?در آغاز بحث، ابتدا باید به این نکته اشاره کنم که بعد از مدت?ها ما شاهد فرآیندی مشارکتی در تهیه یک طرح ملی بودیم و دیدیم که تهیه?کنندگان بسته خروج از رکود، نظرات سایر کارشناسان را جویا شدند که جای تقدیر دارد. دو گزارش یا در واقع بسته سیاستی، یکی در وزارت اقتصاد و دیگری هم در ستاد هماهنگی اقتصادی. سوالم این است که این دو گزارش چه نسبتی با هم دارند و روند مشارکت کارشناسان در آن چگونه بوده است؟
همان?طور که مکرر گفته شده و هم شهروندان و هم صاحبنظران می?دانند، در مقطعی که دولت یازدهم شروع به کار کرد، ابعاد پیچیدگی مسایل اقتصادی خیلی بزرگ بود. یعنی ما برای دومین?بار تورم بسیار بزرگی را تجربه می?کردیم که از ?سال 1374 سابقه نداشت. روند آن هم به?گونه?ای بود که قطعا از تورم ?سال74 هم جلو می?زد. هم?زمان با این قله تورمی، دچار رکودی بی?سابقه هم بودیم. در این شرایط، دولت جدید روی کار می?آید و می?خواهد اوضاع را سروسامان دهد. می?دانید که متاسفانه ما در کشور حزب نداریم تا بگوییم مثلا این افراد قبلا در کنار هم تجربه کارکردن داشته?اند. اما خوشبختانه در مقطع بین اعلام نتیجه انتخابات تا آغازبه?کار دولت، آقای روحانی کارگروه?هایی را تشکیل داده بود که یکی از آنها کارگروه اقتصاد کلان بود. اعضای این کارگروه عمدتا همین ترکیبی بودند که پس از تشکیل دولت، مسوولیت?های مختلفی را عهده?دار شدند. در آن مقطع زمان زیادی صرف تحلیل شرایط موجود شد و به نظر من، همین اقدام است که این دوره ریاست?جمهوری را از همه دوره?های قبل از خود متمایز می?کند. چرا که در یک دوره کوتاه و البته با یک کار سنگین، اعضای کارگروه اقتصاد کلان همنظر شدند. کارگروه?های دیگری نظیر صنعت، کشاورزی و... هم تشکیل شده بود، اما اتفاق اصلی در همین گروه اقتصاد کلان افتاد و اعضای آن به یک پایه تحلیلی مشترک رسیدند. به نظر من این دستاورد مهم و جالبی بود که بین اعضای این کارگروه - که از نظر افکارعمومی شاید خیلی مخالف هم به نظر می?آمدند - بعد از جلسات همگرایی به وجود آمد.
بعد از تشکیل دولت، آقای رییس?جمهور ستاد هماهنگی را تشکیل دادند که باز هم روی اقتصاد کلان متمرکز بود. آن کارگروه هم بعد از تشکیل دولت همچنان به کار خود ادامه داد. یعنی با توجه به ضرورتی که وجود داشت، این مجموعه دیدند خوب است که ارتباطشان را با هم ادامه دهند. مساله تورم چون فشار زیادی وارد می?کرد، خواه?ناخواه در اولویت قرار می?گرفت. شاید بتوان گفت تورم خودش را تحمیل کرد. این همنظری هم وجود داشت که برخورد با تورم باید براساس مبانی اقتصاد کلان باشد و همه پذیرفتند که نمی?شود سلیقه?ای عمل کرد. این همنظری هم باعث شد که در بانک?مرکزی، وزارت اقتصاد و ریاست?جمهوری، مبانی مشترکی برای تدوین لایحه بودجه به?وجود بیاید. در واقع اولین تمرین همگرایی ما در بحث توقف نرخ رشد تورم بود. دولت یک مقطع روی تورم متمرکز شد و مهار تورم را با مجموعه?ای از سیاست?ها شامل ارز و مسکن مهر و... در دستورکار قرار داد. بعد از آن رسیدیم به قیمت حامل?های انرژی. این مساله سختی برای دولت بود؛ اینکه آیا می?شود قیمت حامل?های انرژی را افزایش نداد؟ آیا باید همان تجربه قبلی تکرار شود؟ اقتصاد توان تحمل افزایش قیمت?ها را دارد و هزاران مساله بزرگ و کوچک دیگر که قبل از هر اقدامی باید شناسایی می?شد. به نظر من دولت از این آزمون بزرگ، با موفقیت نسبی خارج شد.
