ارزیابی شما از آرایش سیاسی انتخابات ریاست?جمهوری دوازدهم چیست؟ به نظر شما مناظرات انتخاباتی چه تأثیری در ذهنیت مردم نسبت به کاندیداها داشته است؟

افکار عمومی جامعه در مرحله اول با ذهنیتی که نسبت به انتخابات ریاست?جمهوری سال92 داشت به دنبال این بود که انتخابات ریاست?جمهوری92 را تحلیل و ارزیابی کند. این در حالی است که شرایط انتخابات ریاست جهموری سال96 از بسیاری جهات با انتخابات سال92 متفاوت است. در سال 92همه کاندیدای انتخاباتی فاقد پیشینیه ریاست?جمهوری بودند و به همین دلیل افکار عمومی جامعه نگاه یکسانی به همه آنها داشت. این در حالی است که در شرایط کنونی یکی از کاندیدا یعنی آقای روحانی به مدت چهار سال رئیس جمهور بوده و دارای کارنامه در زمینه مدیریت اجرایی کشور است. آقای روحانی باید در انتخابات پیش رو از عملکرد و دستاوردهای دولت خود دفاع کند و به تبیین مشکلات پیش روی دولت بپردازد. با این وجود جریان رقیب با استراتژی حمله به عملکرد و دستاوردهای دولت آقای روحانی وارد صحنه رقابت?های انتخابات ریاست?جمهوری شده است. به همین دلیل رقابت جریان?های سیاسی در سال96 نقش تعیین?کننده و مهم?تری به خود گرفته است.

آیا انتخابات ریاست?جمهوری96 ویژگی?های یک انتخابات دوقطبی را دارد؟ آیا پایگاه رأی آقای رئیسی به میزانی است که بتواند با آقای روحانی رقابت جدی داشته باشد؟

در ابتدا باید مفهوم انتخابات دو قطبی را تشریح کرد. مقام معظم رهبری عنوان کردند که انتخابات نباید دوقطبی شود. در شرایط کنونی نیز همه جریان?های سیاسی و نهادهای تصمیم?گیر تلاش می?کنند در جهت فرمایش مقام معظم رهبری حرکت کنند و برنامه?های انتخاباتی خود را به شکلی تدوین کنند که چنین دوقطبی در فضای انتخابات شکل نگیرد. پس از معرفی کاندیدای نهایی انتخابات ریاست?جمهوری نیز مشخص شد که هیچ?کدام از کاندیدا خارج از چارچوب نظام حرکت نمی?کنند و به همین دلیل دوقطبی انتخاباتی نظام و ضد نظام عملا منتفی شده است. با این وجود انتخابات ریاست?جمهوری سال96 به صورت دوقطبی درون خانوادگی شکل خواهد گرفت. در انتخابات پیش رو یک قطب انتخاباتی یعنی اصلاح?طلبان و یا چپ قدیم در مقابل قطب دیگر یعنی اصولگرایان و یا راست قدیم صف آرایی خواهند کرد. همه شش کاندیدایی که در انتخابات ریاست?جمهوری سال96 حضور دارند در نهایت در دو گفتمان غالب سیاسی کشور یعنی اصلاح?طلبی و اصولگرایی تقسیم می?شوند. به نظر می?رسد در نهایت نیز رقابت اصلی انتخاباتی بین آقای روحانی به?عنوان نماینده جریان اصلاحات و آقای رئیسی به?عنوان نماینده جریان اصولگرایی برگزار خواهد شد. خوشبختانه در انتخابات پیش رو فضای اخلاق?محور و عقلایی شکل گرفته و جریان?های سیاسی بجز معدودی از افراد تلاش می?کنند برنامه?های خود را به صورت عقلایی و منطقی پیش ببرند. با این وجود برخی از طیف?های اصولگرایی با نمایندگی آقای قالیباف با استراتژی حمله به دولت آقای روحانی وارد رقابت?های انتخاباتی شده?اند که این مساله در مناظره تلویزیونی با واکنش دولت و بخصوص آقای جهانگیری همراه شد.

