ضرورت مطالعه در مباحث توسعه و برنامه?ریزی اقتصادی

دکتر ابراهیم حیدری

با توجه به ماهیت پویای مناسبات، شرایط و ضرورت های بهبود سطح زندگی و اندیشیدگی و همچنین ماهیت چند بعدی زندگی انسان امروزی نمی توان هیچ کتاب یا رخداد بشری را منحصراً به عنوان تاثیرگذارترین پدیده بر زندگی فردی یا جمعی نام گذاشت.  همچنین پدیده?ها و رخدادهای واقعی از جمله آثار مکتوب مهم و فراگیر به مثابه عناصر بستری  رودخانه حیات فکری، علمی، اجتماعی و فرهنگی بشر می?مانند که در گذر زمان صیقل شده،  تکامل یافته و عیاری نو به خود می?گیرند  و در عصر حاضر نیز با توجه به حجم و سرعت بالای انتشار فراگیر اطلاعات از محتوا دگرگون می?شوند.  از این رو بهتر است با توجه به دو حقیقت بنیادین چند بعدی بودن زندگی بشر و تکامل طبیعی محتوای آثار مکتوب به مقوله?ی تأثیرگذاری کتاب پرداخت.

اینجاست که لازم می?دانم، ثأثیرگذارترین متون را با قید محدوده?ی زمانی زندگی (گذشته تا اکنون) و بر حسب حوزه?های مختلف معرفی نمایم.

حوزه?ی تخصصی من اقتصاد است، این حوزه مشتمل بر شاخه?ها و گرایش?های متنوعی است. 

صرف نظر از الزامات شغلی، آموزشی و پژوهشی، معتقدم اقتصاد توسعه فراگیرترین شاخه در حوزه?ی مطالعات اقتصادی است. در این زمینه آثار اقتصاددانان غیرایرانی از جمله کتاب «نگاهی نو به جهانی شدن» از ژوزف استیگلیتز  و کتاب «توسعه به مثابه آزادی» از آمارتیاسن  را به عنوان متونی فراگیر و تأثیرگذار می?دانم. از میان اقتصاددانان ایرانی  نیز آثار دکتر همایون کاتوزیان (دو کتاب اقتصاد سیاسی و ایرانیان) و اثر جامع و ماندگار مرحوم دکتر حسین عظیمی (مجموعه تک جلدی تحت عنوان اقتصاد ایران: توسعه، برنامه?ریزی ، سیاست و فرهنگ) را تأثیرگذارترین آثار در شکل گیری دیدگاه خود در زمینه?ی اقتصاد توسعه می?شناسم.

کتاب «نگاهی نو به جهانی شدن» حاصل40 سال شناخت و بررسی نقاط قوت و ضعف اقتصاد بازار توسط استیگلیتز است. نویسنده در قالب این اثر ادعاهای کلی نظام سرمایه?داری جهانی و اجماع واشنگتنی در مورد کارآمدی بازار آزاد و همچنین بهبود رفاه در بستر تجارت آزاد بین?الملل  را مورد تردید قرار می?دهد. شایان ذکر است استیگیتز از جمله اقتصاددانانی است که بر مدلهای بومی توسعه تأکید دارد و معتقد است نمی?توان نسخه واحدی برای توسعه تمامی کشورها تجویز نمود و لذا توصیه?های سیاستی مورد نظر سازمانهای بین?المللی از جمله بانک جهانی و صندوق بین?المللی پول و سازمان تجارت جهانی  را برای کشورهای جهان سوم متضمن راهبردهایی موفق برای خروج از دام عقب ماندگی و فقر نمی?داند.  

کتاب «توسعه به مثابه آزادی» از آمارتیاسن اقتصاددان هندی برنده جایزه نوبل می?باشدکه در سال ۱۹۹۹ منتشر شده است. آمارتیاسن بازار آزاد را مکانیزم ضروری برای دستیابی به آزادی و توسعه می?داند و در این کتاب استدلال می?کند که توسعه اقتصادی مستلزم وجود نهادهایی کارآمد و برخورداری فراگیر آحاد مردم از مجموعه?ای  گسترده از آزادی?های ابزاری است از جمله: آزادی?های سیاسی، آزادی?های  اجتماعی،  آزادی?های  اقتصادی ، آزادی اطلاعات (شفافیت و تضمین آن) و نظام حمایتی. در این کتاب فقدان حداقل یکی از اشکال آزادی به عنوان فقر محسوب می?شود. 

