خطر التقاط افراطيون با اعتداليون در انتخابات  

خاستگاه اصلي جريان?هاي سياسي كجاست؟ جريان اصلاح?طلبي و اصولگرايي از چه زماني شكل گرفتند؟

هر دو جريان اصولگرا و اصلاح?طلب ريشه در انقلاب اسلامي دارند. پس از انقلاب اسلامي هر دوي اين جريان?ها به صورت يك جريان عمل مي?كردند و با گروه?هاي سياسي ديگر رقابت داشتند. در آن مقطع زماني جريان انقلابي به نام اصولگرايي در مقابل جريان?هاي ديگر قرار داشت و در اغلب موارد گردش قدرت بين اين جريان?ها صورت مي?گرفت. چند سال پس از پيروزي انقلاب جريان?هاي مقابل جريان انقلابي هر كدام به طريقي از صحنه بيرون رفتند. اين در حالي بود كه به مرور زمان برخي از شخصيت?هاي انقلابي مشي جديدي را براي خود برگزيدند و در اردوگاه اصولگرايي اختلاف سليقه به وجود آمد. در نتيجه عده?اي كه بعدا به اصلاح?طلبان مشهور شدند در فضاي سياسي ايران ظهور كردند. افرادي چون بهزاد نبوي در ابتدا از انقلابي?هاي پرشور بودند و انتقادات جدي به مشي مهندس بازرگان وارد مي?دانستند. با اين وجود اين افراد بعدها به اصلاح?طلبان پيوستند و در اين جريان داراي جايگاه و موقعيت شدند. اين وضعيت تا دوم خرداد76 ادامه داشت و با پيروزي رئيس دولت اصلاحات عملا خط?كشي?هاي سياسي شكل سازمان يافته و شفافي به خود گرفت و جريان?هاي سياسي كاملا از هم تفكيك شدند. دولت اصلاحات تا حدود زيادي فضاي سياسي كشور را باز كرد و اقدامات مهمي در راستاي دموكراتيزه كردن جامعه انجام داد. در چنين شرايطي جريان اصولگرا از قافله دموكراتيزه كردن جامعه بازماند و تا حدود زيادي قافيه را به رقيب قدرتمند سياسي خود واگذار کرد. شكست سياسي دوم خرداد76 براي اصولگرايان بسيار سنگين بود. به همين دليل تلاش كردند دستاوردهاي دولت اصلاحات را براي افكار عمومي منفي جلوه بدهند و سپس به دنبال جايگزين براي آن بودند. سياست?هاي اصولگرايان و همچنين تشتت در بين اصلاح?طلبان در سال84 سبب ظهور و بروز محمود احمدي?نژاد در سپهر سياسي ايران شد. رفتار و برنامه?هاي احمدي?نژاد تا حدود زيادي نظم جريان?هاي سياسي را در ايران به هم زد. اصولگرايان گمان مي?كردند با روي كار آمدن احمدي?نژاد به بسياري از اهداف خود دست پيدا خواهند كرد. اين در حالي بود كه احمدي?نژاد پس از رسيدن به قدرت فرصت بازي را از اصولگرايان گرفت و به صراحت عنوان كرد كه وي اصولگرا نيست و دولت وي نيز خاستگاه اصولگرايي ندارد و به صورت مستقل عمل مي?كند.

چرا طبقات پایين جامعه بيشتر به سمت اصولگرايان تمايل دارند و در مقابل طبقه متوسط بيشتر به دنبال افكار اصلاح?طلبانه هستند؟

