محمدجواد حق?شناس در گفت?وگو با «شرق»:

برنامه?ریزی انتخاباتی، «زودهنگام» نیست دیر هم شده است

حامد طبیبی

موضوع زودهنگام?بودن فعالیت?های انتخاباتی و رسانه?ای?شدن آن، باز هم مطرح شده است. معمولا جریانات سیاسی با توجه به گستردگی ایران، به?ویژه در انتخابات مجلس و شوراها، کارهای تشکیلاتی و انتخاباتی خود را از چند ماه پیش از انتخابات آغاز می?کنند، اما برخی جریانات سیاسی، رقیب را به انتخاباتی?کردن زودهنگام فضا متهم می?کنند. محمدجواد حق?شناس، نه?تنها این مسئله را رد می?کند، بلکه کار مداوم سیاسی و انتخاباتی را جزء ویژگی?های یک تشکل سیاسی می?داند. مدیرکل پیشین سیاسی وزارت کشور، که عضو حزب اعتماد ملی و مدیرمسئول روزنامه این حزب هم به?شمار می?رود، در گفت?وگو با «شرق»، به ایراد دلیل این اتهام از سوی برخی جریانات سیاسی نسبت?به رقیب آنها پرداخت که در ادامه می?آید. 

 با تشکیل شورای راهبردی انتخاباتی اصلاح?طلبان، انتخابات مجلس به شکل جدی?تری برای این جناح سیاسی کلید خورد. طرف مقابل هم از مدت?ها قبل و شاید کمی پس از انتخابات ریاست?جمهوری سال ٩٢، جلساتی را در این حوزه آغاز کرده است. این امری طبیعی در همه احزاب دنیاست که برای انتخابات برنامه?ریزی کنند. چرا در ایران این تحرک، امری ویژه قلمداد می?شود و برخی رسانه?ها روی آن تحلیل?های متفاوت ارائه می?کنند؟ 
بله واکنش?ها در مورد «اصل خبر»، کاملا غیرطبیعی است. طبیعتا جناح?های سیاسی همواره مترصد فرصتی برای حضور در عرصه قدرت هستند؛ یعنی ذات سیاست دیکته می?کند چنین باشد، ازهمین?رو هیچ گلایه، نقد و شکایتی توسط هیچ?کس پذیرفته نیست، که چرا گروه رقیب به حضور در عرصه قدرت می?اندیشد یا برای آن در حال برنامه?ریزی است، مگر اینکه یک جریان، حوزه رسمی را حوزه انحصاری تلقی کند. با چنین رویکردی، افراد و جناح?های سیاسی?ای پیدا می?شوند که برخوردار از رانت بوده و حوزه قدرت را در زمره تیول خود و حوزه اختصاصی منحصربه?فرد تلقی می?کنند و لاغیر و به خود اجازه می?دهند گروه رقیب را مورد تاخت?وتاز و نقد و هجمه قرار دهند، آن?هم به جرم برنامه?ریزی برای فعالیت در چارچوب قانون در یک نظام جمهوری. وقتی نگاه این باشد، آنگاه آنها به?نوعی اظهار تعجب و نگرانی می?کنند که چرا رقیب به حضور در عرصه قدرت، که امری کاملا قانونی، اجتماعی و سیاسی و جزء ذات کار حزبی و تشکیلاتی است، می?اندیشد! احتمالا این?دست محافل سیاسی و رسانه?ای فراموش کرده?اند چرخش قدرت به تصمیم مردم بازمی?گردد و بهتر است از واکنش?های هیجانی و سریع دست بردارند و به فکر چرایی کم?اقبالی خود و جریان?شان نزد مردم باشند. اگر آنها به?جای این?دست واکنش?ها، برای یافتن راهکارهای علمی و عملی برای توسعه کشور دست به کار شوند، حتما می?توانند با عرضه آن به جامعه در فرصت?های انتخاباتی و غیرانتخاباتی، اقبال آنها را به دست آورند. آن وقت دیگر احتیاجی به هجمه و خبر?سازی علیه رقیب ندارند. 