?قاعدتا گوشه?چشمی هم به رکود داشتید.
بله، همان?طور که گفتم تورم، مساله فوری دولت بود و اقدامات فوری می?طلبید اما یک مشکل جدی کشور هم وجود رکود بود. در بحث رکود، هم تنوع راه?های برخورد با آن زیاد است و هم اهمیت بسیار زیادی دارد که در انتخاب سیاست?ها و روش?های خروج از آن اجماع و وفاق وجود داشته باشد. بخشی از فرآیندی که برای برخورد با موضوع رکودتورمی طی شد، تحلیل آن بود. امروز که ما با هم صحبت می?کنیم، تنها کشور دنیا هستیم که رکودتورمی داریم و باید با تحلیل درست شرایط خودمان و با بررسی سیاست?هایی که تاکنون اعمال شده، بتوانیم از این شرایط عبور کنیم. طبیعتا ما تا نتوانیم تحلیل کنیم که چه عاملی باعث شد وارد رکود شویم، نمی?توانیم راه خروج از آن را پیدا کنیم. برای این?کار باید پایه?های رکود و نسبت آن با تورم بررسی شود. حتما شما خودتان هم به این سوال برخورده?اید که آیا پایین?آوردن تورم، باعث تشدید رکود می?شود یا نه؟ اینها مسایلی بود که باید به دقت بررسی می?شد.
?ایده تدوین مشارکتی بسته خروج از رکود از کجا آمد؟
از نظر ما ذینفعان و صاحبنظران مختلف باید تحلیل?های خود را ارایه می?دادند. این?کار دو هدف را برآورده می?کرد؛ هدف اول این بود که در مواجهه با مشکل بزرگ پیش?آمده، نظرات متنوع و مختلف، دید ما را نسبت به آن جامعیت می?دهد. ما گفتیم مساله را این?گونه دیده?ایم. آیا شما هم این?طور می?بینید یا نه؟ هر چه موضوع مهم?تر باشد، این ضرورت توجه به دیدگاه?های مختلف بیشتر می?شود. هدف دوم که به نظر من خیلی اهمیت داشت این بود که از جامعه کارشناسی ما اعاده?حیثیت شود. نخبگان ما طی یک دوره هشت?ساله تحقیر شده بودند و همه ما، فارغ از گرایش و دیدگاه?هایمان این تحقیر را تجربه کرده بودیم. اینکه دولت نظر اهل فن را بشنود، اقدامی برای احیا و بازسازی شأن نخبگان ما بود. در دولت?های گذشته واقعا نهادی نداشتیم که بگوییم ارتباط بین نخبگان و دولت به وسیله آن نهاد برقرار شده است. اما همان فضای نسبتا باز رسانه?ای که وجود داشت، اجازه می?داد افراد نظراتشان را ابراز کنند، یا جلساتی برگزار می?شد و کارشناسان نظرات خود را ابراز می?کردند. من کاری به اختلاف?نظر افراد ندارم، اما بالاخره هر کسی دوست دارد در مساله?ای که دانش و تخصص دارد، مورد توجه قرار بگیرد و نظراتش شنیده شود. متاسفانه در دولت قبل همین ارتباط اندک نخبگان با دولت دچار انسداد شد و بنابراین به نظر من، کاری که در تدوین بسته خروج از رکود انجام شد، یک قدم اولیه اما مهم بود. جالب است این را بدانید که با فاصله خیلی کوتاهی بعد از گزارش اول، گزارش دوم آماده شد. ولی ما تاکید داشتیم ابتدا گزارش اول منتشر شود و صبر کنیم تا مورد نقد قرار بگیرد و بعد گزارش دوم منتشر شود. حتی برخی دچار اشتباه شدند و فکر کردند که گزارش تحلیلی اول، خود، بسته سیاستی است و گفتند که کلی?گویی است یا راه?حل نداده و... اما هدف ما این بود که ابتدا مبانی تحلیلی منتشر شود. چون به نظرم در بخش تحلیل خیلی مشکل داریم.
