بافت تاریخی بوشهر یکی از مناطق شهری است که از چند حیث واجد اهمیت است. این پهنه شهری به واسطه قدمت تاریخی و هویت منحصر به فردی که دارد، همواره به عنوان یکی از مناطق حافظت شده و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی به عنوان گنجینه ای ملی شناخته می شود. اما در پسِ این نگرش بالقوه فرصت ساز برای این بخش از شهر، ما با محلاتی رو به رو هستیم که حتی از ابتدایی ترین امکانات رفاهی و خدمات شهری به سختی بهره مندند و مشکلات عدیده ای در زمینه های مختلف رفاهی و خدماتی دارند. خودِ بافت هم آن گونه که باید و شاید در طول این سال ها به چرخه حیات و تولید و اقتصاد و فرهنگ این شهر باز نگشته و همیشه همچون جزیره ای جدا، با مشکلات روزافزونی مواجه بوده است. تا آنجا که طبق آخرین سرشماری ها، جمعیت بافت در هر دوره پنج ساله نسبت به دوره قبل از خود با کاهش جمعیت مواجه شده است. در سال 1365 بنا به آمار بیش از 6000 نفر در بافت ساکن بوده اند و این رقم در سال 1375 و 1385 به ترتیب حدود 4600 و 4300 نفر بوده است. این سیر افت جمعیت در بافت نشان دهنده کاهش کیفیت زندگی در این بخش از شهر بوده است.

با توجه به این مشکلات نسیم جنوب به مصاحبه با نصرالله اسدی، عضو با سابقه شورای چهارم شهر و رئیس کمیسیون عمران شورای شهر بوشهر پرداخت. اسدی که در هر چهار دوره شورا حضور داشته است، با اشرافی که به مشکلات بافت و جوانب مختلف آن داشته، مهم ترین مشکل را مدیریت بافت و بهترین راه حل را تشکیل شورای بافت می داند.

وی در معرفی بافت می گوید: «بافت تاریخی بوشهر، یکی از نادر بافت هایی است که در ایران و خاورمیانه وجود دارد. ضمن اینکه شباهت هایی به سایر بافت ها دارد ولی به حسب تکاملی که در بوشهر و بر اساس اقلیم آن پیدا کرده، منحصر به فرد و شاخص باقی مانده است. بافت در معنای تحت اللفظی آن یک ساختار ساختمانی است که دارای هویت تاریخی و فرهنگی خاص خود است. این هویت منهای مردم معنا ندارد».

اسدی که به همراه چند تن از اعضای شورا اخیرا به یزد سفری داشته و از بافت تاریخی این شهر دیدن کرده است، بارها در نطق های خود به نقش مردم در حفظ و احیا و ارتقای بافت توجه نشان داده و خاطرنشان کرده است که این مردم اند که نقش اصلی در دگرگونی بافت دارا هستند و منهای حضور آن ها بافت امکان احیا ندارد: «شما وقتی که بافت یزد را با بافت بوشهر مقایسه می کنید، می بینید که بافت یزد 20 برابر بافت بوشهر است و حدود 750 هکتار مساحت دارد، اما چالش ها و مصائبی که در بافت ما وجود دارد در آنجا حل شده و زندگی روال عادی را در خود بافت دارد. چرا که خود مردم نقش اصلی را به عهده گرفته اند و بافت را رها نکرده اند».

ساکنین اصلی بافت تمایلی به باقی ماندن در بافت ندارند

وی در پاسخ پرسشی از چرائی عدم علاقه ساکنین بومی بافت به بوشهر می گوید: «در بافت بوشهر به دلیل عدم وجود امکانات مردم و ساکنین اصلی بافت تمایلی به باقی ماندن در بافت نشان نداده اند». در توضیح این «عدم وجود امکانات» می گوید: «در بافت ما مشکل اساسی در حوزه فاضلاب داریم. سازمان آبفای استان برحسب مشکلاتی که برای خود بر می شمارد که مهم ترین آن هم مشکلات اعتباری و ریالی است، تمایلی برای ورود به این منطقه ندارد. گذشته از این، چون بوشهر کاسه ای شکل است و در محدوده بافت، شیب به درون خود بافت است نه به سمت دریا، در نتیجه مشکلات مربوط به فاضلاب در این نواحی تشدید می شود. از طرف دیگر معماری بافت هم به نحوی است که ماشین های حفاری و دستگاه های لازم برای احداث خطوط آب و فاضلاب نمی تواند به سادگی وارد بافت شود و این خود باعث افزایش هزینه و ایجاد مشکلات متعدد فنی می شود و در نتیجه علاقه به کار را در مسئولین پایین می آورد».