اصولگرايان بيشتر به سمت مذهب سنتي گرايش دارند و همين مساله سبب علاقه طبقات پایين جامعه به سمت آنها مي?شود. آنها تلاش مي?كنند به صورت مستقيم با مردم صحبت كنند. نكته ديگر اينكه اصلاح?طلبان بيشتر از اصولگرايان نسبت به پديده مدرنيسم اشتياق نشان مي?دهند و همين مساله سبب علاقه بيشتر طبقه متوسط جامعه به سمت اصلاح?طلبان مي?شود. اين در حالي است كه اصولگرايان تمايل زيادي به حفظ سنت?ها و پاسداشت آنها دارند. هرگاه يك لیدر سياسي مطالبات واقعي و مهم جامعه را مورد توجه قرار مي?دهد مورد توجه همه جريان?هاي سياسي قرار مي?گيرد. برای مثال راي بالايي كه رئيس دولت اصلاحات در دوم خرداد76 به?دست آورد به دليل توجه به خواسته?هاي مردم بود. در دوم خرداد76 هر دو جريان اصولگرايي و اصلاح?طلبي با هم از رئيس دولت اصلاحات حمايت كردند و ايشان با كمك هر دو جريان سياسي به رياست جمهوري رسيدند. اساسا «دين» گرچه همه مردم جامعه را مورد توجه قرار مي?دهد اما همواره دغدغه طبقه پایین جامعه را داشته است. يكي از رسالت?هاي دين كمك به طبقات پایین جامعه براي رشد بيشتر است. طبقات بالاي اجتماعي داراي قدرت و ثروت هستند. به همين دليل طبقات پایین نياز به كمك دارند. مهم?ترين مفهومي كه دين تلاش مي?كند به وسيله آن طبقات پایین را رشد دهد «عدالت» است. براي طبقات پایین جامعه عدالت به معناي برطرف كردن حداقل نيازمندي?هاي آنهاست. اصولگرايان دين?گرا?تر هستند يا بيشتر به آموزه?هاي ديني تاكيد مي?كنند. به همين دليل راحت?تر با طبقات پایین جامعه ارتباط برقرار مي?كنند. طبقات بالاي جامعه دغدغه عدالت ندارند. عدالت بر ضد اين طبقه عمل مي?كند و نه به سود آنها. طبقه بالاي جامعه اگر بخواهد عدالت را اجرا كند بايد مقداري از قدرت و ثروت خود را به طبقه محروم جامعه بدهد و به همين دليل اين تكليف براي آنها سخت و دشوار است. عدالت براي طبقات پایین وضعيت بهتر و براي طبقات بالا وضعيت نامطلوب ايجاد مي?كند. در نتيجه كسي كه شعار عدالتخواهي مي?دهد در بين طبقات پایین جامعه هواداران بيشتري پيدا مي?كند. لذا هرچه به سمت جنوب شهر حركت كنيم اصولگرايي قوي?تر خواهد شد. حتي راديكال?هاي اصولگرايي در بين طبقات پایین جامعه بيشتر به چشم مي?خورد. اين در حالي است كه هرچه به سمت شمال شهر حركت كنيم وضعيت برعكس مي?شود. طبقات متوسط در كشور كساني هستند كه از نظر تحصيلي در وضعيت خوبي به سر مي?برند اما از امكانات مالي گسترده?اي بهره نمي?برند. طبقه متوسط خود به دو دسته تقسيم مي?شود؛ يك دسته به سمت طبقات بالا تمايل دارد و يك دسته به سمت طبقات پایین جامعه علاقه نشان مي?دهد. گروهي كه در طبقه متوسط روبه بالا قرار دارند سرشان در طبقات بالاست اما پاهايشان در طبقه متوسط قرار دارد. اين مساله به اين معني است كه اين گروه تمايل دارد به وضعيت بهتري دست پيدا كند. اين گروه به دليل اينكه در حال تغيير است و مطالبات جديد و به روزي دارد پيام?هاي اصلاح?طلبان را راحت?تر دريافت مي?كند و به همين دليل به احزاب اصلاح?طلب و رفرميستي گرايش بيشتري دارند.

