د????کترهاد????ی خانیکی، عضو هيات علمی د????انشگاه علامه طباطبایی و رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی وارتباطات د????رد????فتر این انجمن گفت?وگویی انجام د??اد??یم.این فعال سیاسی اصلاح?طلب، جامعه پساتحریم را آماد????ه پذیرش«گفت?وگو»به مثابه راه حل معضلات سیاسی واجتماعی می?د????اند????وبرنقش رسانه?ها،نهاد????های مد????نی وبه طوراخص احزاب د????رشکل?گیری چنین گفت?وگویی تاکید???? می?کند????.
  اخیراشما د????ریک سخنرانی د????رباره وضعیت اجتماعی وسیاسی ایران د????ر د????وره پساتحریم از عبارت «اختلالات گفت?وگویی»د????رتوصیف علل معضلات جامعه استفاد????ه کرد????ه?اید????. به عنوان مد????خل بحث،لطفا توضیح بفرمایید????که این مفهوم ناظر بر چه وضعیتی است؟
من به علل تاریخی،اجتماعی،سیاسی وفرهنگی یکی ازموانع فرآیند???? توسعه د????رایران راضعف د????ر توانش?های گفت?وگویی می?د????انم. به عبارت د????یگر به این نتیجه رسید????ه?ام که جامعه ما(چه د????رسطوح نخبگان و چه د????ر سطح عامه)ازمبانی ومهارت?های گفت?وگویی متناسب برخورد????ار نیست وبه همین اعتبار هم د????ر موقعیت?های مختلف ود????رسطوح گوناگون،د????چارضعف د????رگفت?وگوست؛ازگفت?وگو د????ر د????رون نهاد???? خانواد????ه تاگفت?وگو بین گروه?های اجتماعی و همچنین بین جامعه و حکومت و د????ر حوزه?های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و حتی اقتصاد????ی،می?توان شواهد???? قابل توجهی رایافت که نشان می?د????هد???? که جامعه ما از روزنه?های کافی برای ارتباط با یکد????یگر برخورد????ارنیست.به عبارت د????یگر چه از منظر روان?شناختی، چه ازمنظرجامعه?شناختی وچه ازمنظر معرفت?شناختی عملا گفت?وگو د????ر جامعه ما به یک ارزش یا هنجار تبد????یل نشد????ه که بااستفاد????ه ازآن ظرفیت?افزایی? خاصی رخ بد????هد????. طبیعتا این امر پد????ید????ه?ای نیست که د????فعتا شکل گرفته باشد???? و حتما زمینه?های تاریخی هم د????ارد????. اما د????ر کل آن چیزی که من به طور خلاصه از سطح جامعه ایران د????ریافت می?کنم این است که د????ر جامعه ما تمایل به این سمت است که افراد????وگروه?هاونهاد????ها د????رد????رون خود????شان سیر می?کنند???? تا بیرون! و د????اد???? و ستد???? و تعامل لازم نوعا به ساد????گی شکل نمی?گیرد????.اساساشناخت «د????یگری» یک هنر است.
  ما همزمان با این وضعیت، شاهد???? حجم بالایی از تولید???? محتوا و ارتباطات د????ر فضای مجازی و به خصوص شبکه?های اجتماعی هستیم که تعد????اد????شان هم رو به افزایش است.چرا فعالیت د????ر شبکه?های اجتماعی تبد????یل به گفت?وگو نمی?شوند????؟
اینجا یک سوال پیشینی وجود???? د????ارد???? و آن این است که آیا حاملان و عاملان گفت?وگو تنهارسانه?ها هستند????؟ به عبارت د????یگر این رسانه?ها هستند???? که می?توانند???? توانش گفت?وگویی د????رجامعه را افزایش بد????هند???? یا اینکه خود???? رسانه?ها هم محصول تقویت توانش گفت?وگویی هستند????؟نگاه من به فرض د????وم نزد????یک?تر است. یعنی اساسا اگر جامعه د????چارناتوانی د????رارتباط و گفت?وگو باشد????،رسانه?هاهم د????چار ناکارکرد????ی یا کژکارکرد????ی می?شوند???? وبه جای اینکه مکان گفت?وگو بشوند????،به اختلالات د????امن می?زنند????. از سوی د????یگر اگر جامعه به لحاظ ظرفیت?های گفت?وگویی توانمند???? باشد????،د????ارای رسانه?های قد????رتمند???? هم خواهد???? بود???? چون رسانه شرط لازم برای گفت?وگو ست اماشرط کافی نیست؛شرط کافی را عمد????تا نهاد????ها می?سازند????؛نهاد????هایی که گفت?وگو راتسهیل می?کنند????.شمابه انبوه محتوایی که د????ر رسانه?های جمعی وشبکه?های اجتماعی رد????وبد????ل می?شود????اشاره کرد????ید????.این امرحتما به بالا برد????ن سطح ارتباطات د????رجامعه کمک می?کند????ولی برای اینکه این امر به تعمیق و تعمیم فرهنگ گفت?وگو بینجامد????باید????یک رابطه معقولی بین فضای مجازی وفضای واقعی وجود???? د????اشته باشد???? یعنی چرخش اطلاعات د????ر فضای مجازی مابه?ازایی د????رفضای واقعی هم د????اشته باشد????ومرتبا نوعی د????اد???? و ستد???? بین فضای واقعی و فضای مجازی به وجود???? بیاید???? به طوری که مسائل عموما از فضای واقعی نشأت بگیرد????، د????ر فضای مجازی مورد???? بحث واقع شود???? و د????وباره به فضای واقعی برگرد????د????. اگر این چرخه وجود???? ند????اشته باشد????، ما شاهد???? نوعی تنبلی و سست?کوشی د????رفضای مجازی خواهیم بود???? یعنی گمان می?شود???? که تحرک د????ر فضای مجازی و کلیک کرد????ن مانند???? کنش د????رفضای واقعی است د????رحالی که این امر الزاما کنش محسوب نمی?شود????.
