جواد اطاعت از شرايط ايران پس از حل چالش هسته?اي مي?گويد

تفاهم و گفت?وگوي داخلي در دوران پسا تحريم

 

?علت پررنگ?شدن موضوع  مذاکرات در افکار عمومی ایرانیان چیست؟ در خردادماه براي اولین?بار یک موضوع در عرصه سیاست خارجی، محور رأی?دادن یا ندادن مردم به نامزدها شد. این در حالی است که تا قبل از آن عموما موضوعات اقتصادی و مباحث سیاست داخلی در اولویت بودند، این پدیده چگونه رخ داده است؟
این موضوع به دولتمردان و کسانی که تریبون در اختیار دارند برمی?گردد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با شدت و ضعف?هایی، دولتمردان ایرانی بیشتر نگاهشان به خارج از مرزها بوده است تا مسائل و مشکلات داخلی، این رویکرد، عمده مشکلات را هم ناشي از ناعادلانه?بودن نظام حاکم بر جامعه جهانی می?دید. در سال?های اخیر به دلیل پرونده هسته?ای، این موضوع از شدت و غلظت بیشتری برخوردار شده است. به عبارتی این سیاست?مداران هستند که موضوعات و مسائلی را برای افکار عمومی عمده می?کنند. اینکه مذاکرات هسته?ای از مسائل کلیدی در تبلیغات انتخاباتی نامزدهای ریاست?جمهوری بود نیز تا حدودی ناشی از همین نوع نگاه بود. علاوه?برآن دو رقیب از رقبای انتخاباتی در دو دوره متفاوت و متمایز، مسئول پرونده هسته?ای بودند. مضافا اینکه تحریم?ها زندگی مردم را تا حدودی تحت?الشعاع قرار داده است. با این متغیرها طبیعی است که افکار عمومی در ایران موضوع مذاکرات و به?طورکلی تفاهم و توافق ایران با غرب  را مورد توجه قرار دهد.
?آیا واقعا بیشتر مسائل و مشکلات یا توسعه?نیافتگی ایران دارای منشأ خارجی است؟ به عبارتی سهم ناکارآمدی?های داخلی در مقایسه با موانع خارجی چه میزان است؟
من همانند شما مسائل خارجی و داخلی را از هم تفکیک نمی?کنم. سیاست خارجی ادامه سیاست داخلی است. اگر ایران امروزه در خارج از کشور با مشکلاتی مواجه است به نظرم بیشتر آن دارای منشأ داخلی است. نوع مواجهه برخي سياست?مداران با جهان خارج است که مشکلات بین?المللی ایران را پیچیده?تر می?کند. اگرچه مناسبات بین?المللی ناعادلانه است؛ اما در همین چارچوب هم کشورها می?توانند با مدیریت صحیح فرایند توسعه خود را به پیش ببرند. اگر ما کره?جنوبی و مالزی را با عراق و کره?شمالی مقایسه کنیم خواهیم دید که در چارچوب همین مناسبات جهانی کشورهای مالزی  و کره?جنوبی به سرعت فرایند رشد و توسعه را سپری کرده?اند و کشورهایی مثل کره?شمالی و عراق در همین نظام بین?المللی با مشکلات عدیده?ای مواجه شده اند. پس نوع جهان?بینی، منظومه فکری، میزان دانش و آگاهی، ساختارهای تصمیم?ساز و تصمیم?گیر، فضا و شرایط خاص تصمیم?گیری و فضای روانی حاکم بر جامعه و رهبران سیاسی همه و همه تأثیر?گذار است.
?واقعا چه میزان از مشکلات به تحریم?ها برمی?گردد؟
اینکه تحریم?ها مشکلاتی را سبب شده است نباید نادیده گرفت؛ اما اگر همه ناکارآمدی?ها را ناشی از تحریم?ها بدانیم سخن صوابی نیست. بسیاری از مشکلات کنونی به دلیل ناکارآمدی داخلی است. مشکلات مربوط به تحریم?ها از سال ٩٠ بیشتر خود را بروز داده است. اما سؤال این است که آیا در دوره?ای که نفت را بالای صد دلار می?فروختیم و برای انتقال منابع ارزی نیز مشکلی نبود، کشور به خوبی اداره می?شد و مشکلاتی همچون تورم، بیکاری و... نداشتیم؟ درثانی گره?زدن همه مشکلات به تحریم?ها در شرایطی که تحریم?ها برداشته شود، انتظارات اجتماعی را فزونی می?بخشد و از آنجا که مشکلات اقتصاد ایران بیشتر ساختاری است و در کوتاه?مدت نمی?توان این مشکلات را برطرف کرد، شکاف انتظارات و توقعات برآورده?شده دولت را با چالش جدی مواجه خواهد کرد.