چرا در ايران هيچ?گاه يك جريان سياسي سوم شكل نگرفت؟ پس از دولت آيت?ا... هاشمي عده?اي تلاش كردند جريان سومي را به نام كارگزاران در كشور به وجود بياورند اما در عمل موفق نشدند. محمود احمدي?نژاد نيز تلاش كرد جريان سومي در فضاي سياسي ايران شكل بدهد كه در اين زمينه شكست خورد. آيا جريان اعتدالگرايي كه در شرايط كنوني به وجود آمده در بلندمدت در فضاي سياسي ايران تاثيرگذار خواهد بود يا اينكه در كوتاه?مدت از بين مي?رود؟

جريان اعتدالگرا محصول افراط و تفريط?هاي گذشته است و در يك محيط افراطي متولد شده است. گفتمان اعتدال حسن روحاني محصول گفتمان راديكال محمود احمدي?نژاد است. دولت يازدهم با شعار اعتدال توانست اقبال عمومي را به دست آورد و پيروز كارزار انتخابات شود. به همين دليل يكي از چالش?هاي اساسي دولت يازدهم از ابتداي روي كارآمدن معنايابي و تعريف اعتدال در حوزه?هاي مختلف سياسي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي بوده است. گفتمان «اعتدال» ريشه در گفتمان عدالت دارد و اصولا اين كلمات هم?خانواده هستند و مفهوم و محتواي اساسي و دروني اعتدال نيز به معناي اجراي عدالت واقعي در جامعه است، اما عدالتي كه از افراط و تفريط به دور است. اصولا اجراي عدالت نيازمند روحيه اعتدال?آميز است و مطمئنا خارج شدن از مسير اعتدال ما را از مسير عدالت نيز خارج خواهد نمود. ما در دولت احمدي?نژاد شاهد افراط و تفريط?هاي زيادي بوديم. مفهوم اعتدال به معناي محافظه?كاري يا بي?اعتنایی در امور نيست، بلكه نوعي ميانه?روي و حركت در مسير صراط مستقيم جامعه است، حركت در مسير جاده عدل و انصاف است، اعتدال راهي ميانه است كه از تندروي و كندروي?هاي غيرمنطقي و بي?حساب و از كج?روي?ها و انحرافات به دور است. نكته ديگر اينكه مفهوم اعتدال به معناي قبول نداشتن گفتمان اصولگرايي و اصلاحات يا موضوعي برخلاف يا متضاد با ديگر گفتمان?هاي قبلي نيست، بلكه به نوعي تكميل?كننده اين گفتمان?ها با درك شرايط زمان و وضعيت موجود كشور است. گفتمان اعتدال برآيندي ازگفتمان?هاي سازندگي، اصلاحات، عدالت محوري، مقاومت و ديگر گفتمان?هاي انقلاب است. نكته ديگر اينكه جريان?هاي سياسي از ابتداي انقلاب تاكنون همواره به دو جريان كلي تقسيم شده?اند. اين در حالي است كه در بين هر كدام از اين جريان?ها گرايش?هاي مختلفي نيز وجود دارد. در نتيجه به صورت سنتي الگوي دو جرياني در فضاي سياسي ايران شكل گرفته است. در اغلب كشورهاي جهان مانند ايالات متحده آمريكا و همچنين انگلستان نيز اين وضعيت وجود دارد. در ايران نيز اين وضعيت وجود داشته و تمامي جريان?هايي كه تلاش كردند در كنار دو جريان اصلي كشور يعني اصولگرايي و اصلاح?طلبي فعاليت كنند به نوعي ريشه در درون همين جريان?ها داشته?اند و در نهايت نيز در يكي از همين جريان?ها مستحيل شده?اند. برای مثال حزب كارگزاران سازندگي كه تلاش كرد جريان سومي را در فضاي سياسي كشور به وجود بياورد در نهايت در گفتمان اصلاحات مستحيل شد. محمود احمدي?نژاد نيز با خاستگاه اصولگرايي تلاش كرد جريان جديدي را در فضاي سياسي كشور به وجود بياورد كه در اين زمينه موفقيت چنداني به دست نياورد. گفتمان اعتدال در شرايط كنوني يك پارادايم فكري غالب است و براي اينكه بتواند در بلندمدت در فضاي سياسي كشور حضور موثر داشته باشد بايد ابزارها و امكانات مهمي در اختيار داشته باشد كه در شرايط كنوني فاقد آن است. اين گفتمان براي يك مقطع زماني مشخص يعني دولت آقاي روحاني در فضاي سياسي ايران حضور خواهد داشت. اما با پايان يافتن عمر دولت آقاي روحاني وضعيت نامشخصي پيدا خواهد كرد. تجربه تاريخي نشان داده گفتمان?هاي مقطعي پس از مدتي دچار فراموشي مي?شوند و جاي خود را به گفتمان?هاي جديد مي?دهند. گفتمان?هاي جديد در ايران نيز معمولا همراه با روي كار آمدن دولت?ها در فضاي سياسي كشور به وجود مي?آيد. با اين وجود همه گفتمان?هاي شكل گرفته به صورت?های مختلف ريشه در تفكرات دو جريان اصولگرايي و اصلاح?طلبي دارد و نمي?توانند خود را به صورت كامل از دو جريان اصلي كشور جدا ببينند. نكته ديگر اينكه ريشه گفتمان اعتدال در ايران به افكار مهندس بازرگان بازمی?گردد و آقاي روحاني نيز ادامه?دهنده راه اعتدالي مهندس بازرگان است. برخي نيز مفهوم اعتدال را به معناي سوسياليستي آن مورد توجه قرار مي?دهند كه اين وضعيت درباره ايران صادق نيست و مفهوم اعتدال در ايران بيشتر از اينكه يك مفهوم اقتصادي باشد يك مفهوم سياسي است. با اين وجود اگر به مرور زمان آنتي?تز اعتداليون در جامعه به وجود بيايد ممكن است اعتداليون در فضاي سياسي كشور حضور بيشتري داشته باشند.