?فرآیند نوشتن بسته در خود دولت چگونه بود و دستگاه?های مختلف در تهیه آن چه نقشی داشتند؟
بعد از گزارش?های تحلیلی، گزارش 177?بندی?ای منتشر شد که در تهیه آن همه ارکانی که در داخل دولت فعالیت می?کنند، مشارکت داشتند. در واقع چارچوب فکری ناظر بر این 177بند بین همه ما مشترک است. شما اگر از آقای دکتر سیف، دکتر طیب?نیا و بقیه بپرسید که کدام مبانی را مدنظر داشتند، متوجه می?شوید همه روی چارچوب اصلی همنظرند. مهم?تر این?که در فرآیند تهیه این بسته، ارتباطات خوبی با مجموعه?های خارج از دولت برقرار شد. مثلا وزارت صنعت با صنعتگران مشورت کرد و نظرات خوبی هم گرفت. خود من در اتاق تهران با صادرکنندگان جلسه داشتم و نظرات همه را گرفتم. مجموع این نظرات را تبدیل کردیم به یک گزارش درباره صادرات غیرنفتی که بعد از بحث در جلسات و اصلاح، در همین بسته 177?بندی آمد. مشابه همین روند در سایر حوزه?ها هم طی شد و از فعالان بخش?های مختلف، نظر خواستیم و این نظرات را هم لحاظ کردیم. در کل می?توانم بگویم تا الان هم از فرآیند خیلی استقبال شده و هم چارچوب کلی آن پذیرفته شده است. برخی روی یک?بند نظر جدی دارند که باید مواردی به آن اضافه شود یا یک بند حذف شود اما کلیت بسته، فارغ از اینکه چه کسانی آن را تهیه کردند، مورد قبول وزیر اقتصاد، رییس?کل بانک?مرکزی، قائم?مقام او و همه بخش?های اجرایی و اقتصادی کشور است. خود رییس?جمهور و معاون اول ایشان هم به?شدت پشتیبان گزارش هستند و در محتوای آن عمیقا وارد شده?اند.
?به عبارتی می?گویید کل دولت، هم در صف و هم در ستاد، روی کلیات بسته سیاستی خروج از رکود به تفاهم رسیده?اند؟
بله، در دولت?های گذشته ما در سه?سطح مشکل هماهنگی داشتیم. یکی این بود که اصلا تحلیل ذهنی خود روسای دولت?ها از مسایل اقتصادی چیست؟ این خیلی مهم است که شخص رییس?جمهور ذهنیتی از اقتصاد دارد و چه چیزی را به?عنوان مبنا و علت?العلل مشکلات می?داند. مثلا ما یک?وقت با این تصور مواجه بودیم که تورم همان گرانی است. این تعبیر سبب می?شد که برای مبارزه با تورم، به سراغ کنترل قیمت?ها، تعزیرات و این نوع روش?ها بروند.
یک سطح دیگر، مشکل هماهنگی بین سه دستگاه اقتصادی یعنی وزارت اقتصاد، بانک?مرکزی و سازمان برنامه است. من در دولت?های قبل، موارد زیادی را شاهد بودم که اختلافات جدی و عمیقی بین دستگاه?ها وجود داشت.
سطح دیگر مشکل، بین وزارتخانه?های اقتصادی مثل وزارت کشاورزی یا صنعت با تیم اقتصادی است. معمولا وزارتخانه?هایی مثل کشاورزی، نیرو یا صنعت با سه دستگاه اصلی سیاستگذاری اقتصادی اختلاف داشتند. چون منابع می?خواستند و فکر می?کردند تیم اقتصادی موظف است برایشان منابع فراهم کند تا آنها کار کنند. اما شما روز همایش رونمایی از این بسته دیدید که رییس?جمهور، وزرا و تیم اقتصادی، همه، صحبت?هایی کردند که همسو بود. این هماهنگی، اتفاق خیلی مهمی است. در کشوری که حزب ندارد، این هماهنگی در یک?سال به آسانی به دست نمی?آید و باید آن را یک دستاورد مهم دانست.
?در تحلیل?هایی که از شرایط اقتصاد ایران ارایه شده، عمده تمرکز روی مباحث کلان است و برخی دیگر از سطوح، مورد توجه قرار نگرفته?اند. یکی از این مباحث مغفول?مانده، سطح ساختاری است. برای مثال می?توان به فسادی که در ساختار دولت وجود داشته، اشاره کرد که باعث ناکارایی سیاست?های اقتصادی شده است، یا مثلا سکوت درباره سهمی که نهادهای نظامی در فعالیت?های اقتصادی دارند و تاثیر آن بر روی رکود. به جز این موارد ساختاری و نهادی، مناطق و سطوح خرد هم مورد توجه قرار نگرفته، در حالی که برای اصلاح وضع موجود، نیازمند تحولی جدی در نقش و کارکرد استانداران و مدیران منطقه?ای و نیز نهادهایی موثر برای اجرای اقدامات کلینیکی در سطح خرد (بنگاه?های اقتصادی) هستیم...