?مردم در انتخابات ریاست?جمهوری گذشته، به فردی رأی دادند که سابقه او  نزد افکار عمومی بيشتر به عنوان مذاکره?کننده ارشد هسته?ای شناخته مي?شد تا دیگر فعالیت?های او در امور سیاست داخلی.او هم شعار خود را به حل موضوع هسته?ای اختصاص می?دهد. روحانی در جایی می?گوید که معمولا از اقتصاد به سیاست خارجی رانت می?دهند اما این بار باید از سیاست خارجی به اقتصاد رانت داده شود. سفرهای خارجی اقتصادی و سرمایه?گذاران خارجی معمولا در قالب هیأت?های دیپلماتیک انجام می?شود به طوری که این هیأت?ها در نقش وکیل این سرمایه?گذاران ایفای نقش می?کنند. این در حالی است که در شرایط امروز این موضوع دست کم  به صورت عکس ترجمه می?شود.
اصولا مهم?ترین وظیفه دولت?ها در عصر حاضر تداوم فرایند توسعه در کشورهایشان است.  در دنیای دیروز تنها کارویژه دولت حفظ نظم و امنیت داخلی و بین?المللی بود. اما در دنیای امروز علاوه بر آن کارویژه سنتی رشد، رونق و رفاه اقتصادی نیز مهم?ترین وظایف دولت?ها به شمار می?رود. در دوره حاکمیت گفتمان «ژئواستراتژیک» اگر قرار بود سفیری به یک کشور خارجی اعزام شود معمولا از نظامیان تحصیل?کرده در دانشکده?های نظامی استفاده می?شد؛ اما در دوره کنونی که گفتمان «ژئواکونومیک» حاکم شده است، همه امکانات در خدمت اقتصاد کشورها قرار می?گیرد. بنابراین اگر قرار باشد یک دیپلمات برای مأموریت به یک کشور خارجی اعزام شود بهتر است از دانش?آموخته?های دانشکده?های اقتصاد انتخاب شود. بنابراین سیاست خارجی و دستگاه دیپلماسی باید در خدمت گفتمان حاکم که همان اقتصاد کشور است قرار گیرد. نه تنها وزارتخانه?های سیاسی باید در خدمت اقتصاد کشور باشند که همه کشور و ملت باید برای توسعه در ابعاد مختلف آن بسیج شوند.
?در دوران پساتحریم، دولت با چه مسائلی مواجه خواهد شد؟
توافق هسته?ای به خودی خود اتفاقی را رقم نخواهد زد. این موضوع به چگونگی عملکرد دولت ربط خواهد داشت . دولت باید برای پس از تحریم برنامه?ریزی کند. وزارتخانه?های مربوط باید اقدامات خود را شروع کنند. جذب سرمایه خارجی، رونق صنعت گردشگری، فعال?کردن صنایع نفت وگاز و... باید مد نظر قرار بگیرد. از طرفی، مردم هم باید توجیه شوند که انجام توافق در کوتاه?مدت در زندگی آنها اثری فوری  نخواهد گذاشت. نباید انتظارات عمومی را افزایش داد چون دولت دچار بحران انتظارات خواهد شد.