 اشکال از کجاست که تحرکات معمول حزبی و تشکیلاتی یک جناح سیاسی، ناگهان به شکل ویژه?تری مورد پوشش خبری توسط رسانه?های رقیب یا حتی فعالان سیاسی رقیب قرار می?گیرد؟ 
از زمانی که ما در اروپا شاهد نگاه علمی و سازمان?یافته به مقوله گردش قدرت- حدود سه قرن قبل- هستیم یعنی از زمانی که انقلاب کبیر فرانسه در ١٧٨٩ و کمی جلوتر از آن، انقلاب صنعتی در اروپا به مرکزیت انگلستان شکل گرفت، احزاب و پارلمان?ها اعلام موجودیت کردند و ما شاهد حضور نمایندگان طبقات مختلف و پس از آن به تدریج، شاهد حضور مردم در صحنه رقابت?های سیاسی هستیم. بحث دموکراسی و گردش قدرت از طریق نقش و جایگاهی که مردم ایفا می?کردند به?طورمستقیم و هر چند سال یک?بار در انتخابات و نظارت بر دولت و مجلس برآمده از آن و مشارکت سیاسی عینیت می?یافت. امروز به?طورمعمول در همه نظام?های مردم?سالار، دوره?های چهار ساله برای انتخابات ریاست?جمهوری یا پارلمانی و محلی درنظر گرفته شده است و این عدد مورد قبول و توافق همگان است. دلیل آن این است که مردم فرصت پیدا کنند با مشاهده کارنامه منتخبان خود، درباره رأی?دادن یا ندادن به آنها تصمیم بگیرند؛ اینکه عملکرد چهار ساله منتخبان ملت در دولت، مجلس یا شورا آنها را واجد رأی دوباره می?کند یا خیر. درعین?حال به دلیل تخصصی?بودن برخی ارزیابی?ها، احزاب رقیب هم این نقش نظارتی را بر عهده می?گیرند و حتی «دولت سایه» تشکیل می?دهند و به نقد رقیب می?پردازند تا مردم بهتر بتوانند تصمیم بگیرند. طبیعی است که مردم در فضای انتخابات با دو موقعیت مواجه هستند؛ یا حزب، ایده?ها و برنامه?ها مورد اقبال عمومی قرار گرفته و رأی گرفته که به برنده?شدن آنان می?انجامد و پس از آن باید همه هم?وغم خود را به?کار گیرند تا این کرسی را تداوم ببخشند و برای چهار سال بعد هم به گونه?ای عمل کنند که جایگاه آنان در نزد افکار عمومی تنزل پیدا نکند. برای این منظور حتما باید به وعده?ها عمل کنند و در عین حال راهکارهایی برای تبدیل وعده?ها به اجرا از طریق قانون?گذاری در نهادهای انتخاباتی یا امور اجرائی بیابند. موقعیت دوم این است که حزب یا یک جریان سیاسی، انتخابات را باخته است. در چنین شرایطی باید به سرعت به ارزیابی دلایل ناکامی بپردازند و اینکه چرا نتوانسته?اند اعتماد عمومی را کسب کنند. آیا قدرت و قوت رقیب سبب این اتفاق شده و ترفندهای رقیب مؤثر افتاده یا در صحنه تبلیغات و جذب و فرا?تر از آن، در حوزه اجرا و عمل به وعده?ها، ضعیف عمل کرده?اند؟ اتاق فکر یک جریان سیاسی، بلافاصله این وضعیت را رصد می?کند و از همان لحظه برنامه?ریزی برای به?دست?آوردن افکار عمومی و انتخابات بعدی آغاز می?شود. در یک جامعه با?نشاط سیاسی، روزی نیست که جریان?های سیاسی به فکر کسب اقبال عمومی یا از طریق نقد رقیب یا از طریق ایده?ها و کارکردهایی که انتظار می?رود در جامعه پیاده کنند نباشند. آنچه محل تعجب است، ندیدن این اتفاق طبیعی از سوی برخی جریانات در ایران است. پس در پاسخ به سؤال شما باید بگویم تفکر تمامیت?خواهانه و رانت?جویانه، عامل این نوع نگرش است که این تفکر با واقعیت جامعه ایران، قانون اساسی و فرهنگ مردم و دیدگاه?های کلان سیاسی ما نمی?خواند. 
