چطور با استفاده از تئوري انتخاب، معلم مؤثرتري باشيم؟  

نسیم جنوب، حسين زيرراهي - مدرس توسعه فردي  

تا يادم مي ? آيد مطالب منتشر شده در روز معلم كليشه ? هايي از مدح و ستايش جايگاه رفيع معلم و عدم توجه درخ ور به اين قشر زحمتكش و مشكلات معيشتي بي ? پايان و در سالهاي اخير هم برخوردهاي امنيتي با فعالان صنفي بوده است. همين جا بگويم كه با تمام مطالب از اين دست كاملا موافقم و اميدوارم با تلاش جمعي جامعه و ارتقاي فرهنگ آموزشي شاهد اين بي مهري ? ها و مشكلات نباشيم. ولي از آن ? جا كه به دليل طرز فكر توسعه فردي ? ام همواره به دنبال پيدا كردن راه ? حل ? ها در شرايط موجود هستم معتقدم هيچ كدام از مسائل بالا نبايد و نمي ? تواند دليلي براي پايين بودن كيفيت آموزشي هر معلم باشد. من معلم نبايد برايم مهم باشد دولت چه توجهي به مشكلاتم دارد، ج امعه چه جايگاهي برايم قائل است و حتي والدين چه ارجي به كارم مي ? نهند. يا بايد حرفه ? ام را عوض كنم يا بهترين معلم باشم. چون من در مقابل آن كودك يا نوجواني متعهدم كه مقصر هيچ كدام از مشكلات من نيست. او حق دارد بهترين ? ها را از من دريافت كند تا روزي كه او هم بهت رين ? ها را به جامعه برگرداند.

درخصوص مشكلات نظام آموزشي ما و البته بقيه دنيا به صورت خلاصه عرض كنم كه نظام آموزشي ما بر اساس نظام آموزشي اروپاي قرن بيستم بنا نهاده شده است كه آن هم بر اساس نيازهاي صنعتي قرن نوزدهم طراحي شده است. خروجي چنين سيستمي دو چيز است : كارگر كارخانه و معلم براي همين نظام. ضمن اين ? كه اگر سواد خواندن و نوشتن و حساب را از آن حذف كنيم تقريبا هيچ مهارتي كه در زندگي آينده به كار دانش ? آموز بيايد آموزش نمي ? دهد. نتيجه اين ? كه در اين سيستم فقط دانش ? آموزاني كه مي ? خواهند در اين دو بخش كار كنند پيشر فت مي ? كنند. تازه همين ? ها هم مهارت ? هاي ديگري كه در زندگي لازم دارند را ياد نمي ? گيرند و صرفا معلم، مهندس، حسابدار يا حقوقدان خوبي مي ? شوند. مشكل ديگر اين نظام اين است كه همين آموزش ? ها را به صورت كارآمد منتقل نمي ? كند. چون به جاي توجه به ذهن و روان دانش ? آموز سع ي مي ? كند با زور و تشويق و تنبيه و ابزارهاي كنترلي مانند نمره به قول معروف بچه ? ها را درس ? خوان كند.

پنج نياز اساسي از ديدگاه نظريه انتخاب

دكتر ويليام گلسر بنيانگذار مكتب روانشناسي واقعيت درماني و تئوري انتخاب در كتاب اصلي خود به نام " تئوري انتخاب " مي ? گويد ب يشتر مشكلات آموزشي به دليل تاكيد نظامهاي آموزشي بر كنترل بيروني به جاي كنترل دروني است. يعني ما به جاي اين ? كه بخواهيم با   زور و تحكم و كنترل دانش ? آموز را وادار به درس خواندن كنيم، مي ? توانيم با توجه كردن به نيازهاي اساسي او کاري كنيم كه خود با كمال ميل و طي ب خاطر وظايف درسي ? اش را انجام دهد.

بر اساس نظريه انتخاب هر انساني پنج نياز اساسي دارد. نياز به بقاء، آزادي، پيشرفت، تفريح و احساس تعلق. البته مقدار هر كدام از اين نيازها در افراد مختلف فرق مي ? كند و بقول معروف كم و زياد دارد. ضمن اين ? كه تمام نيازهاي ديگر ما انسان ? ها زير همين پنج تا قرار مي ? گيرد. دکتر گلسر مي ? گويد توجه به اين نيازها در چهار نوع رابطه انساني يعني والد و فرزند، معلم و شاگرد، رئيس و مرئوس و زن و شوهر كيفيت رابطه را بالا مي ? برد. يعني اگر كسي بخواهد رابطه موثري داشته باشد لازم است به نيازهاي طرف م قابل توجه کند. مخصوصا از سمت فرد بالاتر يعني والد، معلم و رييس. به صورت خاص ايشان مي ? گويد اگر معلمي بتواند دو يا بيشتر از دو نياز دانش ? آموزانش را برآورده سازد بيشترين نتايج را بدست مي ? آورد.

