معماري   باستان در کتاب «کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان»

کتاب " کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان دشت خشت کازرون "   نوشته ي دکتر محمود دهقاني در گستره ? ي تاريخ معماري   و آثار باستاني به چاپ رسيد. در اين کتاب پيوند روزگار باستان تا زند و قاجار بررسي شده است. از ساختمان هاي آب انبار و کاروانسراهاي کُنارتخته و کمارج دوره صفوي و برجا مانده هاي دوره ساسانيان پرده بر مي دارد. نويسنده با قلمي شيوا و روان درباره استان فارس، شهر بيشاپور با طرح رومي- ايراني ساسانيان، جويبار و پله هاي سنگي تنگ جيز بُورِکي، تنگ چوگان کازرون، مدرسه خان، آرامگاه بانو آبش خاتون و کليساي مريم شيراز، همراه با عکس ها و نقشه ها اطلاعات ارزشمندي به خواننده مي دهد.

محمود دهقاني نخستين پژوهشگري   است که از جويبار سنگي " تنگ جيز بُورِکي " ، پله هاي سنگي، چاه مسلم و آثار باستاني اين دره   که در دشتِ خشتِ کازرون قرار دارد مي نويسد. دهقاني که نزديک به دوازده سال پيش از انقلاب بهمن دبستان را در ايران به پايان رسانده و از آن پس در   خارج کشور زندگي را سپري مي ? کند، دانش آموخته هنر و معماري از دانشگاه هاي مادريد اسپانيا و سيدني استراليا بوده و کتاب ? هايي به فارسي و انگليسي به چاپ رسانده است.

اين نويسنده هميشه به ايران سفر کرده و مقالات بسياري در باره خانه ها، کاخ ? ها و کاروانسراهاي دوره صفوي و برجا مانده ? هاي باستان نوشته و براي پيشرفت صنعت گردشگري در رسانه ? هاي درون و برون مرز تلاش مي ? کند.   محمود دهقاني چند کتاب داستان، رمان و نمايشنامه نيز در کارنامه خود داشته و چند کتاب برگردان شعر و داستان نويسندگان و شاعران اسپانيولي زبان را نيز در دست تهيه چاپ دارد. اين پژوهشگر براي آگاهي، از بر جا مانده هاي تاريخي کشورهاي ديگر و مقايسه با برجا مانده هاي باستاني کشور خود و نگهداري از آن ها با قلمي تيزبين بدون جانبداري از اين و آن بر ضعف هاي دروني مسئولان انگشت مي گذارد. وي بر اين باور است حال که چاه ? هاي نفت رو به خشکيدن است و در يک سده دردي را دوا نکرد مي ? بايست صنعت گردشگري را همچون همه ملت هاي جهان در نظر داشت و براي آباداني و بهبود زندگي شهروندان تلاش کرد.

در فصل نخستِ کتابِ " کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان " نويسنده به معرفي شهر هاي خشت و کنارتخته مي پردازد. پيوند دشت خشت کازرون را نه تنها با بخش ? هاي پيرامون بلکه با شيراز و پوشهر نيز بررسي مي کند. در فصل دوم کتاب نويسنده تاريخچه ? ي ساختن بقعه ي سيد علاالدين شيراز روزگار شاه اسماعيل يکم را بررسي مي ? کند. گسترش آباداني استان فارس در روزگار شاه عباس يکم را مديون انديشه ? ي سازنده ? ي الله ? وردي خان و فرزند دلاور او سرلشکر امام قلي خان فرمانده سپاه صفوي بيرون ? کننده پرتغالي ها از خليج فارس مي ? داند. از   ساختن مدرسه خان شيراز و ارج و ارزش آن با دانشمندان بزرگي چون ملا ? صدرا نيزگفتگو به ميان آورده است.

فصل سومِ کتاب گذر کاروان ? هاي شيراز به بوشهر، توقف جهانگردان اروپايي و ايراني در کاروانسراي کُنارتخته و پيشينه ي گردشگاه منحصر بفرد و بي ? همتاي شاهزادگان ساساني در " باران زنيِ شاه ? نشين " دره ي تنگ جيز بُورِکي را واکاوي مي ? کند. محمود دهقاني به دشت خشت و کمارج سده ي ششم تا روزگار زند نيز پرداخته و آوازه دشت خشت و زال خان فرمانده ي لايق سپاه دودمان زند را بازگويي مي ? کند.

پس از يورش ايل قاجار به کاخ زند شيراز، لطفعلي شاه زند به دشت خشت کازرون آمده تا   براي آرايش و ساز و برگ نظامي از جنگجويان دشت خشت به فرماندهي زال خان کمک بگيرد و به جنگ با يورشگران قاجار بپردازد. شاه جوان زند در دشت خشت با " هارفورد جونز بريجز " سياستمدار و بازرگان انگليسي که کاروان او رو به بوشهر در حرکت بوده ديدار داشته است.   نويسنده " کنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان " وضعيت   جاده ? هاي آن دوره را زير پوشش قلم خود گرفته و در لاي گزارش سياستمدار و بازرگان انگليسي به نقل از او به زمين لرزه در خشت اشاره مي کند.

  در فصل ? هاي چهارم و پنجم اين کتاب خواندني و آموزنده، محمود دهقاني به طرح و مصالح ساختماني برج ? ها، آب انبار و کاروانسراهاي کمارج مي پردازد. در بخش ششم به زنجيره ساختمان ? هاي زيبا و بزرگ کاروانسراي صفوي کُنارتخته، آب انبار سرِ کُتل " ملو " و کاروانسراي دالکي پرداخته مي ? شود. در بخش پايان کتاب ? خانه ? هاي گِلي دشت و تلاش ميراث فرهنگي و گردشگري براي نگهداري و بازسازي کاروانسراي کُنارتخته بررسي مي شود.

کتاب " کُنارتخته و ميراث تنگ جيز ساسانيان در دشت خشت کازرون " نوشته دکتر محمود دهقاني در350 صفحه به قطع وزيري را انتشارات " کتاب هرمز " ، دفتر اهواز به چاپ رسانده است.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و ششم، شماره 1070)