آيا آنتي?تز گفتمان اعتدال، افراطيون هستند؟

بله، افراطيون مي?توانند آنتي?تز گفتمان اعتدال باشند.

به نظر شما مجلس آينده از چند اقليت و با چه كيفيتي تشكيل خواهد شد؟ آيا مجلس دهم از يك اكثريت اصولگرا يا اصلاح?طلب و دو اقليت ديگر تشكيل خواهد شد يا اينكه اعتدالگرايان محوريت مجلس آينده را به دست خواهند گرفت؟

ماهيت مجلس آينده كه از ليست?هاي مختلف انتخاباتي بيرون خواهد آمد ممكن است تا حدودي به اصلاح?طلب?ها نزديك باشد ولي به نظر مي?رسد با توجه به جو اعتدالي كشور، قالب نيروهاي مجلس آينده را اعتداليون دو جناح تشكيل خواهند داد. در انتخابات پيش رو نقش دولت و بي?طرفي برگزاركنندگان بسيار مهم است. دولتي كه داعيه?دار اعتدال است و بر رفتار اعتدالي اعتقاد دارد لازم است در انتخابات بي?طرف باشد. اصلاح?طلبان توقع ندارند دولت به دليل اينكه بدنه اجتماعي خود را مديون اصلاح?طلبان است از آنها حمايت كند، زيرا اگر اين دولت از اصلاح?طلبان حمايت كند چه آنها پيروز انتخابات شوند و چه شكست بخورند دولت از خط اعتدال خارج خواهد شد. نكته ديگر اينكه نامشخص بودن بررسي تاييد صلاحيت?ها اجازه اظهارنظر درباره مجلس آينده را سلب مي?كند. رد صلاحيت اصلاح?طلبان نبايد به گونه?اي باشد كه براي اصولگرايان منفعت محسوب شود و اصلاح?طلبان و اصولگرايان بايد بتوانند در بستر يك انتخابات رقابتي كرسي?هاي مجلس آينده را به دست آورند. ائتلاف ميان اصلاح?طلبان و اصولگرايان نيز امر بعيدي به نظر نمي?رسد، هرچند اين ائتلاف مطمئنا به معني حذف رقابت ميان دو جناح كشور نيست؛ ائتلاف ميان اصلاح?طلبان و اصولگرايان در حد استفاده اصلاح?طلبان از افراد مطرح اصولگرايان در ليست?هاي انتخاباتي است چرا كه اگر قرار باشد اين دو جريان سياسي با يكديگر ائتلاف كنند اساسا ديگر رقابت و ايجاد شور و شعف براي حضور مردم در انتخابات بي?ثمر خواهد بود. راي بالاي حجت?الاسلام روحاني و عملكرد وي در پرونده هسته?اي متضمن اين ادعاست. مساله بعدي ورود تندروها به مجلس آينده است. به نظر مي?رسد تندروها به دليل اينكه تا حدودي هرچند كم، داراي بدنه? اجتماعي هستند به مجلس آينده راه خواهند يافت ولي مطمئنا تعداد اين تندروها كمتر از مجلس فعلي است زيرا بدنه اصولگرايان سنتي به طور قاطع از آنها حمايت نخواهد كرد. از طرفي شرايط حال حاضر كشور تندروي را برنمي?تابد، زيرا تندروها چندان بر اساس منافع ملي عمل نكرده و بيشتر منافع جرياني خود را در نظر مي?گيرند. اگر هم تعدادي از تندروها به مجلس آينده راه پيدا كنند به دليل مشي اعتدالي مجلس نمي?توانند بر تعداد خود در مجلس بيفزايند و براي دولت دردسرآفرين باشند. با اين وجود صداي تندروها همواره حتي با وجود تعداد كم نيز بلند خواهد بود. اگر تصميمات مجلس آينده با مشي اعتدالي دولت هماهنگ باشد، باعث خواهد شد حركت كندي كه دولت آقاي روحاني شروع كرده است شتاب بگيرد و جريان توسعه كشور با سرعت بيشتري حركت كند.

