فضای داستانی نهنگ تاریک از جهاتی متفاوت است. نوع نگاه سوررئالیستی تقریبا در تمام داستان?ها دیده می?شود و روابط اگزجره و غیرعادی هستند. از طرفی شخصیت?ها آن شخصیت?هایی نیستند که ما می?شناسیم. نظر خودتان چیست؟

داستان?ها می?توانند از سوی خواننده هم واقعی تلقی شوند هم فراواقعی. اما مسلما جهانی که در ذهن من می?گذرد جهانی کاملا وفادار به واقعیت نیست. دست کم در زمان نوشتن مرزی برای خودم قائل نیستم. ممکن است من ایده?هایم را از واقعیت پیرامون بگیرم، اما در زمان نوشتن در ذهن یا نوشتن بر کاغذ، افسار خیال رها می?شود و همه مرزها درهم می?شکنند. راستش رئالیسم مخصوصا به آن معنایی که این روزها نوشته می?شود و خیلی هم فراگیر شده، برای من یکی کسل کننده است. اصلا خیلی از این داستان?ها کسل کننده?اند. و من از دست زدن به کار کسل کننده خوشم نمی?آید.

مشخصه دیگری که بر مجموعه حاکم است طنز است. اما این طنز رویکردهای مختلفی دارد. مثلا در داستان "پایان وضعیت" طنز کمابیش پوچ گرایانه و آمیخته به ناامیدی است. نظر خودتان چیست؟

طنز یکی از آن چالش?های دوست داشتنی است. این که بنویسی و موفق شوی، ریسک بزرگی است. در ادبیات خودمان هم طنز کم داریم. انگار ما ملت جدی?ای هستیم. در حالی که ادبیات شفاهی?مان مملو از طنز است. اما ما هیچ وقت اهل ثبت و ضبط ادبیات شفاهی نبوده?ایم. برای همین فکر می?کنم در طنز جا برای کار زیاد داریم. اما سمت و سوی طنزی را که من به کار می?برم تم داستان تعیین می?کند. یعنی ممکن است طنز یک جا خیلی سرخوشانه و لاابالی گرانه باشد و یک جا سرشار از پوچ گرایی و مایوسانه. به نظرم این تم داستان است که به همه چیز خط می?دهد. در داستان "پایان وضعیت" هم انگار با یک وضعیت آخرالزمانی مواجهیم. آپوکالیپسی که در یک حریم شخصی مثل خانه اتفاق می?افتد. طبیعی است که در چنین وضعیتی جایی برای خوش بینی باقی نمی?ماند.

قهرمان در داستان "پایان وضعیت" بسیار منفعل است. در تصویر آخر دهانش را باز می?کند تا صدایش هم برده شود. چرا تا این حد انفعال؟ به نظرتان اگر در مورد این یکی، قهرمان منفعل نمی?شد چه اتفاقی می?افتاد؟ نتیجه?اش شما را راضی نمی?کرد؟

ممکن است این تصور من باشد. در چنین موقعیتی هست و نیستِ کسی اهمیت ندارد. حریم شخصی اهمیت ندارد. من اهمیت ندارد. در نتیجه زبان هم اهمیت ندارد. زبان نه خودش موجودیت دارد نه ابزار بودنش موجودیت دارد برای موجودیت بخشیدن به دیگر ابژه?ها.

 اصلا درباره ی زبان و نثر نظرتان چیست؟ به نظر به یک ثبات رسیدید در زبان داستان کوتاه.

زبان فارغ از تمام تعاریف علمی?اش برای من به منزله اعتبار است برای داستان. زبان می?تواند دو داستان دقیقا یکسان را از هم تفکیک کند. همان طور که زبان می?تواند دو برادر را از هم تفکیک کند. ما حتا بدون دیدن آن دو برادر می?توانیم تنها به خاطر زبان?شان ذهنیت?های متفاوت و قضاوت?های متفاوتی از آن دو داشته باشیم. هر داستان زبان خاص خودش را دارد. باید آن زبان را پیدا کرد و گاهی کشف کرد. به نظر من بدون پیدا کردن زبان یک داستان ابدا نباید شروع به نوشتن آن داستان کرد.

درباره ثبات در زبان هم فکر کنم زود است که صحبت کنم. وقتی شما زبان گلستان را می?بینید، من باید چه حرفی برای گفتن داشته باشم.

