چند نکته در مراقبت کبد

نسیم جنوب، دکتر سيروس عباسي

- فلوشيپ فوق تخصصي جراحي کبد، پانکراس و صفراوي دانشگاه کره - سئول - جمهوري کره جنوبي؛ فلوي جراحي پيوند کبد دانشگاه باغچه شهير ترکيه

در قاره امريکا و بسياري کشورهاي دنيا « ماه اکتبر »« ماه کبد » است . « افزايش آگاهي ? سازي و کار رسانه اي » براي « شناخت عمومي کبد و ارتقا خودمراقبتي و مراقبت از « کبد » هدف نامگذاري   ماه اکتبر به عنوان ماه کبد در عرصه بهداشت عمومي است .  

کبد دومين اندام بزرگ بدن ماست . بزرگ ? ترين ارگان درون ? شکمي است . کبد نقش مهمي در سيستم گوارش دارد . کبد يا همان جگر، پرکارترين ارگان بدن است و حتي در هنگام خواب کامل هم از پيچيدگي و تراکم کارهايش کم نمي ? شود . تا همين امروز بيش از سيصد عملکرد پيچيده در گوارش، خون، سم شناسي، ايمني بدن، ترميمي، نورون شناسي، تعادل و تمرکز و خواب و بيداري و … مربوط به کبد شناسايي شده اند .  

پردازش هر چيزي که مي خوريم و مي نوشيم، از جمله داروهاي ? مان و همچنين مديريت قند خون، حذف ترکيبات سمي و خطرناک از بدن، کنترل سطح کلسترول، مديريت پسماندهاي سلولزهاي خوني؛کمک به لخته شدن خون و مبارزه با عفونت ها بر عهده کبد است . به نوعي خوراک سلولي سرتاسر بدن با مديريت کبد تامين مي ? شود . هر ماده غذايي که مي ? خوريم و جذب خون مي ? شود ابتدا از طريق سيستم خونرساني پورتال وارد کبد مي ? شود . يا ذخيره و ? يا در بدن پخش مي ? شوند يا دفع مي ? شوند . کبد سنسور بدن است در حوزه خوراکي ها . اين ? ها و ده ? ها عملکرد حياتي ديگر؛ کبد را به   ارگان حياتي بدن تبديل مي ? کند . البته به همان دلايل، بيماري هاي کبد هم بسيار متنوع و گسترده هستند .  

بيماري ? هاي کبدي دو نوع عمده دارند : حاد و مزمن .

هپاتيت حاد ويروسي، دارويي، هپاتيت ناشي کبدچرب و هپاتيت الکلي؛ مسموميت کبد، ... نارسايي حاد کبد؛ تروما و پارگي هاي کيست، عفونتهاي انگلي و ميکروبي، سرطان کبد …

هپاتيت ? هاي ويروسي و بيماري ? هاي پيشرفته صفراوي دو نوع مهم حاد هستند . هپاتيت مي ? تواند مزمن شود .   هپاتيت مزمن با يک پاسخ التهابي خفيف مشخص مي شود که بيش از شش ماه طول مي کشد . سيروز همان نارسايي مزمن کبد است . سرطان کبد زماني مي ? تواند رشد کند که بدن قادر به ترميم سلول هاي کبدي ( سلول هاي کبد ) که در اثر التهاب از بين رفته اند، نباشد .   شايع ? ترين عوامل خطر براي سرطان کبد عفونت مزمن ( طولاني مدت ) با ويروس هپاتيت ( B (HBV   يا ويروس هپاتيت ( C (HCV ، ديابت، برخي بيماري هاي ارثي کبد، ديابت، بيماري کبد چرب غيرالکلي، قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسين،   و مصرف بيش از حد الکل .   اين ? ها منجر به سيروز کبدي مي ? شود .

-يک عامل مهم سرطان اوليه در کبد قارچ و سم افلاتوکسين است . در مورد اين قارچ و سم سرطانزا و بيماري ? زاي آن بيشتر مطالعه کنيد . عمده منبع اين قارچ غلات و خشکبار انبارشده در محيط نامناسب است .