چرا آقای قالیباف با استراتژی حمله به دولت آقای روحانی وارد رقابت?های انتخابات شده است؟ ارزیابی شما از آینده سیاسی وی با توجه به رفتاری که در مناظره اخیر از خود نشان داد چیست؟

آقای قالیباف در سال84 و در حالی که دارای سن کمی داشت و فاقد تجربه مدیریتی بالایی بود در انتخابات شرکت کرد که یک تمنای زودرس به شمار می?رفت. وی همچنین در سال92 و در حالی که جریان?های سیاسی از بخت تقریبا یکسانی برای پیروزی در انتخابات برخوردار بودند در انتخابات شرکت کرد و خود را در محک آرای مردم قرار داد. با این وجود شکست آقای قالیباف در انتخابات ریاست?جمهوری سال92 به?مراتب نسبت به سال84 برای ایشان دردناک?تر بود. در انتخابات ریاست?جمهوری سال96 به دلیل اینکه آقای روحانی در چهار سال گذشته رئیس جمهور کشور بوده و از نظر روانی نسبت به دیگر کاندیدا برتری دارد به نظر می?رسید که آقای قالیباف حاضر نشود دوباره به?عنوان کاندیدا در انتخابات شرکت کند. این در حالی است که قبل از ثبت?نام?های انتخابات نیز ایشان با صدور یک بیانیه اعلام کرد که انگیزه?ای برای حضور در انتخابات ندارد. با این وجود پس از برخی دستاوردهای دولت و بخصوص برجام احساس طیف رادیکال اصولگرایی این بود که باید در انتخابات ریاست?جمهوری 96 به صورت جدی با آقای روحانی رقابت کنند. این در حالی بود که دست جریان تندرو اصولگرا برای رقابت با آقای روحانی از نظر فرماندهی عملیات خالی بود. از طرف دیگر بسیاری از شخصیت?های مطرح اصولگرایی مانند آقای ولایتی، رضایی و جلیلی نیز حاضر نبودند در مقطع فعلی دوباره با آقای روحانی رقابت کنند. به همین دلیل آقا قالیباف گمان می?کرد اگر در انتخابات شرکت کند همه طیف?های اصولگرایی روی ایشان اجماع می?کنند. مطالبه اصلی آقای قالیباف این بود که اصولگرایان تنها باید روی وی اجماع کنند و بقیه کاندیداها در حاشیه قرار بگیرند. در این زمینه صحبت?های زیادی بین اصولگرایان و بخصوص جمنا و آقای قالیباف صورت گرفت و اصولگریان تلاش کردند آقای قالیباف را راضی کنند که در انتخابات حضور پیدا کند. آقای قالیباف هم به دنبال این بود که شروط خود را برای کاندیداتوری با اصولگرایان در میان بگذارد و عنوان کند که از اصولگرایان انتظار دارد تنها روی وی اجماع کنند. با این وجود پس از برگزاری جلسات جمنا و گمانه?زنی?های مختلف اصولگرایان در نهایت به کاندیداتوری آقای رئیسی رسیدند و تصمیم گرفتند با گزینه نهایی آقای رئیسی در انتخابات شرکت کنند. این در حالی است که به نظر می?رسد انتخاب آقای رئیسی به?عنوان گزینه نهایی اصولگریان با سازوکار دموکراتیک و مدنی در این جریان صورت نگرفته و ایشان به صورت غیر منتظره?ای به یکباره به?عنوان کاندیدای نهایی اصولگرایان معرفی شدند. در نتیجه حضور غیرمنتظره آقای رئیسی در انتخابات و حمایت اصولگرایان از وی باعث عصبانیت و به هم ریختن تمرکز آقای قالیباف شده است. آقای قالیباف از یک طرف تلاش می?کند با جریان اصلاحات و کاندیدای نهایی این جریان یعنی آقای روحانی رقابت کند و از سوی دیگر علاقه ندارد با اقدامات خود پایگاه رأی آقای رئیسی را تقویت کند.