مثل چه اقداماتی؟
?مثل اقداماتی که استانداران باید در مناطق خود انجام دهند. یعنی از یک?سو کارآفرینان و سرمایه?گذاران را در مانیتور مراقبت و حمایت قرار دهند و از سوی دیگر مسایل بنگاه?های کوچک و متوسط تعطیل یا نیمه?تعطیل را شناسایی کنند، مشکلات کوچکشان را حل کنند، برای مشکلات بزرگتر چاره?جویی کنند و... حرفم این است که اقدامات سطح خرد، یعنی سیاست?های اجرایی-عملیاتی کلینیکی مورد غفلت قرار گرفته است.
نکته اولی که می?خواهم در پاسخ به این سوال شما بگویم، این است که این بسته اولین تمرین ماست. یعنی ما تا پیش از این در کشورمان چنین تجربه?ای نداشته?ایم که بسته?ای برای خروج از رکود تهیه شود. ما در? سال?های مختلف، حتی در?سال?های بعد از جنگ، دوره?های رکودی در اقتصاد ایران داشته?ایم و هر یک هم گاه چند ماه و گاه چند فصل طول کشیده، اما اعلام نشده بودند. این رکودی که از زمستان 90 شروع شده و تا پایان زمستان 92 ادامه داشته، اولین رکودی است که ما آن را به مردم اعلام کرده و گفته?ایم که در رکود هستیم و بعد هم آمده?ایم و برای خروج از آن، یک بسته سیاست?های اقتصادی تهیه کردیم. پس باید درباره ماهیت این گزارش اتفاق?نظر ایجاد شود. یک وقت می?گوییم می?خواهیم فهرستی از همه مشکلات اقتصادی کشور تهیه کنیم، خب این بحث دیگری است. اما یک وقت می?خواهیم مسیر قطار اقتصاد را که خیلی کند و با سروصدای زیاد در حال حرکت است، تغییر دهیم. ما می?دانیم که این قطار تعمیرات مختلف و زیادی نیاز دارد. اما سوال این است که کدام اقدامات تعمیری در اولویت قرار دارند؟ من معتقدم اولویت با اقداماتی است که مستلزم توقف قطار و پیاده?کردن موتور آن نباشد. این یک انتخاب است؛ یعنی من می?گویم می?خواهم در حین حرکت، قطار را تعمیر کنم تا سرعتش از چیزی که الان هست بیشتر شود.
بنابراین پاسخم به سوال اول شما این است که ما نباید مرز بین برنامه?های پنج?ساله را با گزارش?های کوتاه?مدتی که هدفش فقط به تحرک واداشتن اقتصاد است، فراموش کنیم. بعضی از مسایل دامنه?شان از بحثی که ما برای این بازه زمانی در نظر گرفته?ایم، فراتر است. مثلا فرض کنید این مشکل که کشور ما با کمبود آب مواجه است، انکارناپذیر است. حتی الان در حوزه?های وسیعی از کشور می?توانیم بگوییم بحران آب داریم. آیا چون بحران آب مساله خیلی مهمی است، ما باید در بسته خروج از رکود به آن هم بپردازیم؟ به عقیده من این مساله خیلی مهم است، اما اصلا در بسته خروج از رکود جایی ندارد. اینجا هم یک انتخاب صورت می?گیرد. شما فقط در برخی قسمت?های این بسته، شاهد اصلاحات ساختاری هستید، آن هم در جاهایی است که اگر اصلاحات انجام نشود، قطار می?ایستد. مثل سیستم بانکی که اگر تامین مالی نشود، هیچ کاری انجام نمی?شود. شما در سرفصل تامین مالی و اقتصاد کلان موارد مختلفی را می?بینید که ماهیتا اصلاح ساختاری هستند چون اگر این اصلاحات انجام نشود، ما اصلا هیچ کاری نمی?توانیم انجام دهیم و قطار متوقف می?شود.