به گزارش نسیم جنوب اسدی با انتقاد از این وضعیت توضیح می دهد: «ما نمی توانیم کوچه ها را تعریض کنیم و بافت را تغییر بدهیم یا خانه ها را تخریب کنیم. بسیاری از این خانه ها، ابینه ای تاریخی هستند که به ثبت ملی رسیده اند. اما می توان برحسب تجربه های موفق برخی از کشورهای خارجی، دستگاه هایی متناسب برای حضور در بافت طراحی کرد که برای عبور و انجام وظیفه در معابر خاص معماری بافت بوشهر مناسب باشد که البته این کار هم در کشور ما انجام نشده است».

خروج مردم از بافت مشکلات را تشدید کرده است

 این وضعیت را اسدی این گونه بیان می کند: «مردم هم به زندگی آپارتمان نشینی عادت کرده اند و به خیابان های نوساز شهر رفته اند. اغلب ساکنین که از وضع مالی خوبی برخوردار بوده اند. این خود باعث شده به مرور خانه ها در اختیار کسانی قرار بگیرد که کمتر بومی بافت هستند. در واقع بافت به مرکز فقیرنشینی تبدیل شده و این دسته از شهروندان هم توانایی ترمیم و احیا و رونق بخشی به بافت را ندارند».

رئیس کمیسیون عمران شورای چهارم مهم ترین و ریشه ای ترین مشکلی که سایر معضلات را یا به وجود آورده یا تشدید کرده و در درازمدت اجازه نداده بافت به روال عادی زندگی برگردد تعدد ارگان های تصمیم گیرنده در بافت و عدم هماهنگی آن ها با هم می داند: «به علت تعدد ارگان های تصمیم گیرنده در خصوص بافت و عدم وجود هماهنگی مطلوب در میان این ارگان ها پیشنهاد تشکیل شورای بافت داده شد که مقام ارشد استان نیز در رأس آن است و مدیر سازمان میراث فرهنگی هم دبیر این شورا می شود. تشکیل شورای بافت از دوره دوم شورای شهر مطرح بوده. ولی عملا چیزی از آن دیده نشده است و در دوره کنونی هم اهتمام لازم در مسئولین جهت تشکیل این شورا دیده نمی شود».

اسدی در توضیح ثمرات تشکیل شورای بافت هم می گوید: «اگر شورای بافت تشکیل بشود، سرانجام مدیریت واحد بافت ایجاد خواهد شد. مشخص است که تا زمانی که انرژی های سازمان های ذی ربط در مسئله بافت تجمیع نگردد و بودجه ها بر هم انباشته نشود، امیدی نمی رود که بافت تغییرات جدی به خود ببیند. بودجه باید زیر نظر مدیریت واحد بافت در قالب شورای بافت زیر نظر استاندار به صورت متمرکز عمل کند، طرح ها و برنامه ها بررسی شود تا بهترین ایده ها و راهکارها و در هماهنگی با سایر متولیان امور بافت به تصمیم درآید و اجرایی شود. ما نیاز داریم برای رونق بافت و مبدل کردن آن به کانون گردشگری و قطب اقتصادی شهر، برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت ریخته شود که چه انجام شود تا بافت احیا گردد. این مسئله منهای شورای بافت به دست نخواهد آمد».

شورای واحدی برای مدیریت بافت قدیم

اسدی سپس به بیان عملکرد شورای شهر و شهرداری برای تعدیل مشکلات بافت می پردازد و می گوید: «ما در شورای سوم عوارض ساخت و ساز و مرمت در بافت را صفر کردیم. هیچ عوارض و هزینه ای توسط شهرداری کسب نمی شود ولی استقبالی که توقع می رفت از این طرح انجام شود دیده نشد. بافت قدیمی ما هم مثل خیابان های نادر و صفوی و غیره بنا شد که با دادن تخفیف های عمده از سوی شهرداری به شرط کمک سایر ارگان ها و نهادهای مربوطه مثل مسکن و شهرسازی تحول و توسعه شایسته ای به خود بگیرد. ولی متأسفانه همکاری لازم توسط سایر ارگان ها در این زمینه هم صورت نگرفته است».

