|  شیوا مرادی |   مددکاراجتماعی و جامعه?شناس|

مطالبه?گری اجتماعی بنا به دلایل مختلف مورد غفلت واقع شده است. منظور از مطالبه?گری اجتماعی، حساس و پیگیر?بودن مردم نسبت به حقوق اجتماعی??شان است که در قوانین کشور تصریح و تأکید شده است. غفلتی که نتیجه آن گسترش آسیب?های اجتماعی، افزایش جرایم، کاهش سرمایه اجتماعی، کاهش اعتماد?? اجتماعی، ضعف مشارکت واقعی اجتماعی، نهادینه ?نشدن مسئولیت اجتماعی، پایین?بودن شاخص?های نشاط اجتماعی در جامعه، هزینه??شدن قسمت عمده درآمدهای مردم به?ویژه اقشار کم??درآمد برای حقوقی که در قانون ?اساسی، رایگان پیش?بینی شده، است از قبیل آموزش که در اصل سی??ام قانون ?اساسی، دولت? موظف? است? وسایل? آموزش???و?پرورش? رایگان? را برای? همه? ملت? تا پایان? دوره? متوسطه? فراهم? کند و وسایل? تحصیلات? عالی? را تا سرحد خودکفایی? کشور به ??طور رایگان? گسترش? دهد. یا طبق اصل بیست??و?نهم این قانون برخورداری? از تأمین ?اجتماعی? از ?نظر بازنشستگی?، بیکاری?، پیری?، ازکارافتادگی?، بی?سرپرستی?، درراه???ماندگی?، حوادث? و سوانح?، نیاز به? خدمات? بهداشتی? و درمانی? و مراقبت?های? پزشکی? به??صورت? بیمه? و... حقی? است? همگانی?.
صاحب?نظران و دولتمردان همواره تأکید فراوانی بر حضور و مشارکت مردم به?عنوان نماد توسعه، بالندگی و پویایی یک جامعه دارند و سازمان?های مردم?نهاد به?عنوان نمود عینی این امر نقش فراوانی در پیشبرد و ارتقای شاخص?های فرهنگی و اجتماعی جامعه خواهند داشت.
عمل مطالبه?گری و نظارت شهروندان و بالاتر از آن اطلاع از راه?ها و شیوه?های آن همچون خونی می?ماند که می?تواند در شریان توسعه و آبادانی و ریشه?کنی فقر و محرومیت در جامعه نقش ایفا کند. اهمیت این مسأله تا جایی است که روی دوم سکه مدیران توانمند و لایق وجود همین شهروندان و نخبگان با روحیه و انگیزه مطالبه?گری، پرسشگری و مشارکت?جو و با دغدغه احساس مسئولیت است. حال این سوال مطرح است که تحقق این امور با چه شیوه?ها و روش?هایی میسر خواهد بود و روش مطلوب کدام است؟
مقوله?های مطالبه?گری اجتماعی، پرسشگری و نظارت شهروندان به?خصوص در قالب سازمان?های مردم?نهاد چه جایگاه و اهمیتی در روند توسعه یک جامعه خواهند داشت؟
شهر و شهروند دو عنصر تفکیک?ناپذیر و مهم هر جامعه?ای محسوب می?شوند و در جهت ارتقای جامعه به سطوح عالی؛ همکاری و مشارکت شهروندان لازم و ضروری است. مددکاری اجتماعی و مسئولیت اجتماعی همواره با یکدیگر عجین بوده? و هستند. مددکاران موظف هستند درخصوص موضوع مسئولیت اجتماعی در سطح جامعه جهانی کار کنند.