در بخش بنگاه?های اقتصادی، ما حتی یک مقدار هم نسبت به وضع موجود با تسامح برخورد کردیم. برای مثال امروز همه ما اتفاق?نظر داریم که سیاست کشور در قبال تولید خودرو طی 40?سال گذشته، ایرادات بسیار بزرگی داشته و احتیاج به بازنگری وسیع دارد. البته برخی می?گویند خودروسازی?های موجود باید تعطیل شوند و از اساس یک صنعت خودروسازی جدید پایه?گذاری شود که من این را قبول ندارم. برخی هم می?گویند صنعت موجود باید از داخل خودش مدیریت شود. من معتقدم اصلاحات جدی?تری در صنعت خودروسازی ما قابل طرح است. اما لازمه دست?زدن به اصلاحات، این است که روابط ما با کشورهای دنیا تغییر کند تا بتوانیم پروژه?های مشترک تعریف کنیم. شرایط دیگری هم می?طلبد که الان فراهم نیست. خب باید چه کنیم؟ متوقفش کنیم تا آن شرایط پیش بیاید؟ ما فکر می?کنیم در همین شرایط، باید متمرکز شویم روی ارتباطات پسینی صنعت خودرو مثل قطعه?سازی??ها و مجموعه?هایی که در? سال?های گذشته فعال بودند تا بتوانیم در این بخش تحرک به وجود آوریم.
مواردی مانند فساد که از مباحث بسیار مهم و ریشه?ای در اقتصاد ماست یا بحث مهمی مانند کارآمدی نهاد دولت، از جنس مواردی مثل بحران آب است که در برنامه?هایی با دید بلندمدت?تر باید مورد توجه قرار گیرند. برای گزارشی که قرار است ظرف چندماه تهیه شود و اثراتش هم ظرف چندماه باید نمایان شود، جمع?بندی ما این بود که باید سبکبال?تر باشد تا شانس اجرایی?شدنش افزایش یابد. هرکدام از این مواردی که شما ذکر کردید و بسیاری دیگر که وجود دارد و مشکل ساختاری اقتصاد ایران محسوب می?شود، باید در برنامه ششم توسعه مورد توجه قرار گیرد.
?در مورد اقدامات سطح خرد چطور؟
در سطح کلینیکی?ای که می?فرمایید، قبول دارم که گام بعدی این گزارش واردشدن به مسایل بنگاه?ها باید باشد. اما از طرف دیگر همین الان این انتقاد به ما می?شود که می?گویند گزارش در برخی حوزه??ها زیادی تفصیل شده. مثلا در همین حوزه صادرات غیرنفتی اتفاقا کلینیکی برخورد کرده?ایم. یعنی اسم آورده و گفته?ایم که ما به خاطر تحریم، کل صادرات غیرنفتی?مان به سه کشور عراق، افغانستان و ترکیه محدود شده است. استان?هایی که با این سه کشور مرز دارند، مسایل زیادی درباره صادرات دارند که در این گزارش با جزییات، تشریح شده است. علت هم این است که ما به شدت تاکید داریم برای خروج از رکود باید صادرات غیرنفتی راه بیفتد و به همین خاطر در گزارش وارد جزییات آن شدیم. اما چیزی را که گفتید قبول دارم. باید در برنامه?های اجرایی، به جزییات پرداخته شود. شما می?گویید در بسیاری از استان?ها ممکن است با ورود استاندار و انجام برخی هماهنگی?ها، مشکلات بنگاه?ها حل شود. اما این هماهنگی?ای که استاندار باید انجام دهد، در واقع تامین منابع مالی است. ما تا وقتی که نتوانیم مشکل تامین مالی را حل کنیم، نمی?توانیم از استاندار انتظار داشته باشیم که دستورالعمل خاصی را صادر کند. شاید برای شما جالب باشد که در تهیه این گزارش، وزارتخانه?های صنعت و معدن و راه?وشهرسازی، دچار تغییر دیدگاه شدند. یعنی انتظاری که ابتدای کار داشتند با نگاهی که در پایان پیدا کردند، خیلی تفاوت داشت. ابتدا می?گفتند ما این مقدار منابع نیاز داریم تا کار کنیم. ما گفتیم که یک بخش کار تامین منابع است، اما بخش دیگر این است که شما اصلا بگویید سیاست?هایتان چیست و می?خواهید چه?کار کنید. در مجموع با شما موافقم و در ادامه باید به آن مسایلی که گفتید پرداخته شود. در واقع این گزارش گام?های بعدی?دارد که باید برداشته شود.