به نظر شما افراطيون نيز در مجلس دهم حضور خواهند داشت؟ اين گروه با چه اهداف و ابزاري در فضاي انتخابات حضور خواهند داشت؟

به نظر من خطر التقاط افراطيون با اعتداليون فضاي انتخابات را تهديد مي?كند. ممكن است افرطيون از نامشخص بودن مرزبندي?هاي جريان?هاي سياسي و نزديكي جريان?هاي سياسي به هم?ديگر استفاده كنند و خود را در ليست?هاي اعتدالي قرار بدهند. در نتيجه ممكن است افراطيون از آب گل آلود فضاي انتخابات به سود خود استفاده كنند وبه نام جريان?هاي شناسنامه?دار وارد رقابت?هاي انتخاباتي شوند.

با ثبت?نام محمدرضا عارف در انتخابات مجلس احتمال رقابت وي با علي لاريجاني براي رياست مجلس وجود دارد. به نظر شما كدام يك از اين دو شخصيت سياسي براي اداره مجلس مناسب?تر هستند؟

علي لاريجاني تا حدود زيادي سياسي?تر از آقاي عارف است و تجربه بيشتري در مجلس دارد. با اين وجود آقاي عارف شخصيت فرهيخته و تحصيلكرده?اي است كه سوابق درخشاني در عرصه مديريت اجرايي كشور دارد. ايثار و فداكاري آقاي عارف در انتخابات رياست جمهوري مساله بسيار بزرگي بود كه تا مدت?ها در افكار عمومي ايران باقي خواهد ماند. به نظر من اگر عارف به رياست مجلس دست پيدا كند با چالش?ها و مشكلات زيادي روبه?رو خواهد بود. اين در حالي است كه بسياري از اين چالش?ها پيش روي علي لاريجاني نيست. عملكرد لاريجاني در سال?هاي گذشته نشان داده كه وي به يك سياستمدار كاركشته و كاربلد تبديل شده است. همين مساله كه وي قادر است در ليست?هاي مختلف انتخاباتي حضور داشته باشد و بحث سرليستي وي براي جريان اصلاحات نيز مطرح مي?شود به معناي اين است كه وي در جايگاه مناسبي در پازل قدرت قرار گرفته و قدرت مانور زيادي دارد. آقاي عارف از توانايي بسياري بالاي مديريتي برخوردار است و داراي شان و جايگاه رفيعي در بين مردم است. با اين وجود ممكن است توسط گروه?هاي تندرو تحت فشار قرار بگيرد. اين مسائل چالش?هاي جديدي را پيش روي آقاي عارف براي رياست مجلس ايجاد مي?كند. با تمام اين اوصاف تعيين رئيس مجلس همواره به تركيب كلي مجلس بستگي دارد. اگر اصولگرايان يا اعتداليون اكثريت مجلس را به دست بگيرند احتمال رياست علي لاريجاني بر مجلس بيشتر است و اگر اصلاح?طلبان موفق شوند پيروز انتخابات مجلس دهم شوند اين احتمال كه آقاي عارف به رياست مجلس دست پيدا كند قوت خواهد گرفت. نكته ديگر اينكه لاريجاني از حوزه انتخابيه قم كانديدای مجلس شد و حاضر نشد از تهران كانديد مجلس شود. لاريجاني گمان مي?كند اگر از تهران كانديدای مجلس شود بايد رقابت سختي را با اصلاح?طلبان براي ورود به مجلس داشته باشد. به همين دليل از رقابت با اصلاح?طلبان طفره رفته است. اين مساله مي?تواند لاريجاني را در موضع ضعف قرار بدهد و در آينده به ضرر وي تمام شود. اين در حالي است كه ممكن است محمدرضا عارف با راي بسيار بالايي در تهران وارد مجلس شود و از يك موضع برتر نسبت به لاريجاني در مجلس برخوردار شود.