مطالبه?گری به?طورکلی بر دو شیوه سازماندهی?شده، رسمی و ساختاریافته و بالعکس فردی، غیررسمی و خودجوشانه صورت می?پذیرد. یکی از مهم?ترین ظرفیت?ها و کارکردها در این امر رسانه?ها هستند که در انواع و شکل?های مختلف آن مثل مطبوعات، سایت?ها و پایگاه?های خبری و تحلیلی، صداوسیما و... بروز می?یابند. رسانه?ها می?توانند هم محلی جهت آموزش شهروندی جهت آشنایی با حقوق شهروندی و راه?ها و شیوه?های مطالبه?گری باشند و هم خود به تنهایی از ارکان اصلی در این مسیر جهت مبارزه با فقر، فساد و تبعیض در جامعه و چشم ناظر مردم و کارشناسان فن و نخبگان در جهت ارایه راهکارهای کارشناسانه، پیشگیری و کمک به رفع مشکلات جامعه و بی?کفایتی سیستم مدیریتی باشند.
به عنوان شیوه دیگر مطالبه?گری مردمی آن هم از نوع خودجوشانه و غیررسمی می?توان به اتفاق تأخیر پرواز در یکی از فرودگاه?ها اشاره کرد که پس از این?که هواپیما به مقصد رسید اکثر مسافران به شکل جمعی حاضر به پیاده شدن نبودند و خواستار احقاق حقوق?تضییع شده خود و غرامت بودند که با حضور مسئولان مربوطه و عذرخواهی و پرداخت مبلغی به شکل آرام و به دور از تنش دغدغه حقوق تضییع?شده رفع شد.
احزاب و سازمان?های مردم?نهاد نوع سازمان?یافته، رسمی و تشکیلاتی این حرکت هستند. خصوصا اقشار تحصیلکرده و فرهیخته که درد و دغدغه حقوق شهروندی مغفول?مانده و بعضا تضییع شده را دارند، با ارایه برنامه و طرح و اهداف مشخص در ابعاد و کارکردهای مختلف مانند اقتصاد، توسعه، اشتغال، عمران، بهداشت و درمان، آموزش، محیط?زیست، آسیب?های اجتماعی و… از سازمان?های مرتبط مطالبه?گری می?کنند و از مسئولان خواستار بررسی و پاسخگویی هستند و در چارچوب تشکیلات آن را پیگیری می?کنند و به شکل تخصصی و منظم ناظر بر عملکرد آنها هستند. تمام این روندها در متون قانون اساسی، قانون احزاب و انجمن?ها و آیین?نامه?های مرتبط تصریح شده که موفقیت در این امر نیاز به رعایت مفاد آن دارد.
نظارت و مطالبه?گری سازمان?های مردم?نهاد به?عنوان چشمان تیزبین مردم قدری متفاوت است.  سمن?ها با رصد کردن معضلات و آسیب?های اجتماعی در قالب نشست?های علمی و پژوهشی به راه?های برون?رفت از معضلات و آسیب?ها دست پیدا کرده و مفاد آن را همراه با روش اجرا به بخش اجرایی کشور (دولت) هدیه می?کنند.
در مورد اهمیت و لزوم آن به موارد فراوانی می?توان اشاره کرد. قطعا وجود شهروندان مسئول و مطالبه?گر به?خصوص در قالب سمن?ها روی دوم سکه مسئولینی پاسخگو و توانمند خواهد بود و سازمان?های مردم?نهاد که متشکل از شهروندان و فرهیختگان دلسوز و صاحبنظر است، خواهند توانست با ارایه راهکارهایی علمی و عملی و با مشارکت غیرانتفاعی، داوطلبانه و غیرسیاسی در کارکردهای آسیب?شناسی اجتماعی و فرهنگی، خانواده، آموزش، زیست?محیطی و... کمک?یار سازمان?ها و ادارات باشند و همچنین می?توانند با ارایه نقد سازنده و برگزاری همایش و سمینار در حوزه?های فرهنگی و اجتماعی نقش?آفرینی مثبتی داشته باشند. اهمیت مشارکت مردم در سازمان?های مردم?نهاد و کارکردهای مهم آن، این است که مشارکت، موجب افزایش و ارتقای سطح آگاهی اجتماعی می?شود. از سوی دیگر این مشارکت، اجتماعی?شدن و فرهنگ?پذیری افراد را به دنبال دارد و تمرینی برای کار گروهی و زندگی جمعی است. افزایش سطح آگاهی عمومی است که منجر به توسعه می?شود. یکی از ارکان مهم توسعه?یافتگی جوامع، همگانی?بودن فرهنگ مطالبه?گری است. در کشورهای متمدن و پیشرفته در کنار درونی?بودن فرهنگ خواستن و طلب?کردن حقوق در تمام سطوح، دولت?ها نیز زیرساخت?های حضور و مطالبه?گری مردم را فراهم کرده?اند، درواقع توسعه و پیشرفت بدون عملی?کردن فعل خواستن ممکن نیست.