تعدادي از علائم و نشانه ? هاي رايج سرطان کبد عبارتند از کاهش وزن، کاهش اشتها، درد و تورم بالاي شکم، تهوع / استفراغ، تغيير رنگ پوست و سفيدي چشم به زردي . ?? تغيير رنگ مدفوع به سفيدي در موارد بيماري ? هاي انسدادي صفراوي

-حفظ وزن بدن - چاقي، به ويژه چاقي شکمي يا مرکزي، يکي از علل اصلي بيماري کبد چرب است .   وزن سالم را مي توان با يک رژيم غذايي متعادل و ورزش مکرر به دست آورد و حفظ کرد . در صورت پيشرفت کبد چرب مي ? تواند موجب بيماري و نارسايي کبد شود .

- سبزيجات سبز بيشتري بخوريد - هميشه براي کبد شما خوب است که سبزيجات سبزتر را در بشقاب شما مصرف کند .   مواد شيميايي پاک ? کننده موجود در اين سبزيجات به پاکسازي طبيعي کبد شما کمک مي کند .   کلم بروکلي و کلم بروکسل سرشار از سبزيجات چليپايي هستند که به تقويت آنزيم ? هاي سم ? زدايي طبيعي کبد، محافظت از آن در برابر آسيب و بهبود سطح آنزيم ? هاي کبدي در خون کمک مي ? کنند .

البته شستن و ضدعفوني کامل سبزيجات يک ضرورت است براي پيشگيري از انواع بيماري ? هاي انگلي و عفوني بدن و کبد . انگل کيست هيداتيک کبد که در ايران هم شايع است از طريق سبزيجات آلوده به تخم انگل وارد بدن و سپس کبد و ساير اعضا مي ? شود .

-از رژيم غذايي غني از ويتامين C استفاده کنيد - مرکبات، از جمله ليمو و پرتقال، سرشار از ويتامين C هستند که به ايجاد مواد سمي و بهبود کبد چرب کمک مي کند .   اين مواد مغذي به توليد انرژي، سم زدايي کبد و کاهش التهاب کمک مي ? کنند .   گريپ فروت سرشار از ويتامين C ، اسيد فوليک، اسيد فنوليک، پتاسيم، کلسيم، آهن و آنتي ? اکسيدان است .

- مصرف گوشت قرمز کمتر و جايگزيني با گوشت سفيد و پروتئين هاي گياهي مانند قارچ، کينوا، جلبک خوراکي .

- در دنيا از مهمترين علل بيماري و سرطان و نارسايي کبد مصرف الکل و نوشيدني هاي الکلي به صورت مستمر است . بسيار محتاط باشيد و از مصرف نوشيدني ? هاي الکلي بپرهيزيد .

-دود تنباکو، توتون و سيگار به طور غيرمستقيم با ايجاد تغييرات التهابي مي ? توانند کبد را مستعد بروز سرطان و نارسايي کنند . در مصرف هر نوع دخانيات پرهيز کنيد .

خود را در برابر هپاتيت B واکسينه کنيد - با تزريق واکسن هپاتيت B ، مي توانيد خطر ابتلا به اين بيماري را کاهش دهيد .   اين واکسن تقريباً براي همه از جمله نوزادان، افراد مسن و افرادي که سيستم ايمني ضعيفي دارند بي خطر است .

چند ماده غذايي براي حفظ سلامت اندام در اين جا ذکر مي ? شود:

* آب بنوشيد . آب اين مايه و مايع حيات بخش ماده سلامتي بخش و بسيار ارزشمند است . کبد نيز مانند تمام اعضا بدن براي سالم بودن و عملکرد خود به آب نياز دارد .

افراد سالم بايستي در شبانه روز حداقل 8 تا 10 ليوان آب آشاميدني   بنوشند .

