جامعه ايران و حسرت توسعه

دکتر سجاد بهزادي

سرانجام   رييس جمهوري لايحه برنامه هفتم توسعه را به هيات رئيسه مجلس تقديم کرد. قرار است اين لايحه با اولويت پيشرفت اقتصادي کشور ما را به توسعه نزديک ? تر کند و حسرت توسعه را از ما بگيرد. همان حسرتي که بر دل بسياري ماند و از اين ميهن رفتند و ديگراني که همچنان مانده ? اند براي رسيدن به آن تلاش مي ? کنند.

به تازگي سخناني کوتاه از عادل فردوسي ? پور منتشر شده است که با بغضي حسرت ? آلود مي ? گويد : " در 4 سال ? و نيم گذشته تنها يک بازي را گزارش کرده ? ام. راستش خيلي دلم تنگ شده. اما خب همه ? چيز را با هم نمي ? شود داشت و آدم يکسري اصولي دارد که بايد به آنها پاي ? بند باشد. ولي حسرت گزارش نکردن را قطعا، شديدا مي ? خورم ."  

عبارت " شديدا حسرت مي ? خورم " عادل فردوسي ? پور، در وضعيت فعلي جامعه ايران چيز عجيبي نيست. اين عبارت براي بسياري از ما عينيت دارد. به عنوان نمونه بسياري از ما حسرت خورده توسعه نيافتگي کشور هستم و هربار که آفتاب غروب مي ? کند در حسرت نديدن يک اتفاق تازه، در تاريکي شب فرو مي ? رويم.

توسعه منتظر هيچ ملت و دولتي نمي ? ماند و دنياي پيرامون ما امروز در ادامه مسير توسعه يافتگي خود، با هوش مصنوعي روزگار را طي مي کند، اما ما نمايش آن را بازي مي ? کنيم. به قول عباس عبدي " توسعه ? نيافتگي يعني اين که پيشرفته ? ترين لپ تاپ مک بوک پرو را از آمريکا بخري بياري اينجا با آن فيلم ? هاي کارتوني ببيني. يا بنز آخرين مدل را بخري و اينجا با آن آجُر جابجا کني. مثل استفاده از هوش مصنوعي براي شناسايي زناني که در خيابان هستند و خود را پوشيده هم نمي ? کنند ."  

  در همين مقايسه تطبيقي توسعه نيافتگي ما با ديگر کشورها، روزانه موارد مختلفي مي بينيم که حسرت آن به دل ما مي ماند. توسعه يافتگي يعني اين ? که؛ فرودگاه استانبول در همسايگي ما، رکورد تعداد پرواز جهان را در يک روز مي شکند. سازمان ايمني ناوبري هوايي اروپا (يوروکنترل) اعلام کرد که تعداد پروازهاي انجام ? شده توسط فرودگاه استانبول در روز يکشنبه به 1684 پرواز رسيد که رکورد 1624 پرواز فرودگاه فرانکفورت در 11 سپتامبر 2019 را شکست.

توسعه يافتگي و مقايسه تطبيقي کشورها با هم يعني اين ? که گفته مي ? شود " در کشورهايي مانند دانمارک از 373 شاخص توسعه 301 شاخص مثبت است؛ اما ايران تقريبا در نيمي از شاخص ? هاي توسعه وضعيت هشدارآميز دارد و در سال 1401 معادل 12 رتبه کاهش جايگاه را نسبت به سال 1400 تجربه کرده است. ?       عقبگرد ايران در شاخص ? هاي توسعه ? اي در شرايطي است که مطابق بررسي ? هاي انجام ? شده در منطقه، ترکمنستان 13 رتبه، قرقيزستان و عراق 12 رتبه، عربستان 11 رتبه و ارمنستان 9 رتبه ارتقا در شاخص ? هاي توسعه ? اي را تجربه کرده ? اند ".    

ما نه تنها به توسعه يافتگي نرسيده ايم و نه تنها در حال توسعه نيستيم؛ بلکه نشانه هايي هست که مدام به عقب تر مي رويم.