?سوالم اتفاقا همین است که آیا مصوبه دیگری در راه است؟ اگر قرار است مصوبه دیگری هم مطرح شود نسبت این گزارش و مصوبه?های بعدی آن با مصوبه?های قبلی مثل بسته 35?بندی شهریور 92 چیست؟
مصوبه شهریور 92 بیشتر ناظر به موانع واضحی بود که برسر راه تولید قرار داشت. عمدتا هم موانع اداری بودند، نه سیاستی. در آن 35 بند، به جز دو یا سه?بندی که در مورد ?درصدهایی که برای ال?سی گرفته می?شد بحث می?کرد. عمده بندها برمی?گردد به بنگاه?ها، مالیات?ها و جاهایی که بنگاه?ها به صورت اداری و اجرایی با آن درگیر بودند. در واقع آن بسته می?خواست موانع اجرایی را بردارد. بنابراین تعارضی بین آن مصوبه و گزارشی که الان منتشر شده، وجود ندارد.
اگر بخواهم بگویم قدم?های بعدی چیست، باید بگویم که این 177?بندی که الان به دولت ارایه?شده، شامل سه?دسته است: یک دسته آن اقداماتی است که قانون نیاز دارد، یک دسته آن اقداماتی است که مصوبه هیات وزیران را نیاز دارد و دسته سوم مواردی است که نیاز به قانون یا مصوبه هیات وزیران ندارد و عمدتا تک?دستگاهی هستند. آن بخشی که قانون می?خواسته را تبدیل به لایحه کردیم و فرستادیم به مجلس. بخش دوم هم به تصویب هیات?وزیران رسیده و در حال ابلاغ است. برای بخش سوم هم به اعضای دولت فرصت زمانی دادیم که نظراتشان را اعلام کنند و این نظرات جمع?آوری شده تا در مدت?زمان کوتاهی، این بخش تک?دستگاهی هم ابلاغ شود.
اقداماتی که بعد از این باید انجام شود، یکی این است که نظام اجرایی برای بسته، تدوین شود. یعنی باید معلوم شود که هر یک از این بندها را کدام دستگاه با همکاری چه دستگاه?هایی باید اجرایی کنند و اینها اولویت?بندی شود. نکته خیلی مهم هم این است که قید شود این برنامه?ها ظرف چه مدت زمانی باید اجرایی شود. چون امکان ندارد تمام اقدامات را با هم شروع کنیم. باید تقسیم کار و اولویت?بندی انجام شود تا برنامه?ای عملیاتی و اجرایی داشته باشیم. در گام بعد باید جلسات توجیهی در استان?ها برگزار شود و بعد از آن باید نسخه?های تکمیلی گزارش آماده شود. برای نمونه در گزارش حاضر، کشاورزی و آی?سی?تی و گردشگری را نمی?بینید. در حالی که ما در گزارش اول، به گردشگری اشاره کرده بودیم، یا مثلا مسکن را در اینجا خیلی مختصر می?بینید. الان درباره هرکدام از این بخش?ها، گزارش?هایی رسیده که باید جمع?بندی شود تا مثلا ببینیم که بخش? ای?سی?تی در خروج از رکود چه نقشی می?تواند داشته باشد. بنابراین عملیاتی?کردن این گزارش و تهیه گزارش?های تکمیلی، برنامه?هایی است که پیش?رو داریم.
?ابتدای صحبت?هایتان فرمودید یکی از مسایلی که باید مورد توجه قرار می?گرفت، توجه به ریشه?های رکود بود. برخی از منتقدان سیاست?های اقتصادی دولت معتقدند که در یک?سال گذشته، عامل «شوک حامل?های انرژی» خیلی مورد کم?توجهی قرار گرفته و به?عنوان یکی از دلایل اصلی رکود، اصلا دیده نشده است. برخی معتقدند دلیل فروکاستن نقش شوک?درمانی در بحران، این است که دولت یازدهم هم مجاب شود با تغییر قیمت حامل?ها یا افزایش نرخ ارز، کسری بودجه خود را تامین کند.