* قهوه

قهوه براي تقويت سلامت کبد مفيد است .   مطالعات نشان داده اند که نوشيدن قهوه خطر ابتلا به بيماري هاي کبدي مانند سيروز يا آسيب دائمي کبد را کاهش مي دهد .   به نظر مي رسد اين فوايد از توانايي آن در جلوگيري از تجمع چربي و کلاژن، دو مورد از نشانگرهاي اصلي بيماري کبد، ناشي مي شود . قهوه همچنين التهاب را کاهش مي ? دهد و سطح آنتي اکسيدان گلوتاتيون را افزايش مي دهد .   آنتي اکسيدان ها راديکال هاي آزاد مضر را که به طور طبيعي در بدن توليد مي شوند و مي توانند به سلول ها آسيب برسانند، خنثي مي کنند.

  * چاي سبز

نوشيدن چاي سبز، که سرشار از آنتي اکسيدان است، سطح آنزيم کبدي را بهبود مي بخشد و همچنين ممکن است به کاهش استرس اکسيداتيو و رسوب چربي در کبد کمک کند .   يک مطالعه بر روي موش ها نشان داد که عصاره چاي سياه بسياري از اثرات منفي رژيم غذايي پرچرب را بر روي کبد معکوس مي کند و همچنين نشانگرهاي خوني سلامت کبد را بهبود مي بخشد .

خوراکي ? هاي   مفيدي مانند دارچين، بابونه، زردچوبه، ... براي کبد سودمتدند .

* انگور

انگور، به ويژه انگور قرمز و بنفش، حاوي انواع ترکيبات گياهي مفيد است .   معروف ? ترين آن ? ها رزوراترول است که داراي تعدادي فوايد سلامتي است .   بسياري از مطالعات حيواني نشان داده اند که انگور و آب انگور مي توانند براي کبد مفيد باشند . مطالعات نشان داده ? اند که آن ? ها مي ? توانند فوايد مختلفي از جمله کاهش التهاب، جلوگيري از آسيب و افزايش سطح آنتي اکسيدان داشته باشند . همچنين روغن هسته انگور يک روغن مفيد براي مصرف است که فوايد بسياري براي کبد و عروق دارد .

* چغندر يا لبو

آب چغندر منبع نيترات و آنتي اکسيدان هايي به نام بتالين است که ممکن است براي سلامت قلب و ?? کبد مفيد باشد و آسيب اکسيداتيو و التهاب را کاهش دهد .

* آجيل ها

آجيل سرشار از چربي، مواد مغذي مانند آنتي اکسيدان ويتامين E و ترکيبات گياهي مفيد است .   اين ترکيب مسئول چندين فوايد سلامتي، به ويژه براي سلامت قلب، و همچنين به طور بالقوه براي کبد است . البته براي تهيه آجيل و خشکبار و نگهداري آن بسيار دقت کنيد .

آجيل ها و پسته اگر در اثر كپک يا قارچ افلاتوکسين آلوده باشد مي ? تواند منشا بيماري کبد باشد . افلاتوکسين ماده آلاينده بدن   که مي ? تواند براي کبد خطرناک باشد . مواد غذايي دام ? ها هم ممکن است آلوده به افلاتوکسين شوند . بدين جهت تغذيه دام ? هايي که شير آن ? ها براي انسان مصرف مي ? شود بسيار مهم هست . ضمنا در فرايند توليد و فرآوري لبنيات هم بايد به موضوع افلاتوکسين توجه شود .

* روغن زيتون

روغن زيتون به دليل فوايد بسياري که براي سلامتي دارد، از جمله اثرات مثبت بر سلامت قلب و متابوليک، به عنوان يک چربي سالم در نظر گرفته مي شود .   با اين حال، اثرات مثبتي بر کبد نيز دارد زيرا افزودن آن به رژيم غذايي به تجمع چربي کمتر و جريان خون بهتر در کبد کمک مي کند .

* زرشک و آب زرشک : ماده غذايي مفيد براي کبد و لوزالمعده و عروق هستند.

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و ششم، شماره 1065)