با توجه به اتفاقات رخ داده آیا آقای قالیباف حاضر خواهد بود به سود آقای رئیس از صحنه انتخابات کناره?گیری کند؟

در شرایط کنونی آقای قالیباف دچار یک تعارض شده است. از یک طرف ایشان حاضر نیست پایگاه رأی و جایگاه آقای رئیسی را تقویت کند و از طرف دیگر نیز ایشان نمی?تواند خود را شخصیتی مستقل از اصولگرایان نشان بدهد و به شکل?های مختلف به جریان اصولگرایی وابسته است. عقل سیاسی حکم می?کند که اصولگرایان با یک گزینه در انتخابات شرکت کنند و از بین آقای قالیباف و رئیسی یک نفر صحنه انتخابات را ترک کند. بدون شک اگر این اتفاق در جریان اصولگرایی رخ ندهد نشان دهنده فقدان عقل سیاسی و قدرت تدبیر در این جریان سیاسی است. در نتیجه آقای قالیباف باید به سود آقای رئیسی از انتخابات کناره?گیری کند و در غیر این صورت جریان اصولگرایی مانند انتخابات گذشته با چالش درونی مواجه خواهد شد و موفقیتی در انتخابات کسب نخواهد کرد.

آیا این احتمال وجود دارد که آقای رئیسی به سود آقای قالیباف از انتخابات کناره?گیری کند؟

سازوکاری که اصولگرایان و به صورت خاص جمنا در پیش گرفته به شکلی است که هر سه?گزینه اصولگرای حاضر در رقابت?های ریاست?جمهوری در نهایت باید به سود یک کاندیدا که آقای رئیسی است کناره?گیری کنند. در نتیجه اگر هر اتفاقی بجز این در جریان اصولگرایی رخ بدهد نشان دهنده برهم خوردن تصمیمات جمعی اصولگرایان در ماه?های منتهی به انتخابات خواهد بود. با این وجود برای تحلیل و اظهارنظر دقیق?تر در این زمینه باید منتظر روزهای آینده انتخاباتی و اتفاقی که در آینده رخ خواهد داد بود.

آیا آقای رئیسی می?تواند در مقابل آقای روحانی برای خود پایگاه رأی ایجاد کنند و در فضای انتخابات جریان?ساز باشند؟

از گوشه?و?کنار شنیده می?شود که برخی آقای رئیسی را نماینده تحت حمایت مسئولان ارشد می?دانند. بنده در این جا به صراحت عنوان می?کنم که نه تنها آقای رئیسی و بلکه هیچ?کدام از کاندیدای دیگر چنین نیستند. مقام معظم رهبری بارها عنوان کرده?اند که دیدگاه یکسانی نسبت به همه کاندیدای ریاست?جمهوری دارند و هیچ?کاندیدایی نمی?تواند مدعی شود که نماینده خاصی است و از وی حمایت می?شود. نکته مهم دیگر اینکه آقای رئیسی در طول سه دهه?ای که از عمر انقلاب اسلامی می?گذرد همواره در قوه قضائیه و در مقام پرسشگری حضور داشته?اند. هنگامی که یک نفر در مناصب قضائی قرار می?گیرند به صورت طبیعی دیگران باید در مقابل آن پاسخگو باشند که این وضعیت برای آقای رئیسی در گذشته وجود داشته است. با این وجود آقای رئیسی باید این مساله را در نظر داشته باشد که هنگامی که یک فرد در مقام ریاست?جمهوری قرار می?گیرد باید به شکل?های مختلف به دیگران پاسخگو باشد. به همین دلیل به نظر می?رسد تغییر وضعیت آقای رئیسی از پرسشگری به پاسخگویی به سادگی امکانپذیر نباشد و کار دشواری به نظر می?رسد. با این وجود هر فردی که خود را در معرض آرای مردم قرار می?دهد با چهار نوع رأی مواجه خواهد بود. نخست، رأی شخصی است که یک کاندیدا برای خود متصور است. به صورت طبیعی هنگامی که مردم شناخت بیشتری از یک کاندیدای داشته باشند آن کاندیدا از رأی بیشتری نسبت به دیگران برخوردار خواهد بود. دوم، رأی ساختاری و تشکیلاتی است. در این زمینه ممکن است یک کاندیدا دارای شهرت کافی نباشد اما به واسطه حمایت یک جریان و یا تشکیلات سیاسی دارای پایگاه قابل قبولی باشد. سوم، رأیی است که از جهت?گیری نهادهای سیاسی به دست می?آید. در جامعه ما نهادهای مقدسی وجود دارد که به صورت طبیعی به سمت هیچ?کاندیدای جهت?گیری ندارند. با این وجود ممکن است برخی از این نهادها با مرتکب شدن تخلف به سود یک کاندیدای خاص جهت?گیری داشته باشند. برای مثال در زمانی که آقای احمدی?نژاد رئیس جمهور کشور بودند برخی از مسئولان به شکلی درباره ایشان سخن می?گفتند که افکار عمومی تصور می?کرد که مثلا نظر آن نهاد یا شورا به چه کسی است. چهارم، آرای سلبی انتخاباتی است. آرای سلبی به این معناست که کسی که فاقد سابقه اجرایی است می?تواند به ریزش آرای کسی که مدیریت اجرایی کشور را به دست داشته امید داشته باشد که به سمت وی متمایل شود. با این وجود آرای شخصی آقای رئیسی قابل توجه نیست و به دلیل اینکه مردم شناخت کافی از کارنامه ایشان ندارند نمی?توان برای آقای رئیسی آرای شخصی قابل توجهی متصور شد. این در حالی است که آقای رئیسی دارای آرای ساختاری و تشکیلاتی هستند و می?توانند به کمک اصولگرایان در این زمینه حساب کنند. از سوی دیگر هیچ?کدام از کاندیدای ریاست?جمهوری و از جمله آقای رئیسی به دلیل فرمایش صریح مقام معظم رهبری دارای رأی خاصی نیستند. از سوی دیگر آقای رئیسی می?تواند به آرای سلبی که از پایگاه رأی آقای روحانی جدا شده است فکر کند. با این وجود به نظر من آرای سلبی آقای روحانی به اندازه?ای که ممکن است به سمت آقای قالیباف گرایش پیدا کند، به سمت آقای رئیسی تمایل پیدا نخواهد کرد. به نظر می?رسد پتانسیل آقای قالیباف برای جذب آرای سلبی آقای روحانی بیشتر از آقای رئیسی باشد. این در حالی است که نمی?توان آرای سلبی زیادی برای پایگاه رأی آقای روحانی متصور شود. در نتیجه آرای سلبی آقای روحانی برای آقای قالیباف و رئیسی به اندازه?ای نیست که در سرنوشت کلی انتخابات تأثیرگذار باشد.

