نوجوانان و چالش انتخاب آينده  

حسين زيرراهي - مدرس مهارتهاي زندگي

كلاس اول دبيرستان (دوره چهار ساله نظام قديم) كه ثبت ? نام كردم بايد بين دو رشته علوم تجربي و انساني يكي را انتخاب مي ? كردم. بيشتر دوستانم علوم تجربي را انتخاب كرده بودند و کلاس نخبه ? تري بود چون همه شاگرد زرنگ ? هاي سال قبل آن ? جا بودند. از آن طرف كلاس علوم انساني خيلي شلوغ و مخلوطي از شاگردان مختلف بود. همان سال اول با تجديد شدن در درس ? هاي رياضي و فيزيك و شيمي متوجه اشتباه انتخابم شدم ولي آن را تا ديپلم ادامه دادم. به كنكور كه رسيدم كمي بهتر عمل كردم و به جاي رشته ? هاي علوم تجربي، زبان انگليسي را انتخاب كردم كه علوم ? انساني به حساب مي ? آمد. بعد در ادامه زندگي و كار فهميدم همه علاقه ? ام به رشته ? هاي علوم انساني است. ضمن اين كه تا چهل سالگي كابوس امتحان رياضي مي ? ديدم.  

«دوست نوجوان عزيزم! اگر همين جا بخواهم نكته قشنگه اين مقاله را بهت بگم اينه كه هيچ اشكالي نداره و كاملا طبيعيه كه تو هم اشتباه انتخاب كني. مهم اينه كه هرجا متوجه اشتباهت شدي از آن برگردي و گزينه درست را انتخاب كني. پيدا کردن آينده شغلي در نوجواني کاري غيرممکن نيست ولي براي همه اتفاق نمي ? افتد. پس در انتخاب رشته تحصيلي متوسطه و دانشگاه خيلي به خودت دلهره راه نده چون قرار نيست همين الان تمام آينده زندگي برات شفاف و روشن باشه. حالا با علم به اين موضوع ميريم سراغ موضوع جذاب انتخاب رشته تحصيلي و كاري آينده.»  

معيارهاي انتخاب

مهم ? ترين معيارهايي كه در ذهن نوجوانان هنگام انتخاب رشته تحصيلي شكل مي ? گيره علاقه، استعداد و توانمنديها، بازار كار و پرستيژ يك رشته است. البته در آموزش ? هاي موفقيت و رشد فردي معيارهايي چون بازار كار و پرستيژ جايي ندارد و در عوض ارزش ? ها و چشم انداز زندگي مهم است كه در اين جا به آن نمي ? پردازيم. ولي بازار کار و پرستيژ چون در واقعيت استفاده مي ? شود آن ? ها را بررسي كنيم.

علايق

علاقه واقعي مهم ? ترين معيار براي انتخاب تقريبا هر چيزي است. ما انسان ? ها با قسمت احساسي مغزمان انتخاب مي ? كنيم و چيزي به نام انتخاب منطقي نداريم. در اصل چيزي كه دوست داريم را برايش توجيه منطقي مي ? تراشيم. انتخاب بر اساس علايق محسنات زيادي دارد. يكي اين است كه علاقه باعث مي ? شود انرژي و انگيزه بالايي در تمام مسير و دوراني كه به آن كار مي ? پردازيم داشته باشيم. اين نيروي دروني كمك مي ? كند راحت ? تر بر موانع و مشكلات فايق آييم. ديگر اين كه انتخاب بر اساس علايق پشيماني ندارد. هرجا كه متوجه اشتباه ? مان شويم پاسخ آماده اين است که اين را دوست داشتم. ما چيزهايي كه دوست داريم را صرفا زماني مي ? توانيم رها كنيم كه به آن ? ها رسيده باشيم. و گرنه تا هميشه آرزوي آن در دل ? مان مي ? ماند.

