بحران مشروعیت و چالش?های جامعه

دکتر سجاد بهزادی

دولت ها یکی پس از دیگری می?آیند وتمام می?شوند. اگر دولت?ها، مولفه مشروعيت خود را در چارچوب نظام سياسی وزن? کشی نکنند و به آن بی?اعتنا باشند جامعه آبستن حوادث دردناکی خواهد شد و فرمان?پذیری شهروندان از قدرت سیاسی به شدت با چالش روبرو خواهد بود و اعتماد در جامعه از بین می?رود. آیا می توان بی?اعتمادی امروز در جامعه ایران را حاصل کاهش مشروعیت و مقبولیت قدرت سیاسی و نهاد دولت دانست؟

رئیس جمهوری جدید در مراسم تنفیذ خود گفته بود: "علاوه بر آسیب سفره و کسب و کار مردم، اعتماد مردم نیز آسیب دیده است و دولتی خواستند تا این آسیب را جبران کند و اعتماد را به مردم بازگرداند و فاصله میان ملت و دولت را کاهش دهد. این رابطه میان ملت و دولت بسیار می?تواند گره گشا باشد."  گزاره ای که رهبری هم مُهر تأیید بر آن زد.

به اعتقاد بسیاری از جامعه?شناسان این گسست مدت هاست در جامعه ایران رخ داده و بارها نسبت به عواقب آن از جمله از دست رفتن سرمایه های اجتماعی هشدار داده شده است. اما انکار واقعیت ها و متهم کردن صاحب?نظران به سیاه?نمایی، روش اولیه مقابله با فکت ها بوده است.

این روش تا آن زمان که بحران به عمق نرسیده و به صورت رسمی بازگو نشده ادامه خواهد داشت در حالی که بسیار دیرهنگام  زخم?ها گاه تا عمق استخوان پیش رفته آنگاه این اراده شکل می گیرد که به جنگ بحران بروند. اما در نهایت بحران در قسمت های مختلف جامعه فراگیرتر می شود و راهکارهای بعضا نمایشی نیز مرهم هیچ زخمی نخواهد شد.

رئیس جدید سازمان برنامه و بودجه هم اذعان داشته است "امروز سرمایه اجتماعی را از دست داده?ایم، مشکلات فرهنگی و اقتصادی فراوانی داریم."

در این وضعیت که بحران از دست رفتن سرمایه?های اجتماعی و اعتماد عمومی عمیق?تر شده و نشانه های آن به سطح آمده و به روشنی دیده می?شود، شاهد یک?دست شدن نهادهای دولتی و حاکمیتی به شکل کم?سابقه ای هستیم. یک?دستی ساختار اما چقدر می?تواند برای عبور از بحران های کنونی کارآ باشد؟

واقعیت جامعه این است که مردم ایران با بحران?های معیشتی، سلامتی و اجتماعی دست?و?پنجه نرم می?کنند. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران حذف گوشت، شیر، ماست، آجیل، خشکبار، ماهی و میگو، تخم مرغ، مرغ و پنیر از سفره ایرانیان همچنان ادامه دارد و جمعیت بیشتری هر روز فقیرتر می شوند.

گزارش پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان نشان می?دهد در سال?های اخیر، مساحت زیر خط فقر جامعه ایران به شدت افزایش یافته تا جایی که از هر سه نفر در ایران، یک نفر فقیر است؛ تازه باید در نظر داشته باشیم که در این پایش، شاغلان فقیر را در نظر نگرفته?اند؛ که اگر در نظر گرفته شود، از آن دو نفر، یک نفر دیگر نیز قطعاً فقیر واقعی است.

در این شرایط یک ناامیدی عمومی همراه با کینه از وضعیت پیش رو، جامعه را فرا گرفته است و مشروعیت ساختار سیاسی را وارد مرحله تازه?تری از بحران کرده است. به قول یک استاد دانشگاه "«کینه جمعی» مهم?ترین تهدیدی است که ساختار سیاسی را به صورت نرم در محاصره خود قرار داده است؛ تهدیدی که سعی می?شود به وسیله تبلیغات صدا و سیما و اقدامات کنترلی نادیده گرفته شود."

 خلاصه امر آن گونه که روزنامه اطلاعات چاپ تهران در مقاله?ای نوشته است " اگر تعارف را کنار بگذاریم، کشور سال?هاست با مشکل بی?اعتمادی مواجه است. بی?اعتمادی مردم به مسئولان، بی?اعتمادی مسئولان به مسئولان، بی?اعتمادی مسئولان به مردم و بی?اعتمادی مردم به مردم. این چهار نوع بی?اعتمادی همچون خوره اعتماد را به عنوان یک سرمایه اجتماعی مضمحل کرده است."

اگر دولت و ساختار حاکمیت در ایران کنونی نخواهد یا نتواند بازسازی اعتماد عمومی و نگهداشت سرمایه های اجتماعی را جدی بگیرد باید شاهد عمیق تر شدن بحران مشروعیت خود باشد. ساختار های سیاسی کشور باید پارادایم های توسعه سیاسی واجتماعی را خوب بشناسند و با انطباق آن با پارادایم های موفق جهانی، تلاش کنند از بحران ها عبور کنند.

باید نقطه عطفی پیدا کرد تا کمی از این بی اعتمادی ها کاسته شود و سرمایه اجتماعی را با توسعه اقتصادی گره بزند. دولت جدید هم اگر می خواهد نقطه عطف این داستان باشد می بایست از همان ابتدا با تعیین وزیران کارآمد سطح مشروعیت دولت خود را بالا می بُرد و به نظرمی رسد در نقطه آغاز به خوبی پیش نرفته وبا تردیدهای جدی روبرو است. 

 برای رهایی از این وضعیت به دولتی کثرت گرا نیاز داریم تا چرخه مدیران ناکارآمد را بر هم بزند؛ آنگاه جامعه مدنی و لایه های اجتماعی را قدرتمند کند و پدیده دولت - ملت را به صورت واقعی شکل دهد. چرا که اگر در بر همین پاشنه همیشگی بچرخد  بازسازی سرمایه اجتماعی سخت?تر و حتی ناممکن می?شود.

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و چهارم- شماره 971)