حالا که حرف از نویسنده?ها شد، راستی کدام یک از نویسنده?های خارجی را بیشتر دوست دارید؟

فکر می?کنم همینگوی و سلینجر درس?های زیادی به من داده?اند. به خصوص در نوع برخوردشان با زبان. و برخوردشان با تابوهای پیش از خود. بکت هم آن کسی است که می?تواند دیدگاه ما را از داستان و از زندگی دستخوش تغییر کند. اما هر نویسنده خوبی چیزی برای آموختن دارد. هر اثر خوب می?تواند یک کلاس درس باشد، اگر ما شاگردش باشیم. همین هنرِ «گرفتن» است که یک شاگرد را از یک شاگرد دیگر متمایز می?کند. همان اسفنج معروفی که ادیسون گفت.

 از ادبیات فرانسه، امریکا، روسیه... چه کشوری؟

هر کدام اینها قبیله بزرگی در جهان هستند. هیچ کشوری به اندازه روسیه در داستان بلندپروازی نکرده. و هیچ کشوری به اندازه فرانسه مکاتب هنری و ادبی به جهان صادر نکرده. مثلا کدام یک از ما مدیون چخوف نیستیم؟ یا مگر می?شود کلود سیمون را خواند و مرعوب او نشد؟ بکت، فرانس، زولا، کنراد، گرین همه اینها رشک براگیزند. اما برای من به شخصه طعم تند ادبیات امریکا چیز دیگری است.

 چقدر به آموزش در داستان نویسی اعتقاد دارید؟

من که طعم آن را نچشیده?ام. ذهنیتی هم از آن ندارم. راستش اعتقادی هم به آن ندارم. بخصوص از نوعی که در ایران شاهدش هستیم. بیشتر خنده?دار است. یارو خودش هنوز یک داستان قابل قبول ننوشته، آمده و کارگاه گذاشته. بیشتر کلاس?ها و کارگاه?هایی که در ایران است، فیک است. یک دروغ بزرگ است. و راستش با آن کلاهبردار صفحه حوادث هیچ فرقی ندارد. اصرار هم دارند که همه مثل هم بنویسند. فقط یک مشت جوان و بخصوص دختر جوان را بدبخت می?کنند و تعداد نانویسنده?های ما را بیشتر می?کنند. بعد از یک سال همه نویسنده شده?اند. بعد هم کتاب?های?شان را می?دهند به ناشر خودشان تا برای?شان چاپ کند. کتاب?هایی که حتا غلط املایی دارند. نتیجه?اش می?شود از سکه افتادن داستان ایرانی و بی اعتمادی مخاطب.

 برگردیم به فضای داستانی نهنگ تاریک... حالا واقعا نهنگ، چه رنگی است؟

این نهنگ هم به رنگ نهنگ?های دیگر است. رنگ خاصی ندارد، فقط تاریک است. (خنده)

 در داستان "ایستاده می?میمریم" تقابل بین نسل گذشته و نسل حاضر هست و نوعی فرزندکشی... نظر خودتان چیست؟

چیزی که در داستان می?بینیم ورود به حوزه ممنوعه است. گذشتن از خط قرمز است. شکستن حریم است. که البته هزینه دارد. و گاهی این هزینه سنگین است، خیلی سنگین، به همان سنگینی?ای که در داستان "ایستاده می?میریم" می?بینیم. پسر نشانه حمله به راز است و پدر نشانه اقتدار راز. طبیعتا قدرت پدر بیشتر است. پدر مقدس است و فرشته نگهبانی از راز مقدس است. از طرفی رازهای مقدس در طول تاریخ هم قدرت خارق العاده?ای داشته?اند. رازهای مقدس همیشه از خود دفاع می?کنند. آن?ها به بدترین شکل ممکن مهاجمان را تنبیه می?کنند.

یک جور تازگی در کارهایتان دیده می?شود، یک جور خارج از کادر بودن که منظم است. چطور شد به این مسیر رفتید؟

اساسا آدمی هستم که از تکرار بدم می?آید. تکرار، آدم را کسل می?کند. می?پوساند. هیچ تکراری را دوست ندارم. نه تکرار دیگران نه تکرار خودم. من اگر داستان خوبی بنویسم، دوست ندارم آن را تکرار کنم. دوست دارم باز هم دست به ریسک بزنم و دنبال راه تازه?ای بگردم. داستان?های زیادی داشته?ام که جایزه گرفته?اند، اما آن?ها را بسته?ام و گذاشته?ام کنار. در این راه تجربه?های زیادی هم داشته?ام. داستان?هایی که به شدت متفاوت?اند. و هنوز هیچ کس آن?ها را ندیده. متفاوت، نه لزوما خوب یا موفق. موفق بودن اثر، تابع خیلی فاکتورهاست. مهم تر از همه ارتباط با مخاطب خودش. شاید بخشی از تازگی?ای که شما دیده?اید برگردد به همین روحیه. نتیجه?اش شده به تعبیر شما خارج از کادر بودن. فکر می?کنم هنرمندی که توی صف بایستد می?میرد. حتا قبل از آن که بمیرد.