استعداد

استعداد موضوعي بحث برانگيز است كه در مورد منشا ژنتيكي يا اكتسابي آن بحث وجود دارد. ولي آخرين تحقيقات در اين زمينه نشان مي ? دهد به غير از ويژگيهاي فيزيكي مثل اندازه و رنگ بدن استعداد ديگري را به ارث نمي ? بريم. ژن ? ها قابليت خاموش و روشن شدن دارند و با محيط و شرايط فعال و غير فعال مي ? شوند. نتيجه اين ? كه استعداد ما آن كارهايي است كه از بدو تولد بيشتر انجام داده ? ايم. البته سال ? هاي كودكي بسيار مهم است چون به دليل انعطاف پذيري عصبي بالاتر سرعت يادگيري در كودكي خيلي بالاتر است. بنابراين شما نوجوان عزيز اگر مي ? خواهي بداني در چه كارهايي بيشتر استعداد داري بايد به سال ? هايي كه پشت سر گذاشته ? اي نگاه كني و ببيني چه كارهايي را بيشتر انجام داده ? اي. اينها استعدادهاي شما است. توانمنديها هم بخشي همين چيزي است که اکنون داري، بخشي هم ممکن است ناشناخته باشد و در آينده با قرار گرفتن در يک موقعيت به آن پي ببري. جوزف کنراد نويسنده بزرگ رمان «لرد جيم» دريانورد زاده لهستان بود که در بزرگسالي زبان انگليسي ياد گرفت و در چهل سالگي شروع به داستان ? نويسي کرد.

بازار كار

انتخاب صرفا بر اساس بازار كار ناديده گرفتن تمام علايق و استعدادهاي ما است. همين که رشته مورد علاقه ما بازار داشته باشد کافي است. ولي اين که حتما جزو رشته ? هاي پرطرفدار باشد، ناديده گرفتن علايق و استعدادهاي ما است. زماني اكثريت ظرفيت واحدهاي دانشگاه آزاد اسلامي به سه رشته تحصيلي حقوق، حسابداري و مهندسي (مخصوصا عمران) اختصاص داشت. نتيجه آن اشباع شدن بازار اين رشته ? ها و بيكار ماندن بخش زيادي از فارغ تحصيلان بود. به نظر شما بيكارها بيشتر چه كساني بودند؟ آن ? هايي كه علاقه يا استعدادي در آن رشته ? ها نداشتند.

پرستيژ

پرستيژ هم مانند بازار كار دليلي ناموجه است كه معمولا از طرف خانواده و جامعه به نوجوانان القا مي ? شود. يكي از بدترين آسيب ? هايي كه در بزرگسالي گريبان ? گير جوانان مي ? شود دكتر و مهندس ناميدن آن ? ها در كودكي است. جامعه به همه مشاغل نياز دارد و مهم اين است كه از كاري كه انجام مي ? دهيم لذت ببريم. اين لذت منجر به پيشرفت بيشتر و نهايتا درآمد بهتر مي ? شود. مكانيك، بنا يا آرايشگر موفق خيلي بهتر از مهندس بيكار يا معمولي است. البته اگر به شغلي با پرستيژ بالا علاقمند هستيد و فكر مي ? كنيد اين علاقه واقعي است هيچ اشكالي ندارد انتخابش كنيد.

شناخت ظرفيتهاي خود

متاسفانه شناخت ظرفيت ? هاي خود چيزي نيست كه در شب انتخاب رشته كنكور يا زمان ورود به بازار كار بدست بيايد. حتي كساني كه در سطح جهاني در كار خود استاد هستند هم چندين بار رشته يا شغل خود را عوض كرده ? اند. اين فرايندي زمان ? بر و نيازمند امتحان و تجربه كردن است. استعداد و ظرفيت ? هاي ما معمولا تك بعدي نيست و در آن واحد مي ? توانيم در چيزهاي مختلفي خوب باشيم. اين استعدادها در بازار كار ضرب در چندين رشته كاري شده و در نهايت گزينه ? هاي زيادي را پيش روي ما مي ? گذارد. اينجا همان بخش سخت انتخاب است كه فضاي مبهم و نامشخصي را پيش چشم ? مان مي ? گذارد.

بنابراين بيشتر از آن كه بخواهيم فكر و جستجو كنيم لازم است دست به اقدام و عمل بزنيم. پيشنهادم به نوجوانان عزيز اين است كه با شروع پايه اول دبيرستان در اوقات فراغت تابستان بصورت پاره وقت به مشاغلي كه علاقمند هستند اشتغال يابند. حتي اگر درآمدي هم از آن بدست نيايد ايرادي ندارد. برخي از كارها ماهيت ? شان اين طور است كه در زمان تحصيل و حتي سربازي هم قابل انجام ? اند. كاري كه شروع كرديد تقريبا به سه حالت منتهي مي ? شود. حالت اول اين است كه احساس مي ? كنيد در آن پيشرفت نمي ? كنيد و از انجام آن لذت نمي ? بريد. در اين حالت بهتر است ديگر به آن ادامه ندهيد. حالت دوم اين است كه برايتان خيلي راحت و پيش پا افتاده است. اين هم كار آينده شما نيست. حالت سوم تركيبي از يادگيري و چالش است. شما در آن پيشرفت مي ? كنيد ولي هميشه چالشهاي جديدي در مقابل ? تان قرار مي ? گيرد. اين همان كار شما است.

