محمد رضا ایرانی

وقتی که لوید پسرک لاغر اندام گلاسکوئی در قهوه خانه های اطراف بارانداز لندن بر روی چهار پایه ای چوبی مقصد کشتی ها را فریاد میکشید، وقتی که روبرت اگست فیلیپیس در منچستر مالالتجاره را برای حمل میطلبید و مقصد کشتی ها را با لهجه مخصوص بوشهر و با اسپلینگ BUSHIRE اعلام میداشت، وقتی که کنستانتین کله چکیس گریک در بندر پیاروس یونان مقصد کشتی ها را بوشهر میخواند و وقتی که رستم رشید رامشنی  و فریدون ایدون پارسی و شوشتری و سردار سیندر سنگه و سردار موهن سینگه کوهلی در بمبئی و کراچی و بندر سورات به جمع آوری بار به مقصد بوشهر میپرداختند، وقتی که مسیو ونسان در مارسی فرانسه و آدولف کخ در هامبورگ در بارندازها برای بوکینگ بار بمقصد بوشهر در تلاش بودند وقتی که جین یانگ لی و لیان جونگ در شانگهای و توکیو و گوانجو و مادام مادلین با صدا و هیکل مردانه اش در اسلو و مارتین دوپوتر و جوزف گرین در کپنهاک و ولید جمعه و ابو احمد  و سیف بن سلطان در عدن و مسقط و سیرافی ها و شیرازی ها در زنگبار و مالا بار مقصد بوم ها و کشتی ها را بوشهر اعلام میداشتند، نزدیک کتری و تیو و در قهوه خانه کاکی و عمارت دیکسن و زیگلر و کهره پولو   و سرای نوابی و کاروانسرای ایرانی و گذر کنار عمارت فاطمه شیخ معروف به خان ماده تنها زن حاکم ایران در دوران قاجاریه و حاکم بوشهر و تل ارامنه و کاروان سرای حاج سید محمدرضا کازرونی ولیو ملکم و حاج عبدالنبی شهیم و رئیس التجار و گلشن و طاق بلدیه ، سید مصطفی دلال و یوسف کلیمی و پسرش الیاهو و مسیو سلامه و آرشام ارمنی و محمدصالح خلاصی و مگرویج  ارمنی و شارل مراد حیم کلیمی جد حیم  مولف لغت نامه انگلیسی به فارسی ورود کشتی های N.Y.K  و MTISUI O.SK . LINE  و استریک اندالرمن و B.I  و نروژی و مرسک لاین و هانزالاین و روسی را به اطلاع تجار میرساندند.

در همان موقع که گند رجب و اسمالوی صراف پولی 2 پول میگرفتند تا به ناخدایان بومها برای ماچله وام بدهند و حاج مسلم کافر بر روی محموله چندل و چوب ساچ در خن بوم ها آب جوش میریخت تا قاچاقچیان برده را دستگیر کند، در همان موقع که مناره عزیز که در جنوب و مغرب کناره دریای بوشهر واقع و عبدالعزیز نامی از بنی هاجر در سنه 1280 قمری بنا کرده و 15 سال چراغ برای دلالت ورود کشتی ها روشن می نمود و سالانه 60 تومان و بیست و چهار پیت روغن نارگیل کمپانی B.I به او میداد و فانوس تل عاشقان راهنمای شناورها بود، در همان موقع که بوشهر باب الابواب خلیج فارس بود حاج ابوالقاسم شیرازی ایرانی تاجر که رئیس کل جهازات ایرانی و وکیل چند شرکت خارجه بود تصمیم به رقابت با شرکت های کشتیرانی خارجی گرفت و یک فروند شناور بخاری به کشتی سازی لورسن در برمن آلمان با موتور دویتس سفارش داد که به گزارش میرزا تقی خان حکیم باشی در سنه 1299 قمری به ناصر الدین شاه اولین و بزرگترین کشتی مدرن آن روزگار با پرچم ایران و نام شیراز بود که کار حمل و نقل بار مسافر را در حوزه خلیج فارس بعهده داشت و چند سال بعد کمپانی کشتیرانی ناصری و کمپانی کشتیرانی تجار بوشهری  و حاج بابا ملک التجار دوم تاسیس گشت و بعدها در زمان ریاست میرزا خلیل دشتی بر اتاق بازرگانی بوشهر به پیشنهاد عبدالرسول ایرانی تصمیم به افتتاح شرکت کشتیرانی خلیج فارس گرفته شد ولی بعلت عدم همکاری دولت و وزارت اقتصاد این مهم انجام نپذیرفت .