نصرالله اسدی، بار دیگر با دست گذاشتن بر لزوم هم افزایی توان سازمان های متولی بافت در قالب شورای واحدی برای مدیریت این خطه از شهر گفت: «شهرداری در حد توان خود می تواند به بافت ورود کند. با توجه به علاقه ای که بسیاری از اعضای بافت به این بخش از شهر دارند، امسال ما بیشترین مقدار اعتبارات را برای بافت در نظر گرفته ایم که در تاریخ شوراهای بوشهر بی سابقه است. ما چیزی حدود 8 میلیارد تومان فقط در سال جاری برای بافت هزینه خواهیم کرد که قسمت هایی از این طرح ها در حال اجرا شدن است. ولی کفاف مخارج بافت را نمی دهد. باری خدمت امام جمعه شهر رسیدیم ایشان هم دغدغه بافت را داشتند و حتی پیشنهاد دادند که شما حداقل نمای بیرون ساختمان های بافت را ترمیم کنید. ما هم در گام نخست احیای بافت، مهم ترین کار خود را ترمیم جداره های بافت در نظر گرفته ایم که ظاهر را درست کنیم».

نکته دیگری که به آن اشاره شد در خصوص بافت های تاریخی و قدیمی در کشورهای توسعه یافته به ویژه اروپاست که این بافت ها نه تنها احیا شده که اصلاح هم شده اند و به عنوان کانون های گردشگری دارای چشم اندازهای بدیع، هتل، خیابان، مراکز خرید، انواع رستوران ها و مراکز تفریحی و حتی سینما و پارک و فضاهای عمومی هستند. ولی در بافت تاریخی بوشهر چنین مراکزی تعبیه نشده و اصرار سازمان ها بر حفظ شکل کنونی بافت فرصت ایجاد رونق اقتصادی در بافت را هم می گیرد. اسدی در پاسخ به این انتقاد و مسئله توضیح امیدوار کننده ای می دهد: «طرح تفضیلی بافت که هنوز نهایی نشده است، تمام این موارد را در خود دارد. این طرح حتی جای استقرار هتل و رستوران ها و مراکز تجاری و تفریحی را هم مشخص کرده است. تعداد ساختمان هایی که باید بماند و به همان صورت حفظ شود و تنها مرمت صورت بگیرد، ساختمان هایی که تخریب شوند و دوباره به همان شکل سابق بازسازی شوند و همچنین ساختمان هایی که ارزش ماندگاری ندارند و می توانند با ساختمان ها و یا گذرهای مورد نیاز جا به جا شوند همگی در طرح مشخص شده است».

در پرسش از سرانجام طرح تفضیلی بافت هم می گوید: «ما بیش از بیست جلسه با ارگان های مختلف در طول عمر شورای چهارم برای به سامان رسیدن و نتیجه گرفتن از مباحث مربوط به بافت داشته ایم و من خودم شخصاً حضور داشته ام. طرح تفضیلی در بررسی هایی که ما انجام داده ایم دارای ایراداتی بوده و مشکلاتی داشته است. بنا بر این است که طرحِ سازمان میراث فرهنگی با اصلاحاتی دوباره در شورا برای تصویب مورد بررسی قرار بگیرد. طرح تفضیلی و نهایی شدن آن کمک بسیار بزرگی برای روشن شدن آینده بافت خواهد بود. در جریان این طرح، سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و مسکن و شهرسازی به هم صدایی و اشتراک نظر خواهند رسید و هم مسیر حرکت مشخص خواهد شد و هم وظائف و مسئولیت های هر نهاد. امیدواریم که به زودی این طرح با نهایی شدن به تصویب شورا برسد». در خصوص زمان تکمیل و تصویب طرح تفضیلی بافت هم می گوید: «گمان می کنم تا پایان تابستان این طرح نهایی شود و از تصویب شورا بگذرد. ولی باز هم نکته ای اساسی در کار است که شرط اصلی موفقیت و به ثمر نشستن همه این برنامه ها حضور و مشارکت خود مردم و به ویژه ساکنین اصلی و بومی بافت است».