نكته?اي كه همواره در پارلمان ايران مورد غفلت قرار گرفته حضور زنان در اين عرصه بوده است. حضور زنان را در انتخابات مجلس چگونه ارزيابي مي?كنيد؟

همواره وضعيت اجتماعي زنان، كه نشات گرفته از تغييرات جامعه است، در دوره?هاي مختلف تاريخي دچار تحول و با افت و خيز?هاي زيادي همراه بوده است. در اواخر دوره پهلوي امكان حضور، اشتغال و فعاليت بيشتر زنان در حوزه?هاي مختلف اجتماعي و سياسي ميسر گرديد. در اين مقطع زماني حتي حوزه قضاوت نيز به زنان سپرده مي?شد. در جريان جنبش?هاي منجر به انقلاب اسلامي نيز حضور زنان بسيار فعال و گسترده بود. به همين دليل زنان پس از انقلاب اسلامي با تجربه و آگاهي بيشتري پا به عرصه فعاليت?هاي اجتماعي و سياسي گذاشتند. با اين وجود يكي از دلايل پايين بودن تعداد زنان نماينده آن است كه تعداد داوطلبان زن براي حضور در رقابت?هاي انتخاباتي مجلس پايين بوده است. اين امر باعث مي?شود نامزدهاي زن مجلس، سلایق كمتري از راي?دهندگان را پوشش دهند. تعداد نمايندگان زن از متغيرهايي است كه بر ميزان فعاليت آنان در صحن علني مجلس يا حضور پررنگ?تر در كميسيون?هاي تخصصي تاثير مي?گذارد. در نتيجه بخشي از عملكرد كيفي زنان نماينده متاثر از تعداد كرسي?هايي است كه در مجلس شوراي اسلامي به دست مي?آورند. يك علت ديگر براي پايين بودن آراي زنان به ويژه در شهرهاي كوچك و غيرپايتخت مي?تواند به نگاه و انتظارات مردم از نماينده به عنوان كارگزار حوزه انتخابيه در جذب امكانات مختلف دولتي براي آن شهر از طريق رايزني با دستگاه?هاي اجرايي مرتبط باشد كه اين امر را وظيفه?اي مردانه مي?دانند، در حالي كه اگر وظيفه اصلي نماينده كه همان تقنين و نظارت است مد نظر راي?دهندگان قرار گيرد ديگر تمايز جنسيتي در تصميم آنها و انتخاب نمايندگان نقش نخواهد داشت يا به حداقل خواهد رسيد. به هر حال يك واقعيت عيني كه در جامعه ما به چشم مي?خورد سهم اندك زنان در تصميم?گيري?هاي سياسي و اجتماعي است. جهت تغيير اين واقعيت عيني نياز به ارائه رويكردي نو و اقدام مثبت سياستگذاران و برنامه?ريزان كشور نسبت به حضور زنان در سطوح كلان تصميم?گيري است. آنچه مسلم است بدون آموزش و آگاهي?بخشي و ايجاد حساسيت بين افكار عمومي نسبت به مساله زنان اين نتيجه حاصل نمي?شد.