حال سوال این است که چرا جوانان و فرهیختگان ما دغدغه مطالبه?گری اجتماعی و حضور در سازمان?های مردم?نهاد را ندارند و کلا نسبت به ایجاد و سازماندهی آن علاقه?ای نشان نمی?دهند؟
در پاسخ می?توان گفت: عدم آشنایی با حوزه فعالیت اجتماعی و نداشتن روحیه تیمی و تشکیلاتی از اهم دلایل آن است. متاسفانه مردم ما دچار نوعی بی?تفاوتی اجتماعی و ناامیدی شده?اند که بسیار متأثر از فقر و محرومیت رفاهی و بی?عدالتی اقتصادی موجود است. دلیل دیگر، ضعف در فرهنگ فعالیت?های جمعی و گروهی است که به دلیل نداشتن روحیه کار تیمی، تشکل?ها نتوانسته?اند کارکرد اصلی خویش را داشته باشند و صد البته بتوانند تجربه و انگیزه مناسبی برای فعالیت?های جمعی مردم باشند. مورد مهم دیگر عدم حمایت مناسب حقوقی و اجتماعی مسئولان امر است که نتوانسته انگیزه مناسبی برای حضور و مشارکت مردم در این حوزه ایجاد کند. عدم تشویق و آموزش?های عمومی در دوران تحصیل به انجام کارهای گروهی، عدم آگاهی از سازوکار فعالیت سمن?ها، عدم شناخت کافی از نحوه پیگیری و مراحل ثبت سمن?ها، ترس از آسیب?های اجتماعی که ممکن است به دلیل آشنا نبودن با نحوه فعالیت در چارچوب قانون اتفاق بیفتد و حتی وجود دغدغه?های اقتصادی فراوانی که جوانان با آن درگیر هستند از عوامل عدم تمایل به این?گونه فعالیت?هاست.
متاسفانه مردم حقوق اجتماعی خود را نمی?شناسند و مطالبه?گر آن نیز نیستند، همان?گونه که مطالبه?گر حقوق مادی خود هستیم، باید مطالبه?گر حقوق اجتماعی خود نیز باشیم، باید برای دریافت حقوق اجتماعی خود نیز تلاش کرده و آن را مطالبه کنیم.
در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که نیاز است دولت، صاحب?نظران، نخبگان و سازمان?های مردم?نهاد با همکاری و همدلی سعی در برنامه?ریزی جهت فعالیت?های آموزشی، فرهنگی و بسترسازی حمایتی برای گروه?های مختلف خانواده، مدارس و اجتماع پیشرو جهت فعالیت?های جمعی و سازمان?های مردم?نهاد و برون?رفت از چالش?های موجود داشته باشند که این امر نیاز به هدف?گذاری و تصمیمات کوتاه?مدت و بلندمدت دارد تا از این مسیر، توسعه پایدار در شاخص?های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایجاد شود. لازم به یادآوری است برای رواج مسئولیت اجتماعی اقدامات جامعه مددکاری به تنهایی کافی نیست، بلکه باید همه دستگاه?ها در این خصوص فعالیت کنند. ما به?عنوان مددکاران اجتماعی می?توانیم درخصوص چگونگی استفاده بهینه از ظرفیت مسئولیت اجتماعی نقش داشته باشیم و افزایش مسئولیت ?اجتماعی به افزایش سلامت اجتماعی و پیشگیری از آسیب?های اجتماعی و جرایم می?انجامد.