فريب نظام آموزشي و رشته ? هاي تحصيلي

نظام آموزشي قرن بيستم دنيا بر اساس نيازهاي صنعتي قرن نوزدهم طراحي شده است. اين نظام در كل دو هدف دارد: اول توليد كارگران كارخانه و دوم توليد مدرس براي همين سيستم آموزشي. با نگاهي به رشته ? هاي دانشگاهي متوجه اين دو مي ? شويم، يا متخصص صنعت توليد مي ? كند يا معلم و مدرس دانشگاه. اين نظام به شدت ناكافي و با زوايد بسيار است. از تمام آن چه در دوازده سال تحصيل خود مي ? آموزيم بعدا فقط از سواد خواندن و نوشتن و چهار عمل اصلي حساب استفاده مي ? كنيم. در مقابل هرگز ياد نمي ? گيريد چه طور با ديگران تعامل كنيد، پول در بياوريد، خريد و فروش کنيد، يا حتي کار پيدا کنيد. پس اگر فكر مي ? كنيد آينده شغلي شما قرار است از دل اين سيستم بيرون بيايد كاملا در اشتباه هستيد. بعدا در آينده تنها چيزي كه به يادتان مي ? آيد احساس انزجار از زمان ? هايي است كه به خاطر درس، امتحان و نمرات عذاب وجدان داشته ? ايد. چيزهايي كه در زندگي آينده ? تان تاثير چنداني نداشته است. نتيجه اين كه آينده شغلي خود را به هيچ وجه محدود به سيستم آموزشي نكنيد. به مشاغلي كه خارج از اين سيستم است هم فكر كنيد. شايد آينده شما در آن جا باشد.

بازار كار آينده

به صورت خلاصه آنچه در مورد بازار كار آينده مي ? توان گفت اين است كه كارهاي بدني و حتي محاسباتي را ماشين ? ها انجام مي ? دهند و سهم انسان ? ها بر خلاقيت متمركز مي ? شود. آينده از آن انسان ? هاي خلاق است. برخي پژوهش ? ها حاكي از اين است كه در ده سال آينده شصت درصد مشاغل امروز ازبين خواهد رفت و مشاغل جديدي به جاي آن به وجود خواهد آمد. اين همان دليلي است كه لازم مي ? شود زياد فكر نكنيم و بيشتر دست به عمل بزنيم. به جاي اين كه در شش سال تحصيل دبيرستان، خود را در لباس يك شغل تصور كنيد سعي كنيد در اين مدت چندين شغل را امتحان كنيد. چون تا زمان ورود به كار ممكن است آن شغل از رونق افتاده باشد. در عوض شما با انجام آن كارها به خودشناسي خوبي رسيده ? ايد.

مهمترين نکات آن چه گفتيم:

1.   علايق شما مهمترين عامل در انتخاب رشته تحصيلي و نهايتا شغلي شما است.

2.   استعدادهاي شما چيزي است كه در زندگي ? تان بيشتر انجام داده ? ايد. ببينيد در چه مشاغلي قابل استفاده است.

3. تحت تاثير بازار كار، خواسته والدين و جامعه قرار نگيريد. چون ممکن است به قيمت ناديده گرفتن خواست قلبي ? تان تمام شود.

4. تا مي ? توانيد كارهاي مختلفي كه دوست داريد را امتحان و سعي كنيد در آن ? ها به موفقيتي نسبي برسيد.

5. كار رضايت ? بخش تركيبي از يادگيري و چالش مداوم است.

6. ذهن خود را به سيستم آموزشي محدود نكنيد. درس ? هاي ? تان را به دليل مسئوليت ? پذيري بخوانيد، ولي خيلي تاثيري در آينده شما ندارد.

7.   بيشتر انجام دهيد و كمتر فكر كنيد. چون ممكن است كاري كه تمام عمر به آن فكر كرديد را هوش مصنوعي بهتر انجام دهد.

8. ببينيد چه طور مي ? توانيد نقطه اتصال علايق و استعدادهاي خود را با كارها و مشاغل پيدا كنيد.