مهشید کرمی

سال ها است که بحث مشارکت شهروندان در امور شهر در بسیاری از مباحث نظری و شاخه های مختلف علوم شهری و اجتماعی وارد شده است. دولت های بسیاری تلاش کرده اند که این مقوله را به رسمیت بشناسند و در راستای منافع عمومی و کاهش هزینه و آسیب های طرح های توسعه شهری به آن بپردازند. در ایران نیز با عملیاتی شدن قانون تشکیل شوراهای اسلامی ، امید آن می رفت که بحث مشارکت شهروندی با جدیت بیشتری دنبال شود؛ موضوعی که تا امروز همچنان نیمه تمام و مسکوت مانده و تنها به شکل اعتراضات مدنی ، پس از اجرای طرح ها نمود یافته است. گرچه با الزام اجرای بند 34 ماده 71 قانون شوراها که به لزوم تایید و تصویب طرح های شهری در شوراهای اسلامی شهرها می پردازد تا حدودی تلاش شده تا این کاستی برطرف شود؛ اما به دلیل رابطه کمرنگ شهروندان و شوراهای شهر ، این امر هیچگاه به طور کامل محقق نشده و ردپای موثر مشارکت و نقد شهروندی در هیچ یک از طرح های توسعه و عمران شهرها دیده نمی شود؛ تا آنجا که بسیاری تصمیم گیری های کلان در طرح های جامع و تفصیلی ، بدون توجه به خواست و نگرانی های اصلی مردم صورت می گیرد. نمونه آن را می توان در اقدامات شهرداری تهران بر اساس پیشنهادات طرح تفصیلی به دفعات مشاهده کرد. طرح هایی از جمله پیاده راه سازی معابر اصلی که با موافقت حداکثری بدنه کارشناسی نیز همراه بوده و علی رغم اعتراضات مردمی و با صرف هزینه های گزاف انجام گرفته اند و در نهایت نیز با ایجاد مشکلات عدیده اجتماعی و اقتصادی برچیده شده اند.

شهروندان که از نقش آفرینی در مسیر قانونی تصویب، رصد و نقد اقدامات عمرانی در شهرها بازمانده اند، این روزها رو به رسانه ها و شبکه های اجتماعی آورده اند. با گسترش این شبکه ها و شکل گیری گروه های خرد که موضوعات و اهداف مختلفی را دنبال می کنند، نقش شهروندان قوت بیشتری یافته است تا آنجا که در بسیاری موارد، رسانه های سنتی و حتی مدیران شهری را پشت سر گذارده اند و خود تبدیل به رسانه های سریع و منتقدی شده اند که حساسیت و توجه ویژه ای نیز به سوژه های شهری نشان می دهند و تلاش می کنند تا در مسیر تصمیم سازی های شهری عرض اندام کنند. این موضوع، تعاملات و مباحث بسیاری در فضای مجازی و رسانه ای در خصوص نقد و پرداختن به طرح های شهری را موجب می شود که متاسفانه  در برخی موارد به دلیل عدم آموزش صحیح مباحثه، نقد و روش های پاسخگویی در مسیر مناسبی انجام نمی گیرد و خود تبدیل به "مشاجرات شهری" می شود که برآیند و ماحصل آن نیز نه تنها به نفع شهر نخواهد بود؛ بلکه این خطر را به دنبال دارد که موضوعات اصلی در حجم بالای مشاجرات محو و گم شوند. این امر،گاه مطالبات شهروندی را به حوزه زد و خوردهای سیاسی و شخصی وارد می کند که در کوتاه مدت می تواند آسیب های بسیاری را متوجه شهر کند.

عملیاتی کردن مشارکت شهروندی نیاز به سعه صدر از سوی هر دو گروه " شهروندان" و " مدیران شهری " در همه سطوح دارد.نقد دلسوزانه و نه مخرب و در مقابل پاسخگویی شفاف، مستدل و اجتناب از پاک کردن صورت های مساله، پیش نیاز این مشارکت است. ناگفته نماند که در این روند، شهرداری به واسطه نوع وظایف و شوراهای شهر به دلیل انتخاب مستقیم با آرای مردم، نقشی فراتر از سایر نهادها و دستگاه ها ایفا می کنند. 

فراموش نکنیم که قافله شبکه های اجتماعی با همه نکات مثبت و منفی راه خود را در پیش گرفته است و هر روز به قدرت شهروندان در این رویارویی می افزاید. ضروری است مدیران شهری از این قافله عقب نمانده و از مشارکت و نقد شهروندان نهراسند. از پیله مقاومت و نفی مسائل موجود به در آیند و تلاش کنند از حمایت های مردمی در مسیر تحقق برنامه های خود بهره ببرند.