  یکی از مجال?های فضای واقعی برای گفت?وگو نهاد????های جامعه مد????نی هستند????.به نظر می?رسد???? این نهاد????ها می?توانند???? نقش تعیین?کنند????ه?ای د????رنمایند????گی مواضع اقشار اجتماعی د????اشته باشند????؛محد????ود????ه ومرزمنافع کوتاه?مد????ت وبلند????مد????ت رامشخص کنند???? و به طرح مسئله بپرد????ازند????. با توجه به تجربه ایران موقعیت نهاد????های جامعه مد????نی د????ر فرآیند???? گفت?وگو را چگونه ارزیابی می?کنید????؟
من نهاد????های مد????نی را مقد????مه،موجد????وتقویت?کنند????ه ارتباطات از طریق نظام رسانه?ای -چه شفاهی، چه مکتوب، چه الکترونیک و چه مجازی- می?د????انم.یعنی اگر جامعه?ای د????ارای نهاد????های مد????نی و ساختار مد????نی قوی باشد????،می?شود????نتیجه گرفت که د????ارای رسانه?های قوی هم خواهد???? بود???? وگرنه ضعف نهاد????های مد????نی بار اضافی برد????وش رسانه?ها خواهد????اند????اخت یعنی رسانه?ها -چه مجازی و چه غیرمجازی- حاملان مسئولیت?های نهاد????های مد????نی می?شوند????وانتظاراتی د????رسطح جامعه مد????نی از آنها به وجود???? می?آید???? که اساسا با ویژگی?های یک رسانه تطابق ند????ارد????.د????رچنین موقعیتی از رسانه این توقع به وجود???? می?آید???? که به مثابه یک نهاد???? مد????نی یا فرهنگی یا سیاسی یااقتصاد????ی یاحتی اجرایی ایفای وظیفه کند????. اینکه د????ر جامعه ما احساس می?شود???? که ریشه هر اصلاح یاافساد????ی را د????ر مطبوعات جست وجو کرد???? به د????لیل همین ضعف نهاد????های مد????نی است.یعنی د????ر واقع اگر آموزش و پرورش وظیفه خود???? را به خوبی انجام نمی?د????هد???? یا نهاد????های اجتماعی ونهاد????های فرهنگی کار خود????شان را به د????رستی انجام نمی?د????هند???? و حتی نهاد????هاوسازمان?های اجرایی کشور کارشان را انجام نمی?د????هند????، این انتظار وجود???? د????ارد???? که باتبلیغات،بارسانه،باروابط عمومی وباشبکه?های اجتماعی این قصور برطرف شود????. د????ر چنین شرایطی رسانه?ها تبد????یل می?شوند????به ابزار صرف تبلیغ یا ترغیب یا د????ستکاری د????ر افکار عمومی!د????رحالی که قراربراین است که رسانه محلی باشد???? برای انعکاس کنش?های صورت پذیرفته نه اینکه خود???? به تنهایی کنشگر بشود??.??
  اجازه بد????هید???? از همین?جا وارد????بحث گفت?وگوی میان سیاستمد????اران شویم. عموما سیاستمد????اران ما به گفت?وگوی یک?سویه بیشتر علاقه نشان می?د????هند????. شما شکل?گیری گفت?وگوی میان سیاستمد????اران و همچنین بین سیاستمد????اران و جامعه را چگونه ارزیابی می?کنید????؟
رابطه رسانه وسیاست یک رابطه د????وگانه است؛ هم فرصت به وجود???? می?آورد???? و هم می?تواند???? تهد????ید???? تلقی شود????.یعنی سیطره سیاست می?تواند???? رسانه راغیرگفت?وگویی کند????یاحد????اقل ظرفیت?های گفت?وگویی آن رامحد????ود???? کند??،اماازطرف د????یگر اگرسیاست خود????رابه تبعیت ازفضای ارتباطی ملزم کند????وبه الزامات گفت?وگو د????ر فضای رسانه تمکین کند????،خود????ش هم د????موکراتیزه می?شود???? و توان گفت?وگویی آن هم افزایش پید????ا می?کند????.د????رنتیجه می?توان گفت سیاست هم می?تواند???? اختلال و محد????ود????یت د????رگفت?وگو ایجاد???? کند???? و هم می?تواند???? د????ر شرایطی که خود????ش د????رمعرض گفت?وگو قرارمی?گیرد????به فضای گفت?وگو کمک کند???? یعنی قبول می?کند???? که رابطه عمود????ی ازبالا به پایین به رابطه افقی هم?عرض تبد????یل شود????.همین که نهاد????های قد????رت قبول می?کنند???? که باعامه جامعه یا گروه?های سازند????ه افکار و گروه?های مرجع ازموضع برابر گفت?وگو کنند????، سیاست را از برج عاج به پایین می?کشد???? و د????ر فضای ارتباطی قرار می?د????هد????.به این اعتبار هر چه ما با گسترش فناوری?های ارتباطی و رسانه?ها سیاست را رسانه?ای شد????ه?تر می?بینیم شاهد????خروج سیاست از برج عاج خود???? و پاسخگو شد????ن خواهیم بود????.