توسعه نيافتگي وبه عقب رفتن توسعه در ايران   يعني اينکه گفته مي ? شود " سرعت اينترنت موبايل ايران از توگو و مراکش کندتر است؛ اينترنت ثابت هم کندتر از آنگولا. رتبه يک تا پنج اينترنت موبايل در جهان در ماه مارس 2023 به ترتيب به امارات متحده عربي (181.79)، قطر (164.86)، نروژ (146.15)، کويت (136.75) و دانمارک (127.13) تعلق دارد. همچنين رتبه يک تا پنج اينترنت پهن ? باند ثابت در جهان به ترتيب سنگاپور (241.35) شيلي (223.21)، امارات متحده عربي (220.61)، چين (218.80)، هنگ کنگ (213.14) تعلق دارد ."  

وضعيت اينترنت در جهان، جنون ? آميز متحول مي شود و ما در کشورمان همچنان گرفتار فيلترينگ هستيم. يک نماينده مجلس به تازگي گفته است " گردش مالي فيلترينگ در ايران 40 تا 50هزار ميليارد تومان است ."  

نمونه هاي بيش تري هم هست که همگي نشان مي دهد حتي همسايگان ما چگونه سوداي توسعه در سر دارند و ما در حسرت توسعه مانده ايم. تازگي ها وزارت سرمايه ? گذاري عربستان تفاهمي به ارزش 5.6 ميليارد دلار (21 ميليارد ريال عربستان) با شرکت چيني «هيومن هورايزونز» متخصص در توسعه فناوري ? هاي خودروهاي هوشمند و توليد خودروهاي برقي براي انجام پروژه مشترک تحقيق، توسعه، ساخت و فروش خودرو امضا کرد.

موارد بسيار تلخ تري وجود دارد که از بيان آنها صرفنظر مي کنم. اما چه بايد کرد و حسرت توسعه جامعه ايران تا کجا پيش خواهد رفت؟

گفته مي ? شود بر لايحه برنامه هفتم توسعه انتقادات زيادي وجود دارد؛ اما هدف نگارش اين متن پرداختن به آن ايرادات نيست. قبل از اين هم 6 لايحه توسعه توسط دولت هاي ديگر نوشته شده بود، اما ما همچنان با روح توسعه تعارض ? هاي جدي داريم.

برنامه توسعه اي که ما را بين المللي نکند مبناي پايداري نخواهد داشت. به قول دکتر سريع القلم " اصول توسعه ? يافتگي جهاني و جهان ? شمول ? اند ." برنامه توسعه اي که نتواند طبقه متوسط جامعه را نجات دهد، هرگز سالهاي روشني را به ما نشان نخواهد داد.

  توسعه يعني اين ? که طبقه متوسط جامعه ميدان دار حوزه عمومي باشد و دغدغه نيازهاي معيشتي نداشته باشد. اين در حالي است که گفته مي شود " خط فقر در تهران به 30 ميليون تومان رسيده است و با توجه به شرايط مسکن، اجاره، معيشت و تورم مشاهده مي ? کنيم که قشر متوسط جامعه عملا به سمت حاشيه ? نشيني در تهران و يا شهرهاي هم جوار سوق پيدا کرده و به همين علت ممکن است در آينده نه چندان دور شاهد مسائل اجتماعي و سياسي متعدد باشيم ."  

يک روزي برنامه هاي هفتم، هشتم، نهم ....   توسعه هم توسط دولت ها مي ? آيد و مي رود؛ اما تنها دولت ها نيستند که يک کشور را از مسير توسعه دور و يا به آن نزديک مي ? کنند. مادامي که ملت ها نيز، انسان ? هاي توسعه يافته ? اي نباشند هرگز از حسرت توسعه عبور نخواهيم کرد.

ما بيش از لايحه هاي توسعه، به انسان توسعه يافته نياز داريم که روح پرسش ? گري دارد و کنشگر اجتماعي است و در برابر توسعه ? نيافتگي اعتراض و انتقاد مي کند.

به قول يکي از همکاران رسانه ? اي " انسان توسعه يافته قانونمند است و به قانون احترام مي گذارد . در عين حال مرعوب مقامات اداري و حکومتي هم نمي شود . مي ? داند که اين مقامات تنها در سازمان مطبوع خود صاحب مقام هستند و در عرصه اجتماع همگي خدمتگزار شهروندان هستند ."

انسان توسعه ? يافته در حسرت توسعه نمي ماند و براي رسيدن به آن، مدام فرياد مي زند.