کتاب «اقتصاد سیاسی ایران» کاتوزیان بنا به گفته او حاصل چندین سال مطالعه و تحقیق ایشان در زمینه?ی دیدگاه ها و واقعیات توسعه جوامع پیشرفته و هم چنین جامعه و فرهنگ ایرانی است. نویسنده در این کتاب وقایع و رخدادهای مهم تاریخ ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی را با تأکید بر جوانب اقتصادی و سیاسی و بر پایه ی نظریه?ی استبداد ایرانی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می?دهد. به نظر اینجانب این اثر غنی?ترین و جامع?ترین منبع در زمینه?ی تاریخ اقتصاد ایران و همچنین تبیین فرآیند تاریخی رابطه قدرت سیاسی و اقتصاد در ایران قرن 19 و 20 می?باشد. کتاب «ایرانیان» دکتر کاتوزیان نیز به توصیف تاریخ ایران از آغاز امپراتوری پارسیان تا امروز اختصاص دارد. موضوع کتاب چیستی، چگونگی و چرایی تاریخ ایران است. 

کتاب «اقتصاد ایران» (توسعه ، برنامه ریزی ، سیاست و فرهنگ) از دکتر عظیمی دربردارنده دیدگاه های نویسنده در زمینه راهبردهای توسعه اقتصادی ایران از ابعاد و زوایای مختلف از جمله فرهنگ، آموزش، تمدن، نهادسازی و... می?باشد . این اثر به عنوان منبعی مفید، نافذ و جامع در حوزه اقتصاد ایران و اقتصاد توسعه شناخته می?شود.  زنده یاد دکتر عظیمی با تحلیل?های متمایز خود در حوزه?های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی  نقشی جاودانه در آموزش اقتصاد توسعه و برنامه?ریزی در  ایران دارد. 

مطالعه این آثار را برای دانشجویان رشته?های اقتصاد و رشته?های مرتبط و همچنین علاقمندان به مباحث توسعه و برنامه?ریزی اقتصادی قویاً توصیه می?نمایم. 

 به علاوه، اینجانب بنا به ماهیت رشته?ی تخصصی و همچنین علاقمندی شخصی، کم و بیش در سایر زمینه?ها از جمله در حوزه?های فلسفی، سیاسی، و تا حدودی روانشناسی نیز در سطح عمومی ( نه درسی و تخصصی) مطالعه می?کنم.  بدینسان، در حوزه  فلسفی کتاب «چنین گفت زرتشت» از فردریش نیچه فیلسوف آلمانی را از تأثیرگذارترین آثار می?شناسم. 

کتاب «چنین گفت زرتشت» مهم?ترین اثر فلسفی نیچه است و شخصیت اصلی این کتاب شخصی به نام زرتشت می?باشدکه نامش از زرتشت پیامبر ایرانی گرفته شده? است. نیچه در این کتاب عقاید خود را از زبان این شخصیت بیان می?کند. این کتاب عقاید نیچه در مواردی چون، ابرانسان ، اراده قدرت  و بازگشت جاودانه  به کامل?ترین شکل خود به زبان رمان و به صورتی جذاب و در خور تأمل بیان می?کند.

 در حوزه سیاست اثر نفیس «مشروطه ی ایرانی» از دکتر ماشالله آجودانی  را مفید و حائز تأثیرگذاری بالا می?دانم.  نویسنده در این کتاب  با نگاهی کلی و تحلیلی در مورد مشروطه،  روابط بین قدرت و حکومت و روشنفکری را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده  است. احسان یارشاطر می?گوید: «من هیچ کتابی را نمی?شناسم که مانند این کتاب مشکل عمیق و اساسی ایران را در دوران معاصر برای پیشرفت علمی و صنعتی و اقتصادی به درستی آشکار کرده باشد. اگر امروز بخواهم یک کتاب فارسی را درباره تاریخ مشروطیت مقدم بر سایر کتب توصیه کنم همین کتاب است».

در زمینه ی روانشناسی کتاب «انسان در جستجوی معنا» از ویکتور فرانکل را از جمله آثار  فوق?العاده تأثیرگذار به ویژه برای غیرمتخصصان علاقمند به مطالعه متون روانشناسی می?دانم. نویسنده این کتاب را در دو بخش نوشته است، بخش اول شامل خاطرات او از زمان حضورش در اردوگاه کار اجباری آشویتس است و بخش دوم آن نیز مربوط به لوگوتراپی یا معنادرمانی که مکتب تخصصی وی می?باشد.  دکتر ویکتور فرانکل باور دارد چیزی که موجب ناامیدی و یاس در انسان می?شود، نتیجه شکست انسان در یافتن معنا و هدف و نداشتن احساس مسئولیت در زندگی است.