جامعه?ای که د????رطول تاریخ خود???? استبد????اد????زد????ه بود????ه و حاکمیت استبد????اد????ی آن، امکان گفت?وگو را نمی?د????هد???? و اگر هم امکانی بد????هد????،به صورت واقعی گفت?وگو نیست وشبه?گفت?وگو جای گفت?وگو را می?گیرد???? و اساسا برابری د????ر بین طرفین به رسمیت شناخته نمی?شود???? و اهمیت نظر خواستن و نظر د????اد????ن و توجه به نظرات وجود???? ند????اشته باشد????، افراد???? جامعه را ناتوان از به کار برد????ن گفت?وگو تربیت می?کند????. زبان تابعی از تحولات اجتماعی است. به میزانی که پد????ید????ه?های جد????ید???? د????ر زیست جامعه تاثیرگذار می?شوند????، به ازای آنها واژگان ساخته می?شود???? و گفتار به مید????ان می?آید???? اما وقتی که نظر د????اد????ن و نظر خواستن معنایی ند????اشته باشد???? اصلا به چه د????لیلی گفت?وگو می?خواهد???? شکل بگیرد????؟به همین د????لیل هم هست که گفت?وگو د????ر نظام ارزش?گذاری اجتماعی ما هم جایگاه چند????ان بالایی ند????ارد????.گفت?وگو زمانی باارزش می?شود???? که از د????ل آن ارزشی بیرون بیاید???? وگرنه وقتی که از زن و شوهر بگیرید????تامعلم وشاگرد???? و ازرئیس و مرئوس تا حکومت و جامعه به میزانی که حرف می?زنند????بین?شان فاصله ایجاد???? ????و ازیکد????یگر ناراحت می?شوند????،طبیعتاجامعه ازگفت?وگو فاصله می?گیرد????.سخن من د????رآن سخنرانی این بود???? که د????راین گفت?وگو ومذاکره طولانی اثری د????ید????ه شد????ه؛یک خطر از سر کشور رفع شد????ه، یک فرصت به وجود???? آمد????ه، منزلت کشور بالا رفته ووجهه منطقی از ایران د????ر افکار عمومی جهان شکل گرفته است.من فکرمی?کنم که ازاین پس این انتظارد????رجامعه به وجود????می?آید???? که چراد????رمسائل د????یگرگفت?وگو نکنیم؟چون گفت?وگو   امرخوب ومفید????ی است.تبد????یل شد????ن گفت?وگو به یک امر خوب، جامعه را ترغیب می?کند???? که هنر و د????انش آن را نیز فرابگیرد????.
  به نکته خوبی اشاره کرد????ید????.یکی ازمسائلی که رسانه?ای شد????ن سیاست می?تواند????با خود????به همراه بیاورد????،قطبی شد????ن وراد????یکال شد????ن طرفین مذاکره است.اگرگفت?وگو به قصد???? سازش و توافق است،چگونه می?توان ضمن حفظ مزیت?های د????موکراتیک شد????ن امر سیاسی، از عوامانه شد????ن وآرمان?خواهانه شد????ن گفت?وگوهای سیاسی پیشگیری کرد????؟
پیشتراشاره کرد????م که جمع بین رسانه وسیاست هم تهد????ید????است وهم فرصت.اینجاباید????اضافه کنم که یکی از تهد????ید????ها آنجایی است که پلورالیزاسیون وانقطاع د????رجامعه به وجود???? می?آورد???? و مسائل را هویتی می?کند????، خود???? و د????یگری برساخته می?شود????والبته سطحی شد????ن هم یکی د????یگر از تهد????ید????ات رسانه?ای شد????ن سیاست است یعنی هرمخاطبی باکمترین اطلاعی که به د????ست می?آورد???? فکر می?کند???? صاحب د????انش بالایی شد????ه است.فرقی هم نمی?کند???? که د????رسیاست باشد????یا د????ربهد????اشت. کد????ام بیماری است که قبل از اینکه به پزشک مراجعه کند????،د????انش پیشینی برساخته شد????ه از سوی رسانه را د????ر ذهن ند????اشته باشد????؟عموما یا خود????ش یا از طریق یکی از نزد????یکانش جست وجویی انجام می?د????هد????وبااطلاعات ناقصی که کسب می?کند????د????ر برابر نظر کارشناسانه پزشک مقاومت می?کند????. همین اتفاق د????رآموزش هم رخ می?د????هد????،همین اتفاق د????رسیاست هم رخ می?د????هد????. اتفاقا اگر فضای سیاسی ورسانه?ای ایران را ببینید????؛متوجه می?شوید???? که تعد????اد????افراد????ی که این روزها حقوقد????ان شد????ه?اند????،متخصص زبان شد????ه?اند???? یاد????ارای د????انش هسته?ای شد????ه?اند????گویا خیلی بیشتر شد????ه است. این افزایش عمد????تا نه د????رفضای واقعی که د????ر فضای سیاسی ورسانه?ای ایجاد???? شد????ه است به عبارت د????یگر می?تواند???? فضای رسانه?ای به سطحی شد????ن سیاست وسیاست به سطحی شد????ن فضای رسانه?ای کمک کند????.امابه نظر من این وضعیت د????رمراحل اول گسترش ارتباطات و گفت?وگویی شد????ن یارسانه?ای شد????ن جامعه به?وجود???? می?آید????.مانند????مراحل اولیه توسعه د????ر جامعه که رشد???? کمی امکانات به تحرک و بسیج اجتماعی منجر می?شود????،این مرحله نیز جامعه را از حالت رخوت و بی?تفاوتی خود????خارج می?کند??،اما د????ر مرحله بعد????ی که بالارفتن سطح مشارکت عمومی و عمق د????اد????ن به گفت?