سرمایه اجتماعی (Social Capital) در سال های اخیر یکی از مهمترین متغیرهای تبیین کننده سطح توسعه و رفاه جوامع و توسعه محلی در سطوح گوناگون بوده و مورد توجه خاص سیاست گذاران و برنامه ریزان بوده است. 

سرمایه اجتماعی دارای دو بعد عینی و ذهنی است. «پیوندهای عینی میان افراد» یعنی ساختار شبکه ای عینی که افراد را به یکدیگر مرتبط می کند. «نوع پیوند ذهنی» یعنی پیوندهای میان افراد باید دارای ویژگی های خاص همانند دوجانبه، مورد اعتماد و مستلزم احساس مثبت باشد. پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی هنگامی وجود دارد که دو بعد متشکله آن همزمان و به میزان بسنده حاضر باشند.

«فوکویاما» سرمایه اجتماعی را منعکس کننده توان افراد برای کارکردن با هم در جهت اهداف مشترک در گروهها و سازمان ها می داند. به نظر اندیشمندی همچون «رابرت پاتنام» (از پیشگامان رابطه میان توسعه منطقه ای و سرمایه اجتماعی)، سرمایه اجتماعی به معنای ویژگی های سازمان اجتماعی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه هاست که می تواند کارایی جامعه را با تسهیل کنش های هماهنگ بهبود بخشد.

منابع سرمایه اجتماعی مانند اعتماد، هنجارها و شبکه ها معمولا خود تقویت کننده و خود افزاینده هستند. دوره باز تولید فضائل، به تعادل اجتماعی همراه با سطح بالایی از همکاری، اعتماد، معامله متقابل، مشارکت مدنی و رفاه جمعی منجر می شود. برعکس، فقدان این ویژگی ها در جوامع غیرمدنی نیز خصلتی خود تقویت کننده دارد. عهد شکنی، بی اعتمادی، فریب و حیله، بهره کشی، انزوا، بی نظمی و رکود یکدیگر را در یک جو خفقان آور دورهای باطل تشدید می کنند.

«پاتنام» در بحث تقدم و تاخر سه عامل مذکور که منابع سرمایه اجتماعی را می سازند معتقد است «اعتماد اجتماعی، هنجارهای معامله متقابل، شبکه مشارکت مدنی و همکاری موفقیت آمیز متقابلا همدیگر را تقویت می کنند. وجود نهادهای همکاری جویانه کارآمد مستلزم مهارت ها و اعتماد بین اشخاص می باشد اما آن مهارت ها و این اعتماد نیز به نوبه خود به وسیله همکاری سازمان یافته تلقین و تقویت می شوند. هنجارها و شبکه های مشارکت مدنی، به رفاه اقتصادی – اجتماعی کمک می نمایند و به نوبه خود نیز توسط این رفاه اجتماعی تقویت می شوند.»

آن چه از تعاریف متعدد سرمایه اجتماعی برمی آید این است که این مفهوم دربردارنده مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و روابط متقابل بین اعضای یک گروه بوده به نحوی که گروه را به سمت دستیابی به هدفی که بر مبنای ارزش ها و معیار رایج در جامعه مثبت تلقی شود، هدایت می کند.

اهداف اکثر تعریف های صورت گرفته شده از سرمایه اجتماعی، شامل نهاد سازی، شبکه سازی، منافع گروهی و منافع فردی می شوند.