در جست وجويِ زماني براي زندگيِ دوباره

ناصر عليخواه  

هر که سيمايِ راستان دارد

سرِ خدمت بر آستان دارد (حضرت سعدي )

«ماشين زمان»؛ ماشيني که انسان هميشه در آرزوي ساخت آن بود تا بتواند با آن به هر زماني که مي ? خواهد سفر کند. فرقي نمي کرد گذشته يا آينده. سفر در زمان، به مددِ کتاب ? ها و آدم ? هايي که در زندگي هر کسي هست مي ? تواند صورت بگيرد؛ سفرهايي که در آن لذت و آگاهي، توامان است؛ سفري بدونِ مرز، در جستوجويِ معناي زندگي.

در سال ? هاي دهه ? ي 1330، که نه ماشين چنداني بود و نه رسانه ? اي، خيالِ ما بهترين ماشين و رسانه بود که مي ? توانست از هر مرز و ديواري بگذرد و هر آن ? چه مي ? خواستي خيال کني و بسازي... يکي از همين خيال ? هاي قشنگ که با ترانه ? اي محلي نيز همراه شده بود، «ماشين مشتي مَمدلي» بود. اصل ماجرا برمي ? گردد به تهران دهه ? ي بيست و سي. مشهدي محمدعلي يکي از پولدارهاي معروف تهران بود که از او به عنوان صاحب يکي از تعداد انگشت ? شمار ماشين ? هاي وارداتي به ايران اسم مي ? برند. گفته ? اند زماني که هنوز خيابان ? هاي تهران سنگفرش يا حتي خاکي بود، او صاحب يک اتومبيل «استن» انگليسي بوده که شبيه وَنهاي امروزي خودمان بوده است. از آن ? جا که راننده ? ي مَشتي مَمدلي در خيابان ? هاي پردست ? انداز تهران مسافرکشي مي ? کرده، به ماشينِ مَشتي مَمدلي معروف شد.

و نيز گفته ? اند که مرحوم مشتي ممدلي، از بس که خسيس بود هيچ به سرووضع ماشين مسافرکش خود رسيدگي نمي ? کرده و هميشه صندلي ? هايش تقتق مي ? کرده و بوق آن از کار افتاده بوده و چراغ و اينجور وسايل ضروري هم نداشته است. سپرها و گلگيرهايش هم آن ? قدر لق و آويزان بوده که به محض عبور از هر گذرگاه مردم گوش خود را از دست سروصداي ماشين مَشتي ممدلي، مي ? گرفتند. و بعد از آن بود که هر کس به اتومبيل خود رسيدگي نمي ? کرد، لقبِ «ماشين مشتي ممدلي» به او مي ? دادند. و اين ضرب ? المثل آن روزهاي تهران و کمکم همه ? ي ايراني ? ها شد، از جمله بوشهرکوچولوي ما.

ماشينِ زمانِ من نوعِ ديگري از ماشين مشدي ممدلي است؛ با اين تفاوت که ماشين من، پر از «نوستالژي»، «ياد»، «خاطره» و «تجربه» است؛ مسافران برگزيدهي ماشينِ زمانِ من، بهترين آدم ? ها و کتاب ? هاي هشتادوچهار سالِ زندگيِ من است که از سال 1318، دورهي رضاشاهي، آغاز شده و با دورهي محمدرضاشاهي و کودتاي 28 مرداد 1332 ادامه يافت و به انقلاب 57 رسيد و دوران جنگ را از نزديک تجربه کرد و حالا وارد قرن پانزدهم خورشيدي شده است؛ دوره ? ي جديد زيستِ انسانِ ايراني که خواهانِ بازگشت کرامتِ انساني ? اش است. و نمي ? دانم اين ماشينِ زمان، مرا با شوخوشنگي و طنازياش که از راديوي آن صداي جواد بديع ? زاده و ترانه ? ي ماشين مشتي ممدلي پخش مي ? شود، تا کجا خواهد برد:

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

اين اتولي که من ميگم، فورد قديم لاريه

رفتن توي اين اتول، باعث شرم ? ساريه

نه بابِ کورس شهريه، نه قابل سواريه

بار کشيده بس که از، قزوين و رشت و انزلي

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

ماشين مشدي ممدلي، صندل ? ياش فنر داره

بليت فروشي مشدي، و شوفر بي ? هنر داره

بهر مسافرينِ خود، زحمت و دردسر داره

رفتن با اتول بود، باعث کوري و شلي

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

مسافر از بوي اتول، تا مي ? شينه کسل مي ? شه

از متلک شنيدن و بورشدن خجل مي ? شه

بس که فشار به او مياد، دچار دردِدل مي ? شه

پاره شد لباس اگر، گير کند به صندلي

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

اين اتولي که از قفس، تنگتر و کوچيک ? تره

جاي چهل مسافر، گنده و چاق و لاغره

شوفره بس که ناشيه، اتول هميشه پنچره

راه نرفته در نيره، لاستيکِ چرخِ اوّلي

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

اين اتولِ شکسته از، سيستم قديميه

تاير اون قراضه و، پيستون اون لحيميه

شوفره دائما پي لودهگري و ليميه

سربالايي نمي ? کشه، مگر با خيلي معطلي

بس که ماشالا محکمه، راه نرفته پنچره

از حلبي شکسته ? ها، ساخته مبل و صندلي

ماشين مشدي ممدلي، ارزون و بي ? معطلي

حالا در آستانهي هشتادوچهار سالگي، همه ? ي شما را از چهار گوشه ? ي ايران ? زمين، دعوت مي ? کنم با ترانه ? ي ماشين مَشتي مَمدلي که از راديوي خودرو پخش مي ? شود، سوارِ ماشينِ زمانِ من شويد با آدم ? ها و کتاب ? هاي زندگيام که مجموعاً به عدد پنجاه ? ودو رسيده است، قصه ? هايي تازه بشنويم از آموزگاري که سي سال از آدم ? ها و کتاب ? ها با دانش ? آموزانش گفت:

يياد بعضي نفرات/ روشنم مي ? دارد/ قوّتم مي ? بخشد /رَه مي ? اندازد / و اجاقِ کهنِ سردِ سَرايم / گرم مي ? آيد از گرميِ عالي دمشان / نام بعضي نفرات / رزقِ روحم شده است /وقتِ هر دلتنگي / سويشان دارم دست / جراتم مي ? بخشد /روشنم ميدارد...

اين يادهايِ روشنِ به قولِ نيما يوشيج، براي من در هياتِ آدم ? ها و کتاب تصوير مي ? شود؛ هر آدم و کتاب در دلِ خود «قصه»اي دارد؛ و هر قصه با خود نگاه و حرف و انديشه ? اي تازه، که دريچه ? اي جديد براي ما رو به دنيا باز مي ? کند براي يک زندگي بهتر و زيباتر... از اين روي است که مي ? توان گفت حياتِ مردانِ نامي، مي ? آموزدمان که سربلند و شکوهمند زندگي کنيم؛ چراکه شجاعت و جسارت خلاقيتي است که جانمايه ? ي آدم ? هاي خاص است براي آفرينشي نو؛ اين همان چيزي است که فروغ فرخزاد نيز به زيبايي آن را تصوير کرده است:

يک پنجره براي ديدن /

يک پنجره براي شنيدن

يک پنجره که مثل حلقه ? ي چاهي

در انتهاي خود به قلبِ زمين مي ? رسد

و باز مي ? شود به سوي وسعتِ اين مهربانيِ مکررِ آبي رنگ

يک پنجره که دست ? هاي کوچک تنهايي را

از بخششِ شبانه ? ي عطرِ ستاره ? هاي کريم

سرشار مي ? کند.

و مي ? شود از آن ? جا

خورشيد را به غربتِ گل ? هاي شمعداني مهمان کرد

يک پنجره براي من کافي است...

(هفته نامه نسیم جنوب- سال بیست و ششم، شماره 1067)