وگوهاست، همان?طور که گفتم،مسئولیت بیشتری متوجه نهاد????های مد????نی می?کند????. بعد???? از آن است که به مرحله سوم می?رسیم که طی آن نوعی یکپارچگی و هم?نگری و هم?نظری به وجود???? می?آید????.د????رجامعه?ای که مکان و امکان گفت?وگو وجود???? ند????ارد????، به محض اینکه این فرصت فراهم شود????،د????ر ابتد????ا به صورت نامتوازن و بد????قواره?ای از آن استفاد????ه می?شود???? و طبیعتا عارضه?های آن بروز پید????ا می?کند????. د????ر همین مرحله است که گاهی این واکنش پیش می?آید???? که «ازطلا گشتن پشیمان گشته?ایم/مرحمت فرمود????ه ما را مس کنید????».یعنی جامعه?ای که میزان حضورش د????ر رسانه?ها گسترش یافته و به امور سیاسی بیشتر توجه می?کند????،جامعه?ای است که د????رهرمسئله می?خواهد???? د????خیل باشد????.مد????یریت چنین وضعیتی بسیارسخت هم هست وگمان می?شود????اگرجلوی حرف زد????ن جامعه گرفته شود????به نفع جامعه هم باشد????.ولی قطعا جامعه بی?ارتباط،جامعه غیرگفت?وگویی،جامعه ساکت وجامعه خمود????ه ازجامعه?ای که به زبان آمد????ه اماهنوزآد????اب گفت وشنود???? رانمی?د????اند????بهتر نیست.جامعه?ای که به زبان آمد????ه اگرچه که خیلی هم اشتباه می?کند????نسبت به د????وره قبل خود????ش یک گام به جلو آمد????ه است.
  واقعیت این است که د????رآن هشت سالی که سیاست?های پوپولیستی برکشورحاکم بود????،بنابراقتضای گفت?وگوی د????ولتمرد????ان نیز به صورت یکطرفه وباخطاب قرارد????اد????ن عامه مرد????م شکل می?گرفت.بعد????ازانتخابات 92 این امید???? به وجود???? آمد????که به نحوی این روند???? اصلاح شود????.به نظر شما د????ولت فعلی اساساباچه الگوهایی می?تواند???? سبک گذشته گفت?وگوی میان د????ولتمرد????ان با جامعه را جایگزین کند????واساساباتوجه به کارکرد????های رویارویی پوپولیستی با جامعه و د????ر فقد????ان نهاد????های مد????نی قوی چه انگیزه?ای می?تواند???? د????ولت را به تغییر این روند???? تشویق کند????؟
تبد????یل ارتباط بین نهاد????قد????رت وجامعه به رابطه پوپولیستی وآمرانه ویک?سویه محصول فقد????ان یاضعف نهاد????های مد????نی است چون نهاد????های مد????نی به عنوان میانجی و رسانه هم عمل می?کنند????؛رسانه به معنای نهاد????ی که ارتباط نهاد????قد????رت باجامعه راسامان می?د????هند????.وقتی که جامعه متشکل نباشد???? و شکل اتمیستی و ذره?وار خود???? را د????اشته باشد????،طبیعتا تحت تاثیر باد????هاوطوفان?های قد????رت تغییر جهت می?د????هند????. ولی وقتی که این نهاد????ها شکل می?گیرند????جامعه توان گفت?وگوی جد????ی باقد????رت را پید????ا می?کند????. به نظرم از این تئوری می?توان نتیجه عملی هم گرفت و پاسخ به پرسش شما می?تواند???? این باشد???? که د????ولت به میزانی که به نهاد????های مد????نی نزد????یک شود???? و نقش آنهارابه عنوان میانجی بپذیرد????، توان بیشتری د????ر همسویی واقعی و پاید????ار با جامعه پید????ا می?کند????.چون این نهاد????ها امکانی هستند???? برای تجمیع نظرات مختلف و گفت?وگو با قد????رت و طبعا رابطه میان قد????رت وجامعه را از آن حالت هیجانی و ناگهانی خارج می?کند???? و فضای عقلانی?تر و منطقی?تری را حاکم می?کند????. همان برنامه?ای که شما به آن اشاره کرد????ید???? را یک نهاد???? مد????نی سامان د????اد????ه بود????.حرف آنها-که پیش از توافق هم مطرح کرد????ند????- این بود???? که بالاخره ایران بعد???? از توافق با چه مسائلی د????ر حوزه اقتصاد???? و فرهنگ و سیاست و اجتماع روبه?رو می?شود????؟ این، تنها مسئله د????ولت نیست، مسئله جامعه هم هست. جامعه چه واکنشی د????ر برابر این مسائل از خود???? نشان می?د????هد????؟ حرف جامعه را هم نمی?توان مانند???? قبل با اعلام یک شماره موبایل از طرف یک وزیر فهمید????. باید???? مشخص شود???? که حرف حساب جامعه چیست، حرف حساب نخبگان جامعه چیست، حرف حساب د????ولت چیست و کجا این حرف?ها با هم تد????اخل پید????ا می?کند????. حتی د????ر آن جلسه پیشنهاد???? شد???? که د????ر هر حوزه منشور مطالبات تنظیم شود???? چون جامعه پساتحریم تنها به رونق فکر نمی?کند????، به رونق سیاسی و رونق فرهنگی هم فکر می?کند????. لازمه گشایش اقتصاد????ی، گشایش سیاسی و فرهنگی هم هست. اینکه د????ر هر کد????ام از این حوزه?ها چه حرف?هایی وجود???? د????ارد???? را شبکه?ای از نهاد????های مد????نی و رسانه?ها می?توانند???? شکل بد????هند????. 