 از سال?های گذشته، اصلاح?طلبان با توجه به محدودیت?های رسانه?ای و فقدان تریبون فراگیر، ناگزیر بودند کمی پیش از موعد به مباحث انتخاباتی ورود کنند. از آنجا که به دلیل نهادینه?نشدن تحزب، نمود پررنگ کار سیاسی، تنها مختص به سال انتخابات است، آنها برای انسجام تشکیلاتی ناگزیر به شروع زودهنگام مباحث انتخاباتی بوده و هستند. اصولگرایان هم با وجود دست باز و نامحدودی که دارند مشابه همین رفتار را ندارند؟ 
اتفاقا اصلاح?طلبان اگر امکان فعالیت طبیعی سیاسی داشتند، در تمام ایام سال نه تنها به برنامه?ریزی برای انتخابات آتی بلکه به جذب نیرو و تربیت آن می?پرداختند. تأکید می?کنم این معنای کار حزبی و تشکیلاتی است و اگر چنین نباشد، محل سؤال و به مفهوم عدم کارکرد طبیعی آن تشکیلات است. اصولگرایان هم به?خوبی می?دانند که بسیار بیشتر و پیش?تر از اصلاح?طلبان، به موضوع انتخابات مجلس دهم ورود کرده?اند. اما جز نگاه انحصاری به قدرت، هیچ دلیل دیگری نمی?توان پیدا کرد که بر اساس آن بتوان دلیل موضع?گیری آنها را فهمید. نباید از هر فرصتی برای ایجاد محدودیت?های فراقانونی علیه رقیب که با منطق سیاسی و عرف نمی?خواند، بهره گرفت. به?جای آن بهتر است بر ظرفیت?های درون?جناحی خودشان تکیه کنند که حتما نتیجه بهتری می?گیرند. 
 کمی پیش از این آقای عبدالله ناصری به?عنوان یکی از فعالان سیاسی اصلاح?طلب که از قضا عضو همین شورای راهبردی انتخابات هم هست، خواستار توجه محافل سیاسی و رسانه?های مستقل به تله احتمالی ورود زودهنگام به موضوع انتخابات شده بود. به نظر شما سطح پوشش اخبار انتخابات با توجه به موضوعاتی چون مذاکرات هسته?ای و مسائل اقتصادی مانند چگونگی پیشبرد هدفمندی یارانه با حدود ١٨ هزار میلیارد تومان کسری بودجه در سال ٩٤ چگونه باید باشد؟ آیا اصلا می?توان در این?باره، بودجه?بندی کرد؟ 
یکی از فلسفه?های انتخابات و مباحث انتخاباتی همین است که در دیدار با مردم و با طرح نظرات، مسائل کشور به درستی برای مردم تبیین شود. مردم ما با حضور در انتخابات ریاست?جمهوری، رئیس?جمهور را بر می?گزینند تا به وعده?ها و خواسته?های مردم توجه کند. دولت می?خواهد بخشی از برنامه?های خود را به پیش برد اما مجلس همراهی نمی?کند. این در حوزه یارانه?ها، فضای باز سیاسی، مباحث هسته?ای و... هم می?تواند مصداق داشته باشد. اصولا انتخابات نهادی مثل مجلس شورای اسلامی یا خبرگان هم ازجمله مسائلی است که بر همه حوزه?های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تأثیر?گذار است و نمی?توان آن را از هم تفکیک کرد. در این شرایط قطعا جناح?های سیاسی تلاش می?کنند ایده?های خود را تثبیت کنند و از کسانی که حمایت می?کنند، به مجلس یا خبرگان راه یابند. جریان راست یا اصولگرا می?خواهد کرسی?های فعلی مجلس را حفظ کند و منتقدان و اصلاح?طلبان هم می?خواهند کرسی?های جدید به?دست آورند پس طبیعی است که به برنامه?ریزی بپردازند. 
 اصولگرایان، این برنامه?ریزی را زودهنگام می?دانند. 
