حکایت سنج و دمام ? زني در بوشهر

حميد آتشچي

مراسم دمام زني محله بهبهاني شهره خاص و عام بود. سياه پوستان مالکين اصلي دمام هستند. چون دمام و دمام زني را سياه پوستان وارد فرهنگ و مراسم عزاداري بوشهر نمودند. سياهپوستاني که از آفريقا به بوشهر آمدند و در اين شهر زاد و ولد کردن و عضوي از جامعه بوشهر شدند.  

محله بهبهاني يکي از محلات بوشهر بود که محل زندگي خيلي از اين سياهپوستان بود و حضور آن ? ها باعث زيبائي و رونق بخشيدن اين مراسم شد. در ابتدا چهار محله اصلي بوشهر مراسم دمام زني داشتند. در کل بوشهر محله ? هايي که مراسم دمام زني در آن برگزار مي شد از تعداد انگشتان دست تجاوز نمي کرد. دمام زني محله دهدشتي با ورود آيت ? الله حسيني تعطيل شد. با وجود مداحي جهانبخش کردي ? زاده اين محله احتياجي به دمام نداشت. فلسفه دمام زني در محله ? ها به خاطر تجمع و خبر کردن عزاداران براي مراسم سينه زني نواخته مي شد. محله کوتي نيز آقاي فيمي که باني و رئيس وقت محله کوتي بود، مراسم دمام زني و پذيرائي با قليون تعطيل گرديد. محله شنبدي تنها رقيب محله بهبهاني بود. محله شنبدي دمام زن ? هاي قابلي داشت و يک رقابت آشکار با محله بهبهاني مي ? کرد. اکثر دمام ? هاي قديمي با چوب گورم که از هند وارد مي ? گرديد ساخته مي ? شد و پيپ مي ? خواندند. سنج با يک آلياژي که از هفت فلز ساخته مي ? شد و به نام هفت جوش خوانده مي ? شد. اکثر سنج ? هاي محله بهبهاني توسط علي شمشيري از بحرين خريداري شده بود. بوق از يک نوع گوزن از آفريقا وارد شده بود و هر محل بوق مخصوص خودش را داشت. محله بهبهاني داراي بوقي است که سن و سالش مشخص نيست و معلوم نيست که چه زماني و توسط چه کسي وارد محل بهبهاني شده است. اين بوق به مدت هشتاد نود سال است که در خانواده غلامي نگهداري مي ? شود. احمد مختار پدر بزرگ مادري پرويز غلامي و بعد حاج آقا داماد احمد مختار و الان نيز پرويز غلامي نوه احمد مختار.  

دمام در گذشته ? اي نه چندان دور خيلي قابل احترام بود و هرجا و در هر مراسمي دمام زني برگزار نمي ? شد و داراي قرب و منزلت بود. الان در هر کوي و برزن و در هر مراسمي در تمام ايران دمام زني مي ? کنند و همين امر نيز باعث شده که از زيبائي اين مراسم کاسته شود. دمام حال مرغي را دارد که هم در عزا و هم در عروسي سر بريده مي ? شود. تنها باري که مراسم دمام زني در محل بهبهاني در خارج از ماه ? هاي رمضان و محرم و صفر نواخته شد، زمان پيروزي ارتش ايران در نبرد با دولت بعثي عراق و در زمان رياست جمهوري حسن البکر دائي صدام حسين بود که دمام محله بهبهاني به افتخار اين پيروزي تا فلکه ششم بهمن (انقلاب) نواخته شد.

شرحي از يک دمام زني  

شب هفتم فرا رسيد، اکثراً اوگال بر دوش وارد مسجد شدند. ذکر بر پا شد و واعظان پشت سر هم روي منبر رفتند، هر کدام به شرح حال يکي از اصحاب و اقارب امام حسين پرداختند. ابوالمکارم به شرح حال حربن رياحي پرداخت که در صحراي کربلا چند منزل به کوفه مانده جلو خاندان امام حسين را گرفته بود.

دمام زنان داخل کوچه دمام ? ها بر دوش انداخته و منتظر طنين صداي بوق کريم وزاني (کوريک) بودند. خطابه ابوالمکارم به پايان رسيد و دعا گوي خادمان و بانيان مجلس شد. محمود فتوت که شب هفتم، نوبت قرائت زيارت ? نامه به او رسيده بود مشغول خواندن زيارتنامه شد، به الامان الامان يا صاحب الزمان که رسيد، کريم هرچه ريه ? اش جا داشت هوا بلعيد و لب به لب شاخ نهاد و روي نوک پا روي پاگرد درب مسجد چرخيد و در بوق دميد. ميدان مسجد در سکوت فرو رفت. سکوت با تک چوب «آم بوبون» شکسته شد. دمام ? ها به صدا درآمدند. صداي سنج نواي تازه ? اي به مجلس بخشيد. نيم ساعتي گذشت که دمام زنان سينه جمعيت را شکافتند و از کوچه وارد ميدان شدند. «آم بوبون» اشکون مي ? زد، «سلمان» و «بشير» غبر زنان، چشم به چشم «آم بوبون» داشتند. «کل رجب» با قد خميده که سنگيني دمام باعث خميده ? تر شدن او شده بود، دمام را با ريتم آرام مي ? نواخت. علي اکبر و محمد تقي مقابل هم با شور هيجان سنج مي ? نواختند. آخر صف دمام زنان ستاره ? اي مي ? درخشيد. جعفر فرزند محمد در آن سن سال کم، نويد اشکون ? زن قهاري در آينده مي ? داد. نوجواني که پا جاي پاي «وکيل احمد» و «آم بوبون» مي ? گذاشت.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1053)