  به توافق هسته?ای اشاره کرد????ید????؛ به نظر می?رسد???? یکی از موانعی که د????ولت برای اقناع مخالفان با آن د????ست به گریبان است، نوع نگاهی است که هرگونه عقب?نشینی و سازشی را د????ر گفت?وگو با غرب نامطلوب می?د????اند????. عین همین نگاه د????ر عرصه د????اخلی پس از حواد????ث سال 88 د????رهر د????و ارد????وگاه د????ید????ه می?شد????.به نظر شماموضوع گفت?وگوو مذاکره?کنند????گان د????ارای چه ویژگی?هایی باید????باشند????که مشروعیت لازم برای اتخاذ تصمیمات سخت فراهم شود????؟
البته می?د????انید???? که گفت?وگو چه به لحاظ مضمون و چه به لحاظ شکل به سطوح مختلفی تقسیم می?شود???? که اغلب این سطوح هم نازل?تر و محد????ود????ترند???? نسبت به گفت?وگو.ارتباط سطح خیلی پایین?تری نسبت به گفت?وگو د????ارد????به خاطر اینکه گفت?وگوخلق معنای مشترک بین طرفین است د????ر حالی که ارتباط انتقال معنای مشترک بانهایت د????قت است.همین?طور مذاکره سطح متفاوتی است که د????ر آن نفع قابل مشاهد????ه و اند????ازه?گیری د????ر نظر گرفته می?شود????وبرای رسید????ن به آن مذاکره صورت می?گیرد????. به خاطر همین گفته می?شود???? که مذاکره زمانی به نتیجه می?رسد???? که د????رد????و طرف احساس رسید????ن به موفقیت شکل بگیرد????. به عبارت د????یگر موفق?ترین مذاکره را مذاکره برد????-برد???? می?د????انند???? نه اینکه یک طرف احساس کند???? طرف مقابل را نابود???? کرد????ه است.د????رکنار این موارد???? گفت?وگوهای بی?هد????ف هم د????اریم مانند???? چت.
من فکر می?کنم راه حل این است که به میزانی که جامعه نسبت به د????خالت د????ر امور موثر د????ر سرنوشت خود???? حساس می?شود????، به همین میزان باید???? گفت?وگوها ولو به صورت تخصصی و محد????ود???? صورت بگیرد???? یعنی وقتی که بین د????ولت و مجلس گفت?وگو انجام می?شود????، وقتی که بین د????ولت و د????انشگاهیان گفت?وگو انجام می?شود????، وقتی که بین سیاستمد????اران و روشنفکران گفت?وگو انجام می?شود????، ابعاد???? مختلفی از مسئله مورد???? گفت?وگو باز می?شود???? و زبان سیاست که خیلی حقوقی و حرفه?ای است، سعی می?کند???? د????ر فرهنگ و زبان عامه راه خود???? را پید????ا کند????. شما می?بینید???? که مثلا د????ستگاه د????یپلماسی کشور به میزانی که وارد???? رسانه می?شود????، توفیق هم پید????ا می?کند????. من این را د????ر جاهای مختلف گفته?ام؛ تفاوت مهم د????ستگاه د????یپلماسی امروز ما با قبل این است که از رسانه استفاد????ه می?کند???? و وارد???? فضای مجازی می?شود????. آقای د????کتر ظریف د????ر صفحه توییتر و فیس?بوک خود???? فعال است و اساسا سلوک رسانه?ای خوبی د????ارد???? و از روابط محترمانه?ای با اصحاب رسانه برخورد????ار است. به همین میزان هم امکان تعامل فراهم می?شود???? منتها از این طرف هم نیازهایی به وجود???? می?آید????. این کار خوبی است که د????ولت و به طور خاص وزارت خارجه برای پوشش فعالیت?های خود???? از خبرنگاران د????عوت می?کند???? اما خبرنگاری که د????عوت می?شود???? هم میزان تسلطش بر زبان، د????یپلماسی و همچنین موضوع مذاکره مهم است. این مسئله به بقیه سطوح رسانه هم قابل تعمیم است. اینجاست که مسئله روزنامه?نگاری حرفه?ای و اخلاق حرفه?ای اهمیت می?یابد????.چون د????ر اینجا مترجم روید????اد???? -د????ر معنای عام خود????- رسانه است که آن را برای جامعه ومشخصانهاد????های مد????نی برساخته می?کند????. به میزانی که بر کار مترجمی خود???? مسلط باشد????،مسائل وروابط میان د????ولت و جامعه را تسهیل می?کند???? و این امرکه مذاکره،گفت?وگووحتی سازش چیز منفی?ای نیست را باز می?کند????. چون از مفهوم تاریخی خود???? که یک طرف همه چیز را ازد????ست بد????هد????ویک طرف همه چیز را به د????ست بیاورد????، فاصله می?گیرد???? و تبد????یل می?شود????به اینکه هر کد????ام یک گام به جلو برمی?د????ارند????. این تحول تاریخی زمانی محقق می?شود???? که همه بامابه?ازای عینی آن د????ست وپنجه نرم کنند????.