بر اساس توضیحات بالا، اساسا هرروز کار حزبی، برنامه?ریزی است، اما حتی اگر بر اساس مدل ایران هم بحث کنیم، آغاز کار برای انتخابات مجلس دهم نه?تنها زود نیست، بلکه دیر هم شده است. فردی که درباره زودهنگام?بودن فعالیت سخن می?گوید، اساسا یا از فضا دور است که بعید به نظر می?رسد، یا اینکه می?خواهد فضا را برای رقیب محدود کند. اگر نه از فردای انتخابات قبلی باید فعالیت برای این دور آغاز می?شد. در همه?جای دنیا این منطق سیاسی حاکم است اما در ایران، برخی دوستان می?خواهند حوزه قدرت را انحصاری در اختیار داشته باشند و برای آن، توجیهات دلسوزانه ارائه می?کنند درحالی?که همه می?دانیم، نیت واقعی آنها چیست. 
 با توجه به گسترده?بودن حجم وقایع و رویدادها در ایران، چرا برخی محافل و رسانه?های خاص به دنبال پوشش هرتحرک جزئی و طبیعی احزاب و تشکل?های اصلاح?طلب هستند. ممکن است بخواهند برخی اختلاف?نظرها یا تفاوت رویکردهای کاملا طبیعی را غیرطبیعی نشان دهند؟ 
انتخابات مسئله بسیار مهمی است و طرف مقابل وقتی این?قدر حساسیت نشان می?دهد، به این معناست که اهمیت آن را می?داند. آنها همه سنسور?های خود را حساس کرده?اند. شما وقتی روزانه از ٢٠ صفحه روزنامه خودتان، ١٩ صفحه را به انعکاس مسائل اجتماعی اعم از تکدی?گری، بی?نظمی در قانون، تصادفات، بهداشت و درمان و اشتغال و حتی موضوعات دیگر سیاسی اختصاص می?دهید، هیچ?کس کاری با شما ندارد، اما نیم صفحه درباره انتخابات، واکنش?برانگیز می?شود، چون مسئله مهم است و همه حسگرها برای رصدکردن آن آماده هستند. من هم قبول دارم که انتخابات مسئله حساسی است، اما راه مواجهه با آن، پاک?کردن صورت?مسئله نیست. اتفاقا با توجه به این حساسیت، باید به جای فرار از موضوع، اعلام کنیم زمان زیادی باقی نمانده و نظرات جریانات مختلف سیاسی دراین?باره را به طور روزانه پوشش دهیم تا مردم برای انتخاب عقلانی و منطقی آماده شوند. البته این به مفهوم ورود به مقوله اجرایی نیست، چراکه قانون، زمان مشخصی برای این مسئله پیش?بینی کرده و من هم به عنوان فردی که در وزارت کشور در حد مدیر کل خدمت کرده است، این را به?خوبی می?دانم. اما تدارک انتخابات به مفهوم تشکیل کمیته?های بررسی راهبرد، انتخاب نامزد و... با توجه به تعداد بالای نامزد و حوزه انتخابیه در انتخابات مجلس، حتما نیاز به زمان کافی دارد و باید به آن پرداخت. 
 اساسا نوع اطلاع?رسانی اصلاح?طلبان در این حوزه چگونه باید باشد که سایر مسائل کشور هم در کنار آن دیده شود؟ 
اساسا نباید واکنشی عمل کرد. باید بدانیم جامعه به چه چیزهایی نیاز دارد. نباید گرسنگی کاذب در جامعه به وجود آورد. مثل ارگانیسم بدن، هر فردی به مقداری آب، اکسیژن، آفتاب و غذا نیاز دارد. رسانه و سیاسیون به عنوان کسانی که جامعه را تغذیه فکری می?کنند به طور منطقی بر اساس میزان الحراره?ای که دریافت می?کنند، می?توانند رویکرد?های خود را تنظیم و به جامعه ارائه کنند. آنها نباید نگران جو?سازی اتاق رقیب باشند. مثلا باید در سه?ماه اول یک سوم از مباحث، بعد دو سوم و بعد همه موضوعات را به جامعه انتقال دهند و نگران سروصداهای کم?محتوا هم نباشند. 
