رابطه امنیت اجتماعی و سلامت روانی 

دکتر عبدالصالح خزائی

لفظ امنیت (secure) به معنای اطمینان خاطر و برابر با لغت نامه جدید لاروس به معنای احساس نبود ترس ترجمه شده است. از حیث روان?شناختی اگر بخواهیم به آن بپردازیم به وضع روحی و روانی مبتنی بر فراغ?بالی و آسودگی و رها از دغدغه را می?توان اشاره کرد. جامعه?شناسان و نظریه?پردازان حوزه اجتماعی تعاریف متفاوتی با توجه به رویکرد?های چندگانه مانند امنیت سیاسی، نظامی، اقتصادی، فردی و اجتماعی و ... از آن داشته?اند و روی هم رفته یک ارزش انسانی و اجتماعی قلمداد می?شود که با دیگر ارزش?ها مانند آزادی و نظم همبستگی و هم?پوشانی دارد.

خداوند متعال در آیه 4 سوره قریش، امنیت را جزء نیازهای اولیه انسان معرفی نموده است و ابعاد و انواع آن نیز در کتاب آسمانی قرآن به صورت کامل بیان شده است. برابر با آیات و روایات تامین امنیت از وظایف مهم حاکمان و دولت به شمار آمده است.

انسان?ها در طول گستره زندگی در جنبه?های مختلف احساس نیاز?های متفاوت را دارند. از دیدگاه ابراهام مازلو نیازهای انسان به سطوح مختلفی تقسیم شده است و رفع این نیازها به صورت سلسله مراتبی اتفاق می?افتد. غفلت در هر سطح از نیازها منجر به آسیب?های جدی به افراد می?گردد. در این سلسله مراتب، بعد از نیازهای اولیه که همان نیازهای جسمانی انسان می?باشد؛ دومین پله مسیر شکوفایی مازلو نیاز به امنیت است. همان?طور که در بالا اشاره شد، امنیت ابعاد گوناگون مانند امنیت سیاسی، اقتصادی، نظامی و ... دارد ولی در این مطلب هدف تشریح ارتباط امنیت اجتماعی و امنیت روانی در انسان?ها می?باشد.

در جامعه پس از آن که امنیت فردی و انسانی در افراد ارضاء گردید، افراد به دنبال عضویت در اجتماعات و گروه?های متفاوت جمعی گرایش پیدا می?کنند. واژه امنیت اجتماعی(security societal) به معنای اطمینان خاطر ماحصل جامعه و گروه، تجلی پیدا می?کند. این امنیت مبتنی بر سلامت افراد جامعه در مقابل ناهنجاری، اقدامات خشونت?آمیز و احساس عدم امنیت شهروندان است. البته نباید غافل بود که امنیت اجتماعی ممکن است تا حدودی با دیگر مولفه?های امنیت مانند امنیت ملی، سیاسی و غیره هم?پوشانی داشته باشد؛ اما در نهایت مرجع و متولی آنها در جامعه جداگانه است و امنیت بافت و گروه?های اجتماعی در گرو مقابله با ناهنجاری، ناامنی و در کل آسیب?های اجتماعی است.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی در عصر مدرنیته و فضای مجازی و همچنین استفاده افراطی و نسبتاً ناصحیح از آن، میزان و اثرگذاری آسیب?ها و نا امنی?های اجتماعی به لحاظ گسستگی کنترل?های سنتی خانواده و ضعف ارتباط موثر والدین و فرزندان، به نسبت بیشتر شده است. این مسائل و مشکلات، جامعه و گروه?های اجتماعی را تحت شعاع قرار داده و در نهایت تضعیف می?نماید.

با بررسی امنیت اجتماعی کشور عزیزمان ایران، از یک سو با توجه به تهاجم فرهنگی وسیع و تلاش و برنامه?ریزی بنگاه?های رسانه?ای استکباری کشورهای معاند به منظور تضعیف هویت ملی و اسلامی، خدشه?دار نمودن فرهنگ سنتی، تحریف باورها، رواج بی?اعتمادی و شایعه?سازی از هیچ تلاشی جهت کمرنگ کردن امنیت اجتماعی هم مهین?نان?مان فرو گذار نبوده?اند. از سوی دیگر مشکلات و کاستی?های داخلی مانند مسائل اقتصادی مانند تورم، مسکن، اشتغال و مسایل اجتماعی مانند بالا رفتن سن ازدواج و اعتیاد و ... انسجام اجتماعی را تهدید می?کند.

امنیت اجتماعی و موئلفه?های آن مانند نظم عمومی، انسجام و مشارکت عمومی، سلامت جسمی و بهداشت روحی روانی و مهارت?افزایی افراد، بالا رفتن شاخص امید به زندگی نفش مهمی در رشد و بالندگی تک تک افراد جامعه و سپس جامعه پویا دارد. در بررسی و ارزیابی مولفه?های بهداشت روان افراد، عوامل اجتماعی مانند امنیت و انسجام عمومی در کنار عوامل متعدد دیگری چون فردی و خانوادگی دخیل هستند. در هر جامعه?ای که امنیت و آسایش گروه?ها تضمین شود، می?تواند رهاورد آن دغدغه روزانه کمتر برای افراد باشد و یقیناً افراد آن جامعه در آرامش بیشتر به فعالیت?های اقتصادی و سرمایه?گذاری و یا پیشرفت در زمینه?های دیگر زندگی مشغول و نایل گردند و یا این که عکس قضیه می?تواند اتفاق بیافتد و در صورت پایین بودن سطح امنیت اجتماعی به ویژه در مناطقی حاشیه?ای و آسیب?زا، با فزونی مشکلات افراد در بعد سلامت روانی افراد تاثیر مستقیم دارد؛ زیرا در چنین اجتماعی با احتمال بیشتری شهروندان، تعارضات و دو?گانگی و همچنین هیجانات منفی مانند اضطراب را تجربه می?کنند و پس?آیند آن در صورت ادامه این روند، اختلالات روانی افراد جامعه است.

روشن است به منظور تقویت امنیت اجتماعی در وهله اول سازمان?ها و دستگاه?های متولی دولتی با همکاری سازمان?های مردم نهاد تلاش نمایند مشارکت و پیوند?های اجتماعی در شهروندان تقویت گردد و سپس در وهله دوم لازم است با برنامه?ریزی صحیح جهت فراهم نمودن اشتغال، مسکن، ازدواج، بهداشت و سلامت عمومی، درآمد متناسب با استاندارد?های زندگی سالم و پیگیری حقوق و خواسته?های جمعی؛ امنیت اجتماعی پررنگ?تر گردد. در وهله سوم مسئولیت کار بر دوش افراد جامعه است که در جهت تحقق امنیت اجتماعی می?طلبد با پرورش مهارت?های فردی و اجتماعی مانند احساس مسئولیت فرد در برابر دیگر شهروندان جامعه، بصیرت?افزایی افراد و خانواده?ها به منظور مقابله با تهاجم فرهنگی دشمنان، تلاش مظاعف نمایند.