ما اصلا برای این موضوع، سرفصل باز کردیم. یعنی در این نکته که افزایش نرخ حامل?ها و بعد شوک ارزی سبب رکود شده، اصلا شکی نداریم. ما به?عنوان کسانی که به صورت آکادمیک و دانشگاهی به مسایل نگاه می?کنیم، باید آدرس درست بدهیم. اتفاقی که در کشور ما افتاد اسمش افزایش نرخ ارز نبود که ما با یکسان?سازی قیمت?ها بخواهیم آن را حل کنیم. اسم اتفاقی که برای ما افتاد، بحران ارزی بود. در آن زمان من از کلمه تلاطم استفاده می?کردم چون نمی?خواستم کلمه بحران را به?کار ببرم. بنا بر تعریف، اگر نرخ ارز بیش از 30?درصد افزایش پیدا کند، به شرط آنکه ده?درصد بیشتر از افزایش دوره قبل نسبت به دوره قبل ?تر باشد، بحران ارزی رخ داده است. ما بحران ارزی داشتیم و یکی از پیامدهای بحران ارزی، رکود است. طبق تجربه جهانی بحران ارزی، منجر به بحران بانکی تبدیل می?شود که به آن بحران دوقلو می?گوییم. من این نکته را?سال 90 مطرح کردم، یعنی زمانی که هنوز بانک?های ما دچار بحران نشده بودند. وقتی این بحران دوقلو شکل می?گیرد، به ناچار به رکود منتهی می?شود. در مورد افزایش قیمت حامل?های انرژی هم، همان موقع که به آن شکل، اجرا شد من منتقدش بودم. کتاب «اصلاح قیمت حامل?های انرژی» را پیش از آن نوشته بودم و عقیده?ام هم این بود که اگر اصلاح قیمت حامل?های انرژی، خارج از چارچوب اقتصاد کلان انجام شود، در نهایت منجر به فشار روی بازار ارز خواهد شد، چون تقاضا برای ارز را افزایش می?دهد. این کتاب? سال 88 منتشر شد و دولت قبل، در زمستان 89 طرح افزایش قیمت حامل?های انرژی را اجرا کرد.
ما در این دولت هم به لحاظ شیوه افزایش?قیمت حامل?ها و هم شیوه جبران آن و پرداخت به مردم، به تفصیل بحث کرده?ایم. شما ذهنیت من و رویکردی که ما در دولت داریم را در نحوه هدفمندسازی در ?سال93 دیدید. الان یک عده ما را نقد می?کنند و می?گویند شما شهامت نداشتید یک?باره قیمت حامل?های انرژی را افزایش دهید. عده?ای هم معتقدند که اگر قیمت حامل?های انرژی اصلاح شود، ابرتورم اتفاق می?افتد. ما در دولت خیلی روی این، بحث کردیم و در نهایت حدود 50?درصد به متوسط قیمت حامل?های انرژی اضافه شد. بحث?های مفصلی درباره اینکه شدت این تغییر چگونه باشد، انجام شد. این را برای اطلاع خودتان عرض می?کنم که اصلا طبیعت من با شوک?درمانی سازگار نیست و نمی?دانم این دوستان روی چه حسابی این مساله را عنوان می?کنند. متاسفانه به نظر می?رسد برخی از دوستان ما، تقویم و ساعتشان روی? سال68 قفل شده است. ما الان ?سال93 هستیم و زمان و شرایط عوض شده است. سیاست?های تعدیل مربوط به? سال68 بود و الان اصلا شرایط اقتصادی ما چیز دیگری است. من خیلی استقبال می?کنم که یک?نفر بتواند بگوید کدام?یک از شرایط فعلی اقتصاد ما، شبیه شرایط ?سال 68 است.
?علت نقد هم همین است که وقتی شرایط اقتصادی تغییر کرده، نباید بسته?ای با ویکردهای ?سال 68 ارایه شود.
