانی مقابل محمود احمدی?نژاد قرار گرفته بود چه اتفاقی می?افتاد:

روحانی و احمدی?نژاد یک دوگانه کامل بودند. در مبانی فکری هیچ سنخیت و نسبتی نداشتند یکی عاشق ونزوئلا بود و دیگری هیچ از ونزوئلا خوشش نمی?آمد. اما هر دو رک بودند و روشن. هیچ?یک فکر نمی?کردند مقام ریاست?جمهوری?شان تضمین شده است و باید برای حفظ حرمت آینده خویش سخن?های پوشیده بگویند. هر دو با دوربین سخن می?گفتند نه با یکدیگر. خوب عدد حفظ می?کردند و طعنه می?زدند. در دام حریف نمی?افتادند و حریف را در دام می?انداختند و هر دو می?دانستند که «بهترین دفاع، حمله است» نسل سیاستمداران ایرانی عوض شده است. اصولگرایان چه بخواهند و چه نخواهند محمود احمدی?نژاد شمایل آنان است و اصلاح?طلبان چه بخواهند و چه نخواهند حسن روحانی شمایل ایشان است. سیاستمدارانی که سیاست؛ حرفه?ی آنان است نه فراغت آنان.

جای حسن روحانی در انتخابات سال?های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۸ خالی بود. شاید اگر او ۸ سال زودتر نامزد ریاست?جمهوری می?شد تراژدی آن ۸ سال شکل نمی?گرفت. اما اکنون که همه?ی راه?های گذشته را آزموده?ایم اجازه بدهیم که او به روش خود بازی کند. روحانی نشان داده است سیاستمدار پیچیده?ای است، پیچیدگی سیاست را باور کنیم.

منبع: هفته نامه صدا