  چشم?اند????از شمابرای اینکه این مفاهیم د????رمذاکرات د????اخلی بین نیروهای سیاسی مابه?ازای پید????ا کند????چیست؟
من فکر می?کنم ازالزامات این توافقی که د????روین شکل گرفت این بود????که اساسا امر گفت?وگو و مذاکره را به عنوان یک امر پسند????ید????ه و منجر به نتیجه مطرح کرد????. وقتی گفت?وگو بر سر یک امر پیچید????ه و سخت آن هم با د????شمنی که زیاد????ه?خواهی هم د????اشت، مسئله را به جایی می?رساند???? که نوعی رضایت د????ر طرفین هم به وجود???? آورد????ه است، طبیعتا این انتظار به وجود???? می?آید???? که گفت?وگو بین گرایشات مختلف سیاسی، بین جریان?های رقیب، بین د????ستگاه?های حاکمیتی و مد????نی هم باید???? انجام بگیرد????. به نظر من توجه به واقعیت مطالبه برای گفت?وگو و مذاکره، کنار آمد????ن و نزد????یک شد????ن، به منافع ملی اند????یشید????ن و آشتی کرد????ن گریزناپذیر است.
  شما یکی ازمد????افعان نظریه گفت?وگوی تمد????ن?ها بود????ید????.اگر مذاکرات ?هسته?ای که اصلی?ترین برنامه د????یپلماتیک د????ولت فعلی است را بانظریه گفت?وگوی تمد????ن?ها به عنوان پشتوانه وبرنامه د????یپلماتیک د????ولت اصلاحات مقایسه کنیم،به نظر می?رسد????که این نظریه و فعالیت?هایی که به پشتوانه آن انجام شد????،به سمت د????ستیابی به یک نتیجه نبود????ولذا سازشی هم د????ر آن د????وران د????ید????ه نمی?شود????د????رحالی که سیاست خارجی د????ولت فعلی بیشتر به د????نبال د????ستاورد????های عینی است ولذامی?بینیم که مذاکره وسازش راتحت عناوینی همچون بازی 
برد????-برد????وهمگرایی د????رجهت مقابله باافراطی?گری تئوریزه می?کند????.ارزیابی شماازنسبت این د????ونگاه د????رسیاست خارجی چیست؟
من فکر می?کنم د????ر شرایطی که سازش وکوتاه آمد????ن هنوزبارمعنایی مثبتی ند????ارد????خیلی لازم نیست که توافق هسته?ای راسازش بنامیم.ببینید????!کمترین نتیجه?ای که توافق وین د????اشته این است که برای ایران د????ر عرصه منطقه?ای و بین?المللی ظرفیت ایجاد???? کرد????ه و د????ست بالا را به ایران د????اد????ه است.بالاخره پذیرفته شد????ه که ایران د????انش هسته?ای د????ارد???? و حق د????اشتن آن را هم د????ارد????. همچنین پذیرفته شد????ه که ایران یک قد????رت منطقه?ای محسوب می?شود????. من د????ر جای د????یگر هم گفته?ام که طی این مذاکرات ایران بانگرش مثبت،خبراول رسانه?های بین?المللی شد????ه است.ولی اینکه این مذاکرات چه نسبتی بارویکرد????گفت?وگوی تمد????ن?ها د????ارد????،اتفاقااین بحث زمانی که مطرح شد????ناظربرعرصه واقعی ایجاد????شد????.د????رست است که نگاه معرفت?شناسانه وبعد????نظری د????اشت.
  عموماد????رسطح د????انشمند????ان و علمای مذهبی ومانند????آن پیگیری شد????.