 برخی معتقدند با توجه به اینکه دولت یازدهم به شکل جدی روی مسئله سیاست داخلی تمرکز نکرده و حتی معاون سیاسی وزیر کشور به تازگی کار خود را آغاز کرده است، هم وزیر و هم معاون سیاسی در تلاش هستند احزاب و تشکل?ها را برای ورود جدی به انتخابات تشویق کنند. نظر شما چیست؟ 
وزارت کشور وظیفه دارد به حوزه سیاست داخلی ورود کرده و نشاط سیاسی ایجاد کند. البته با حرف زدن و به?به و چهچه?کردن اتفاقی نمی?افتد و نمی?توانیم گرسنگی را با حرف رفع کنیم بلکه باید نان هم در سفره گذاشت. نمی?توان از احزاب دعوت کرد اما امنیت فعالیت آنان را تضمین نکرد. باید از وزیر تشکر کنیم که موضوع پول?های کثیف در انتخابات را مطرح کردند و انتظار این است برای ورود پرنشاط جامعه، نام کاندایدهایی که در انتخابات مجلس گذشته از فساد مشهور به پرونده بیمه خیابان فاطمی، پول قابل توجهی از محمدرضا رحیمی دریافت کردند، منتشر شود تا دستگاه?های نظارتی و قضائی هم فعال?تر وارد شوند و تکلیف مردم روشن شود تا در انتخابات آتی به این افراد نشان دهند جایی در مجلس ندارند. فهرست افرادی که مرتضوی در زمان مسئولیت تأمین اجتماعی اعلام کرد ١٥٠ نماینده از او پول گرفته?اند، منتشر شود. بدون روشن?شدن این تخلفات آشکار که نمی?توان وارد دور تازه?ای از انتخابات شد. رحیمی به?خاطر اینکه چنین پولی را دریافت و توزیع کرده در زندان است اما کسانی که پول را گرفته?اند نامشان روشن نیست. 
 با توجه به محدودیت?های هشت?سال گذشته و مانع?تراشی بر سر ایجاد نشاط سیاسی در آن مقطع، حالا که دولت میانه?رو بر سر کار است و اعلام کرده از نشاط سیاسی استقبال می?کند، رویکرد اصلاح?طلبان چه تفاوتی با دوران احمدی?نژاد که فعالیت سیاسی در کما به سر می?برد، باید داشته باشد؟ 
دولت علی?القاعده باید در جهت احقاق حقوق شهروندی براساس قول رئیس?جمهور تلاش کند و اجازه ندهد این حقوق پایمال شود. این حقوق می?تواند شامل آحاد رأی?دهندگان، احزاب سیاسی، نامزدهایی که ثبت?نام می?کنند اما امکان ورود پیدا نمی?کنند و نظارت بر اجرای درست انتخابات شود. دولت و وزارت کشور، هم معاونت حقوقی ریاست?جمهوری و هم هیأت?های اجرایی در این حوزه?ها حداکثر تلاش را بکنند چرا که ما به?شدت نیازمند شفاف?سازی در تمام حوزه?ها هستیم. اطلاعات باید دقیق و به?روز در اختیار مردم قرار گیرد. دولت حتما به?عنوان یک سوی ماجرا وارد مقوله انتخابات نمی?شود و بر اجرای قانون تأکید می?ورزد و همه را به یک چشم می?بیند. دولت باید از موضع هیأت?های اجرایی و با نگاه بی?طرفانه، با تأکید بر حقوق شهروندان در انتخاب?کردن و انتخاب?شدن وارد شود و بهانه به دست ناظران ندهد. اصلاح?طلبان نیز باید بدانند حرکتی که پیش از سال ٩٢ آغاز کرده?اند نیمه?تمام است و این مسیر باید تداوم داشته باشد. رسانه?ها و مجموعه جریان اصلاح?طلبی باید مراقب باشند که در عین حفظ تکثر، به وحدت در ایده و شعار برسند. این نیازمند هوشمندی است و مواظبت از اینکه در دام گرفتاری?های درون?جناحی نیفتیم. جریان رسانه?ای می?تواند بر اساس پیام مقام?معظم?رهبری انقلاب در انتخابات سال ٩٢، که رأی مردم را حق?الناس دانستند، این مسئله را به?طور جدی دنبال کند. این مسئله، هم حقوق مردم و هم توسعه کشور را حفظ خواهد کرد.