شما یک بند از این 177بند را به من نشان دهید که از کوچه?کناری سیاست?های تعدیل اقتصادی عبور کرده باشد! کدام?یک از این سیاست?ها تشابهی با سیاست?های تعدیل اقتصادی دارد؟ من واقعا استقبال می?کنم از اینکه کسی بتواند چنین نکته?ای را نشان دهد. انتظار من از دوستان و همکارانم این است که به?عنوان افراد آکادمیک، با آدرس و نشانی صحبت کنند و ارجاع بدهند. بالاخره باید بگویند مثلا از این 177 بند، فلان بند شبیه سیاست?های تعدیل است یا از آن بوی سیاست?های تعدیل به مشام می?رسد. ما آمدیم یک فضای جدید ترسیم کردیم و گفتیم می?خواهیم با ادبیات مکتوب صحبت کنیم. شکل?گرفتن این فضا در این است که همکاران بیایند و بگویند در صفحه فلان و سطر فلان، این ایراد وجود دارد. اینکه بگوییم چون ممکن است فردی به نام مسعود نیلی از کنار این گزارش رد شده باشد، پس حتما این سیاست تعدیل است، درست نیست. ما داریم درباره 25?سال قبل حرف می?زنیم. در این 25?سال در دنیا خیلی اتفاقات افتاده و من نمی?دانم چرا برخی دوستان از ?سال 68 کنده نمی?شوند. من معتقدم باید درباره الان حرف بزنیم. اگر معتقدید الان نباید قیمت انرژی افزایش پیدا کند، خب با دلیل بیان کنید تا درباره شرایط الان با هم بحث کنیم. اگر می?گویید ارز دونرخی خوب نیست، بگویید درباره?اش حرف بزنیم. من بارها گفته?ام مادامی که تحریم وجود دارد، یکسان?سازی نرخ ارز امکان?پذیر نیست. اگر درباره این اتفاق?نظر داریم، خب بگوییم این حرف درست است ولی به محض اینکه شرایط به حالت عادی برگردد، باید نرخ ارز یکسان?سازی شود. شما به?عنوان رسانه باید ما را مجبور کنید که حرف مشخص بزنیم، چون با بیان کلیات و انگ?زدن هیچ?چیزی حل نمی?شود و فقط مردم را گیج می?کنیم. الان مساله مردم این نیست که کی لیبرال است و چه کسی چپ است؟ ما الان گرفتاریم و در بدترین شرایط تحریم قرار داریم. این 177بند مثل چراغ قوه?ای است که ما برداشته?ایم تا ببینیم درحالی که مشکل تحریم?ها حل نشده، آیا گره?های کوچکی هست که بتوانیم بازشان کنیم یا نه؟ ما از سمت خارج خیلی تحت فشاریم. تغییر خاصی در شرایط بیرونی ما اتفاق نیفتاده و در این تنگنای سخت، نیاز به همیاری داریم. در این شرایط اگر کسی هرجایی از این سیاست?ها را دارای اشکال می?داند، بیاید و بگوید. من واقعا نمی?دانم کجای این گزارش به سیاست?های تعدیل شباهت دارد. از شما هم می?خواهم اگر کسی چنین چیزی گفت، از او آدرس بخواهید. همه این صفحات و بندها شماره دارد. بیایید بگویید کدام صفحه و کدام بند مشکل دارد. این 177بند اصلا اصلاح قیمت ندارد و فقط گفته مثلا مالیات چگونه گرفته شود و کجا هزینه شود. چون اصلا این گزارش وارد مقوله?های قیمتی نشده، من تصورم این بود که خیلی موجب وفاق می?شود، ولی در عمل دیدیم این?طور نیست و انگار یک?سری مرزبندی?ها هست که به هر شکلی باید حفظ شود و کاری هم نمی?شود کرد.
 به نظر من ما الان بیش از هر چیز به وفاق نیاز داریم. هروقت در مسیر یک جاده خوش?منظره افتادیم و با خیال راحت مشغول راندن بودیم، می?توانیم برویم کنار جاده و بایستیم درباره خیلی مسایل با خیال راحت بحث کنیم. اما الان در شرایط خیلی سختی قرار داریم. انتظار این است که همه با دلسوزی و احساس مسوولیت برای اصلاح این گزارش گام برداریم. شما می?دانید که آمریکا و اروپا بعد از بحران اقتصادی اخیر تاکنون همواره گزارش می?دهند که علت چه بوده و چه باید بکنیم. ما هم اولین گزارش را داده?ایم و می?خواهیم این گزارش?ها ادامه داشته باشد و هیچ اشکالی هم ندارد که این گزارش?ها نقد شوند و درباره آنها بحث شود. اصلا این گزارش برای نقدشدن منتشر می?شوند ولی برخی از دوستان به جای اینکه نقد کنند، نفی می?کنند. یک?سری از این بحث?ها ناشی از درجازدن در مفاهیم است که خودش یکی از نشانه?های توسعه?نیافتگی است.