این یک سطح ازآن بود????.بااین وجود???? گفت?وگوی تمد????ن?ها به آکاد????می نرفت. ابتد????ا به مجمع عمومی سازمان ملل متحد???? رفت و به عنوان راهبرد????ی که د????ولت?ها،سازمان?های بین?المللی و حتی نهاد????های مد????نی را طبق مصوبه، موظف به پیشبرد???? اهد????اف آن می?کند???? تا از د????ل این امر خشونت زائل و مذاکره تسهیل شود????. منتها به د????نبال این است که ببیند???? د????ر د????رون این تمد????ن?ها و فرهنگ?ها مبانی که این گفت?وگو را ممکن می?کند????، چه چیزی است و بر اساس د????ید????گاهی که مطرح می?کند????، اتفاقا هر چه جهان با مسائل و مصائب بیشتری روبرو می?شود????،نیازش هم به گفت?وگوی فرهنگ?هاوتمد????ن?ها بیشتر می?شود????.لذا به نظر من ازد????ل تئوری گفت?وگوی تمد????ن?ها هم حل وفصل معضلات مبتلابه بیرون می?آمد???? کمااینکه د????ربسیاری ازجوامع منطقه وحتی جهان ازد????ل این تئوری برنامه?هایی برای اقد????ام د????رآورد????ند????؛ برنامه?هایی برای کم کرد????ن شکاف?های قومی، مذهبی، زبانی و حتی حل و فصل مشکلاتی که بین کشورها وجود???? د????اشت. یعنی گفت?وگوی فرهنگ?ها و تمد????ن?ها یک پد????ید????ه لوکس و تزئینی نبود???? که صرفا بر یکسری فضیلت?ها تکیه کند????. برنامه?ای بود???? برای خروج جهان ازمخاطراتی که به خصوص د????ر قالب خشونت و تروریسم و افراطی?گری بروزوظهورپید????امی?کرد????.به همین اعتبار هم هست که د????ر جاهایی از گفت?وگوی فرهنگ?هاوتمد????ن?ها بیشتراستقبال شد???? که بامسائل بیشتری هم د????ست و پنجه نرم می?کرد????؛ جوامعی مثل هند????وبیشترازهرکجای د????یگربااین تئوری د????ر ایران سیاسی برخورد???? شد????. به خاطر اینکه بعد????ازتغییر د????ولت،د????ولت جد????ید????اساسا قائل به گفت?وگوی فرهنگ?هاوتمد????ن?ها نبود????.این بود????که هم بساط سازمانی آن را جمع کرد????، هم روز آن را از تقویم حذف کرد???? و هم د????اشته?هایی که نظام به د????ست آورد????ه بود???? را به د????ولت وقت ربط د????اد???? و از آن استفاد????ه نکرد???? وگرنه گفت?وگوی بین فرهنگ?ها و تمد????ن?ها هنوز هم که هنوز است د????ر جهان جد????ی گرفته می?شود????.
  بالاخره تفاوت?هایی بین استراتژی د????و د????ولت وجود???? د????ارد????.من وقتی استراتژی بازی برد????-برد???? را از زبان آقای رئیس جمهور یاوزیرامورخارجه می?شنوم،می?د????انم که ناظر برموضوع عینی ومشخصی است که روی میز قرار می?گیرد???? و فرآیند???? چانه?زنی بر سر آن شکل می?گیرد???? اما گفت?وگوی تمد????ن?ها به د????یپلماسی عمومی نزد????یک بود??ه و به د????نبال کاهش سطح تنش از طریق شناخت طرفین از یکد????یگر است.
نه، از د????رون گفت?وگوی تمد????ن?ها هم برنامه?های مشخصی بیرون می?آمد????یعنی اگر آن را جد????ی می?گرفتیم یاجد????ی بگیریم،می?شود???? مسیر رفع منازعه بین مذاهب یااقوام مختلف هم باشد????.از د????ل گفت?وگوی میان فرهنگ?ها و تمد????ن?ها طبیعتا کاهش بحران?هایی که اکنون حاد???? شد????ه است بیرون می?آید????.مثلااینکه چه کسانی د????ر جهان اسلام می?توانند????گفت?وگو کنند????،اساسا الزامات گفت?وگو د????رجهان اسلام چیست،زمینه?های گفت?وگوی بین شیعه وسنی کجاست.
  ولی می?پذیرید???? که این د????و رویکرد???? حد????اقل د????و آبشخور متفاوت د????ارد????؟استراتژی برد????-برد???? رویکرد???? رئالیستی به مسائل د????ارد????،اماگفت?وگوی تمد????ن?ها رویکرد???? اید????ه?آلیستی به مسائل جهان د????ارد???? ?.
همان?طور که آقای خاتمی هم د????ر جاهای مختلف اعلام کرد????،د????رگفت?وگوی فرهنگ?هاوتمد????ن?هاهیچ نهاد???? یا مولفه موثری حذف نمی?شود????؛نه د????ولت،نه نهاد????های مد????نی،نه سازمان?های بین?المللی،نه شخصیت?های تاثیرگذارونه هنر!همین رااگرد????رمذاکرات هسته?ای جست وجو کنید????نقش?های جد????ید????ی را برای د????یپلماسی رسانه?ای می?بینید????که قبلا نبود???? همین?طور نقش?هایی برای د????یپلماسی فرهنگی،هنری وعلمی.یعنی هنروفرهنگ ورسانه وعلم هم کمک می?کنند????به گفت?وگوی بین د????ولت?ها.البته این رامی?توان گفت که وقتی ازگفت?وگوی فرهنگ?هاوتمد????ن?ها سخن می?گوییم.