 اگر اجازه می?دهید برگردیم به فضای خصوصی نوشتن شما. چه وقت?هایی می?نویسید و سوژه چگونه به سراغتان می?آید؟

سوژه از هر جایی ممکن است بیاید. گاهی از در گاهی از دیوار. هیچ وقت هم خبر نمی?کند. مثلا چند روز پیش داشتم به صحبت?های یک روان شناس رادیو گوش می?دادم و روان شناس داشت یک نظریه را توضیح می?داد، که ناگهان ایده?ای به ذهن من خطور کرد. نه خاطره?ای تعریف می?کرد نه ماجرایی را تشریح می?کرد، صرفا داشت یک نظریه را توضیح می?داد. همان موقع پشت فرمان مثل برق گرفته?ها شدم. ایده خیلی نابی بود. حالا باید ساعت?ها و روزها فکر می?کردم و فکر می?کردم تا ببینم آن ایده را چطور می?توانستم بسط دهم و بنویسم. معمولا روی یک یا چند جمله اول خیلی فکر می?کنم. توی همین جمله یا جمله?های اولیه است که تمام داستان ساخته می?شود. حکم یک فانوس دریایی دارد که مسیر را برای شما مشخص می?کند. به شما و طرز داستان گفتن?تان جهت می?دهد. برای همین این بخش داستان بسیار بسیار بسیار مهم است. وقتی این بخش آمد، فرقی نمی?کند صبح باشد، یا غروب، یا حتا نیمه شب در بستر، باید برخاست و نوشت.

اصلا نوشتن را از چه سالی شروع کردید و اینکه چطور شد نویسنده شدید؟

عجیب است. اما بعد از ظهری بود در سال 76 که من از خواب پریدم و شروع به نوشتن کردم. مثل فنری که سال?ها فشرده شده باشد، ناگهان از جا پریدم و نوشتم. اما این بار نه در ذهنم، که بر کاغذ. با نوشتن، همه آن فشارها را بر خودم برداشتم. فشاری که با گذاشتن هر کلمه و هر جمله، ذره ذره، جزء جزء، جمع شده بود. فشاری که با تمام کردن هر کتاب، انبوهی به آن اضافه ?شده بود. نوشتم و با نوشتن، اولین داستان افتضاح خودم را رقم زدم. با نوشتن، داستان بد دیگری به بی?شمار داستان?های بد دنیا اضافه کردم. داستانی که فکر می?کنم غیر از خودم هنوز هیچ کس آن را ندیده. و چه سعادتی برای دیگران!! به این شکل من از آن بعد از ظهر لعنتی و فرتوت کننده تابستان، بعد از ظهری لعنتی و به یاد ماندنی برای خودم ساختم.

با توجه به اینکه فضای مجازی و چند خط نویسی بسیار رایج شده است. و فروش کم داستان کوتاه؛ آیا ترس این وجود دارد که نوشتن روی کاغذ بسیار محدود شود؟ به نظر شما اگر این اتفاق بیفتد یک نویسنده چگونه باید تخلیه شود؟

ممکن است شکل عرضه یا انتقال داستان عوض شود، اما مسلما خود داستان هیچ تغییری نمی?کند. هم داستان می?ماند هم نوشتن هم نویسنده. شنیدن قصه یک نیاز است برای بشر، مثل خوردن آب. از دیرباز همین بوده و همین هم خواهد بود.

برخورد مطبوعات با نهنگ تاریک چگونه بود. آیا معرفی شد؟

رسانه?ها به اندازه کافی انتشار کتاب را پوشش دادند. اما باید منتظر ماند و دید واکنش منتقدان و خوانندگان چیست. چون خیلی وقت نیست که کتاب درآمده، هنوز زود است که قضاوت کنیم.

 چه اثری در دست دارید و فکر می?کنید کتاب جدیدتان چقدر متفاوت خواهد بود؟

یکی دو رمان آماده چاپ دارم اما هنوز هیچ چیزی قطعی نشده.

 اگر صحبت خاصی دارید؟

نه، صحبتی نیست. ممنونم از شما.

 ممنون از اینکه وقت?تان را در اختیار سایت مرور گذاشتید.

منبع:  سایت مرور