?آیا دولت با فارغ?شدن از موضوع مذاکرات نباید سیاست داخلی را در اولویت قرار دهد؟ حل نهایی مسائل هسته?ای، طبيعا مطالبات را به سمت سیاست داخلی مي?برد. در اینجا وعده?های محقق نشده دولت در عرصه سیاست داخلی رخ نمایان می?کند. دولت در این عرصه چگونه باید عمل کند که پس از کسب پیروزی در عرصه سیاست خارجی در عرصه سیاست داخلی هم انتظارات حاميان خود را برآورده كند؟
در سیاست داخلی هم با توجه به ویژگی?ها و کاراکتری که آقای روحانی دارد می?تواند نقطه اتصال جریان?های سیاسی داخلی باشد. روحانی از این ظرفیت و پتانسیل برخوردار است که تفاهم داخلی را نیز رقم بزند؛ به?ویژه که امسال سال مهمی برای سیاست داخلی هم هست. چراکه دو انتخابات در ماه پایانی سال برگزار می?شود و آقای روحانی باید توجه خود را از وزارت خارجه به وزارت داخله معطوف کند. مذاکره و گفت?وگو و تفاهم در سیاست داخلی به?هیچ?وجه نه کم?اهمیت?تر از سیاست خارجی است و نه آسان?تر از آن. دولت روحانی برآمده از یک شکاف بی?اعتمادی جریان?های سیاسی داخلی است که درعین?حال حلقه اتصال آن نیز هست. اگر روحانی بتواند بعد از توافق هسته?ای، توافق داخلی بین جریان?ها را فراهم آورد و انتخابات خوبی را به انجام برساند ضمن آنکه نیمه دوم کار خود را تکمیل کرده است در تاریخ ایران نیز ماندگار خواهد شد. روحانی باید بتواند مسئله انتخابات را  که در کشور ایران، که گاهی موضوع دعواست به کارویژه اصلی آن که «فصل? منازعه» است تبدیل کند.
?دلیل ارتقای جایگاه ایران در عرصه جهانی که شش قدرت جهانی روزها و ساعات بسیاری را صرف مذاکره با ایران کرده?اند را متأثر از چه عواملی می?دانید؟
نکته مهم این است که دولت ایران و مذاکره?کنندگان ایرانی پشتوانه مردمی داشتند و مهم?تر آنکه رهبری نظام ضمن حمایت و پشتیبانی از این گفت?وگوها آن را هدایت و مدیریت کردند و این دو موضوع سرمایه مهمی بود که طرف ایرانی از آن برخوردار بود. از طرفی دولت برآمده از آرای عمومی با درایت و عقلانیت عمل می?کند و منافع ملی را از هیجانات سیاسی و موضوعات شعاری جدا کرده است و با رویکردی واقع?بینانه به مسائل بین?المللی نگاه می?کند. تیم مذاکره?کننده هم ضمن تعهد به مصالح و منافع ملی، تخصص و کارآمدی لازم را دارد. علاوه?براین، ایران در منطقه مهم و استراتژیک جنوب غرب آسیا و در کانون هارتلند انرژی جهانی قرار دارد؛ منطقه?ای که فعلا گرفتار بنیادگرایی اسلامی است و افکار مخرب و عقب?مانده سلفی?گری کشورهای افغانستان، پاکستان، عراق و سوریه را به آشوب کشانده است. در چنین منطقه?ای، کشور ایران لنگرگاه امن و باثبات منطقه است و به?نظر من قدرت?های جهانی به اهمیت این جایگاه واقف هستند.
?چرا کشورهایی چون عربستان و اسرائیل با این مذاکرات مخالفت می?کردند؟
این مذاکرات در این سطح، صرف?نظر از نتایج آن، برای ایران اعتبار بالایی را در عرصه جهانی و منطقه?ای فراهم می?آورد و مهم?تر آنکه به?نتیجه?رسیدن این گفت?وگوها مهم?ترین مانع فرایند توسعه را که همان تحریم?ها هستند، مرتفع می?کند و این موارد باعث می?شود در کنار سرمایه انسانی، سرمایه طبیعی و جغرافیایی و دیگر پتانسیل?های سرزمینی، ایران تبدیل به یک قدرت  بلامنازع منطقه?ای شود. در کنار اینها، عادی?سازی روابط ایران با کشورهای غربی شرایطی را فراهم می?آورد که عربستان سعودی و اسرائیل از آن واهمه دارند.
?به?نتیجه?رسیدن مذاکرات بر گفتمان?های سیاسی حاکم بر جهان چه تأثیری می?تواند داشته باشد؟
به?نتیجه?رسیدن این گفت?وگوها تأثیری بر گفتمان حاکم جهانی ندارد؛ اما ازآنجاکه ایران به?دلیل ویژگی?های ژئوپلتیک ذاتی کشوری تأثیرگذار و تأثیرپذیر است، افزایش نقش جهانی ایران و تأثیرگذاری برتحولات منطقه?ای، از نتایج این گفت?وگوها و مذاکرات خواهد بود. به ?عبارتی پرداختن به موضوعات منطقه?ای با مشارکت ایران، امکان رسیدن به راه?حل?های جمعی را فراهم می?کند.