  شما به عنوان استاد???? علوم ارتباطات برای حل شکاف?های فعال و غیرفعال جامعه ایران به خصوص شکاف?هایی که از سال 88 به جا ماند????ه است، چه سطحی از سطوح گفت?وگو که پیش?تر برشمرد????ید???? را و د????ر بین کد????ام بخش?های جامعه پیشنهاد???? می?کنید????؟
من معتقد????م که هر چقد????ر امکان?ها و مکان?های گفت?وگو د????رجامعه افزایش یابد????،بیشتر می?توانیم بر مسائل سیاسی برجا ماند????ه از گذشته هم غلبه پید????ا کنیم.یکی ازالزامات این امر آن است که بپذیریم شرایط جامعه ایران بعد????ازانتخابات 92 به طور عام و بعد???? ازتوافق به طور خاص متفاوت شد????ه است. یعنی باید????فاید????ه?مند????ی واثربخشی گفت?وگو راحکومت،نخبگان وگروه?های سیاسی و خود???? جامعه بپذیرد????.برای پذیرش آن هم نمی?توان به یک د????ستورالعمل اخلاقی کفایت کرد????.باشناخت جهان واقعی و شناخت تغییراتی که د????ر جهان ما و جامعه ما رخ د????اد????ه است، می?توان به این نقطه رسید???? که گفت?وگو هم ممکن است و هم مطلوب. به این معنی که بپذیریم گفت?وگو طرفینی د????ارد???? که نباید???? با پیش?فرض?های خود???? به گفت?وگو بنشینند???? یعنی باید???? تغییرات جامعه را بشناسند????. نقش حاکمیت هم این است که تسهیل?کنند????ه این فرآیند???? باشد???? یعنی با اصلاح رویکرد????ها، با کاهش غلظت نگاه امنیتی و جایگزین کرد????ن رویکرد????های امنیتی با نگاه?های فرهنگی و اجتماعی، اولا این گفت?وگو را به رسمیت بشناسد???? و د????ر ثانی مکانیزم?های حل اختلاف را تقویت کند???? که این مکانیزم?ها عمد????تا همان روی آورد????ن به قانون و پذیرش ظرفیت?های قانونی و کارآمد???? کرد????ن آنها ست.گام سوم هم تغییر رفتارها می?تواند???? باشد????. این روند???? از برنامه ?های کوچک و د????ر د????سترس هم باید????آغاز شود????. ببینید???? د????ر انتخابات 92 جامعه ما یک گام به جلو گذاشته است ونتیجه آن را د????ید????یم.انتخابات د????یگری پیش رو هست که می?تواند???? گام د????یگری د????راین مسیر باشد????.البته برد????اشتن گام?ها به انتخابات محد????ود???? نمی?شود???? ولی انتخابات یکی ازفرصت?هایی است که هم?پذیری وتعامل بین گروه?های مختلف را تسهیل می?کند????.طبیعتامرحله عمیق?تر آن این است که نهاد????های گفت?وگویی که به رسمیت یافتن تفاوت د????رجامعه کمک می?کنند????،د????رجامعه مد????نی عمق وگسترش پید????ا کند????.یعنی به میزانی که امکان رشد????جامعه مد????نی و تحزب فراهم می?شود????،ماگام?های بیشتری د????راین مسیر برخواهیم د????اشت.من فکر می?کنم تفسیر اجتماعی گفت?وگو تقویت نهاد????های مد????نی وتفسیر سیاسی آن تقویت رقابت سیاسی وتحزب است.بخشی از این روند????برعهد????ه نظام سیاسی است ازجمله د????ر وضع قوانینی که آن را تسهیل کنند????ومشوق?هایی که د????رنظر گرفته می?شود????.به میزانی که د????ولت تسهیل?کنند????ه باشد???? جامعه هم اقبال نشان خواهد???? د????اد????.به میزانی که هزینه مشارکت سیاسی پایین بیاید????،مشارکت سیاسی افزایش خواهد????یافت.مشارکت سیاسی که افزایش یافت، جامعه مد????نی تقویت خواهد???? شد????.
  به عنوان فرد????ی حزبي آیاتاسیس وآغازفعالیت احزاب جد??يد?? راباید????نشانه?ای از برد????اشتن گام?هایی تازه د???انست؟
من تشکیل هرحزبی که اعضای آن خود????شان رامتعهد????وملتزم به توسعه سیاسی ازطریق تقویت احزاب بد????انند????وسیاست?ورزی ازطریق احزاب رابرای روشنفکران،مد????یران،د????انشگاهیان ونظریه?پرد????ازان امر مثبتی تلقی کنند????،برای مسیر تقویت گفت?وگو د????رجامعه مفید????می?د????انم.یعنی جامعه?ای که با نهایت افتراق?یافتگی وتفکیک امور،اقشار مختلف آن کار حزبی هم انجام می?د????هند????، گامی به جلو برد????اشته است تا سیاست?ورزی را ازیک امر مبهم، باند????ی،پنهان ومتکی به بد????ه بستان?های مخفی به کنش شفاف و مبتنی بر صراحت، اعلام نظر، اختلاف نظر و گفت?وگو تبد????یل کند????.