حاج محمد نمازی واقف بیمارستان نمازی و آب شیراز که مادرش بوشهری الاصل بود 2 فروند کشتی باری به آمریکا سفارش داد و ملوانان آنرا از بوشهر به آمریکا فرستاد. تجار بوشهری نمایندگی شرکت های کشتیرانی خارجی را عهده دار بودند و شرکت متحده عراق و ایران محدود و گری پال و گری مکنزی وشرکاء محمدود و اندرو ویر و شرکاء و کمپانی خط هامبورگ و آمریکا و کمپانی جهازات خلیج فارس و شرکت هاتس و پسران و شرکت بوکتان اندبرادرز و کمپانی مویرتوئیدی  و وکالت تجارتخانه روس و پرس اکسپرس - دکسن و شرکاء – انگلو الجریا –وست بار لیپول و همبرگ آمریکن لاین  در بوشهر شعبه داشتند . سرهنگ ها یا سرگنگ ها کارگران و مزدوریها را با تشاله وجالبوت به غاوی و ظهر     میفرستادند تا بارها را تخلیه کنند. زایر حسین دباش – محمد زکی – کل غلامعلی اوکه – زایر عباس محبی – حسن بن کول – زایر احمد رحیمی – حاج حسین رضا - کار دباشی و چیف چندلی و استیو درینگ را انجام میدادند . ناخدا عباس دریانورد و عبدالعزیز ربانی و سایر ربانان یا پایلوت های بوشهری با تبحر کشتی ها را به ساحل هدایت میکردند . حاج ابوالقاسم شیرازی و میرزا احمد دباش صابر در محمره و بصره و ناصری نیز نمایندگی کشتیرانی را عهده دار بودند و کشتی هائی که به بصره میرفتند کارگران میرزا احمد را برای تخلیه از خرمشهر به بصره میبردند . در بحرین آقا محمد طاهر آلشریف بوشهری و میرزا عباس مدیر تجارتخانه حاج ابوالقاسم شیرازی ایرانی و در لنگه و بندر عباس حسن رئیس سعدی نمایندگی کشتی ها را عهده دار و همه و همه بوشهری بودند. 

از دوران ناصرالدین شاه قاجار تا پایان سلطنت پهلوی دوم این افراد و شرکت های مختلفی در بوشهر به شغل نمایندگی کشتیرانی اشتغال داشتند که نام برخی از آنها برده میشود. 

هاراتون تکران لیو ملکم – حاج باقر بهبهانی -آقا حاج محمد جعفر حاج بابا – الیاهو داوید ساسون -حاج محمد شفیع کازرونی  - مگرویچ ارمنی -  موسس خان ارمنی – ارشام تاجر ارمنی – زیتون تاجر ارمنی – هریرام سبروال  وکالت تجارتخانه روس – شرکت تاید واتر – شرکت بر و بحر – آقا خلیل آلشریف – کشتیرانی آریا –شرکت اکسپرس سرویس – شرکت پرس اکسپرس – شرکت اوشن واید – شرکت پاسفیک فارایست لاین - حاج ابوالقاسم شیرازی و پسران – حسنعلی گلشن – شرکت نسبی گلشن و شرکاء – میرزا علی اکبر ایرانی – عبدالنبی وابوالقاسم و عبدالعزیز ایرانی – شرکت ترانس مارین – شرکت پیش بر - شرکت تهران خرمشهر اکسپرس – علی اکبرخلصی    - حاج علی اکبر مهربان – احمد دباش صابر – میرزا خلیل دشتی – عبدالحسین مهربان – شرکت دلتا – نصرت زمان دشتی - شرکت دریانوردی – حسن رئیس سعدی  - شرکت ساتی - شرکت سی من پاک – عبدالجبار قارونی –مهدی کارون - سید عبدالمجید کازرونی – داریوش کبگانی – شرکت گری پال – شرکت گری مکنزی – شرکت گلف اجنسی – شرکت لوانت اکسپرس – میرزا عباس محمدیان – عبدالحسین محمدیان – شرکت مشکین –  محمود مشلش - میرزا محمد ملکمی – هوشنگ ملکمی – خط کشتیرانی ناصری – حاج محمد نمازی – حبیب اله نهانی –پرویز هفته -  های کی ارمنی – شرکت جلیوس – شرکت بوشهر بویه – شرکت اوشن واید – میرزا محمود پیشداد – سید علی گلشن – مصطفی نواب – شرکت دریائی شاپور – شرکت یونی ترانس – حاج محمد صالح خلاصه – یوسف ونعیم  کویتی – شرکت پرشین مارین .

• متن سخنرانی محمدرضا ایرانی در همایش علمی تخصصی ((تاریخ دریانوردی بوشهر )) 15/12/93 به مناسبت نکوداشت روز بوشهر