با توجه به عملکرد آقای جهانگیری در مناظره?های انتخاباتی محبوبیت ایشان روز به?روز در حال افزایش است. به نظر شما حضور ایشان تا پایان انتخابات باعث دو دستگی در پایگاه رأی اصلاح?طلبان و اعتدالگرایان نخواهد شد؟

آقای جهانگیری یک دولتمرد تمام?عیار است که سطوح مدیریت را از مراحل پایین تا بالاترین مدارج طی کرده است. بنده که از دیرباز نسبت به آقای جهانگیری شناخت دارم به?خوبی به?روحیات و عملکرد ایشان آشنایی دارم و برای من امر جدیدی پس از مناظره?های تلویزیونی مکشوف نشده است. با این وجود نسل جدید که شناخت کمتری نسبت به ایشان داشتند با مشاهده عملکرد قابل قبول ایشان در مناظره?های انتخاباتی به منش و روحیات ایشان علاقه?مند شده است. اصلاح?طلبان در آستانه انتخابات ریاست?جمهوری به این نتیجه رسیدند که برای جلوگیری از اتفاقات غیر منتظره مانند احتمال عدم تایید صلاحیت آقای روحانی بهتر است در کنار ایشان یک کاندیدای مکمل نیز معرفی شود. از سوی دیگر هنگامی که اصلاح?طلبان مشاهده کردند اصولگرایان و بخصوص طیف رادیکال این جریان به دنبال حمله به دستاوردهای دولت آقای روحانی هستند برای کاندیدای مکمل خود نقش جدیدی در نظر گرفتند که همان دفاع از عملکرد دولت و مقابله با استراتژی تندروهای اصولگرا بود. برنامه?ریزی که در جریان اصلاحات صورت گرفته نشان دهنده این مساله است که آقای جهانگیری پس از برگزاری مناظرات انتخاباتی و دفاع همه جانبه از عملکرد دولت در نهایت برای یکپارچه?سازی پایگاه رأی اصلاح?طلبان و اعتدالگرایان صحنه انتخابات را به سود آقای روحانی ترک خواهند کرد. در نتیجه در این زمینه هیچ?نگرانی وجود نخواهد داشت.