نياز به بقا

بيشتر كارهايي كه ما در يك روز انجام مي ? دهيم در جهت ار ضاي نيازمان به بقا است. اين كه از گرسنگي نميريم و سرپناه و امنيت داشته باشيم. متاسفانه تنها نيازي كه در مدارس ما و خانواده ? ها بر آن تاكيد مي ? شود همين نياز به بقا است. بچه درس بخوان وگرنه فردا نان هم نداري بخوري. بدبخت و بيچاره مي ? شوي و بايد كارتن خواب شوي. تاكيد بيش از حد بر نياز به بقا باعث كابوس ? وار شدن درس ? ها و امتحانات شده چنان ? كه دانش ? آموز علاوه بر اين ? كه ميل به يادگيري را از دست مي ? دهد عذاب وجدان آن هم با خود دارد. اين ترس و عذاب گاهي تا   سنين ميانسالي هم ممكن است با او بماند. چنان ? كه بنده تا چند سال پيش خواب امتحان رياضي مي ? ديدم.

نياز به آزادي

نياز به آزادي شامل هر نوع اختيار عمل و حق انتخاب و كاهش قيد و بند است. معلم مي ? تواند با توجه كردن به اين نياز، شاگردان مشتاق ? تري پرورش دهد. مثلا نظرسنجي براي تصميمات كلاس؛ بها دادن به نظرات و خواسته ? هاي دانش ? آمو زان؛ گذاشتن صندوق پيشنهادات و انتقادات. ضمنا توجه به ضعيف ? ترين شاگردها و خواستن نظر آن ? ها مهم است چون شاگرد زرنگ ? ها معمولا با معلم همسو هستند. مثلا گاهي بگذاريد نوع و شيوه امتحان را بچه ? ها انتخاب كنند. بحث آزاد، مطالب فوق درسي به انتخاب بچه ? ها مي ? تواند گزي نه ? هاي خوبي باشد.

نياز به پيشرفت

رقابت در هر نوع سيستم آموزشي خود نشان دهنده توجه به نياز به پيشرفت است. ولي متاسفانه سيستم آموزشي ما براي همه استعدادها طراحي نشده است. در اين سيستم بيشتر كساني كه استعداد منطقي-رياضي، كلامي- زباني و ديداري- فضايي و به خصو ص كساني كه توانايي حفظ كردن دارند پيشرفت مي ? كنند. دارندگان هوش ? هاي ديگر مانند موسيقي و ريتم، بدني- جنبشي، درون فردي، بين فردي و غيره، جايي براي پيشرفت نمي ? بينند. در نتيجه بخشي از كلاس كه زير سه هوش اول قرار دارند وارد رقابت شده و بقيه از رقابت كنار مي ? كشند . اساسا چيزي مانند معدل نمرات نابود ? كننده كيفيت دانش ? آموز در يك درس است. به نظر شما فردي مانند مهدي طارمي كه حالا افتخار بوشهر و ايران است و دارد روي بچه ? هاي بوشهر سرمايه ? گذاري مي ? كند كدام يك از هوش ? ها را بيشتر داشته است. معلوم است بدني- جنبشي. محسن شريفيا ن كه دارد بوشهر را به دنيا معرفي مي ? كند هم هوش اصلي ? اش موسيقي- ريتمي است. بنابراين معلم عزيز وظيفه شما اين است كه اگر دانش ? آموزي در درس ? هاي علوم تجربي، رياضي و علوم انساني خوب نيست ببيني چه استعدادي دارد كه مي ? تواني او را در كلاس تشويق كرده و آينده را براي ش مجسم كني. اين تشويق حتي باعث مي ? شود در درس ? هاي ديگر هم بهتر شود.

نياز به تفريح

متاسفانه كلاس ? هاي درس مدارس ما هنوز شبيه مدارس نظامي روي صندلي ? هاي خشك و بي ? روح است و فقط تنبيه از آن حذف شده است. فرايند

يادگيري در مغز ما طوري است كه حداكثر هشت دقيقه مي ? تو انيم به يك نقطه توجه كنيم و بعد از بيست دقيقه يك ? جا نشستن خستگي غالب شده و يادگيري را به كمترين مقدار خود مي ? رساند. اگر دوست داريد دانش ? آموزان به آن ? چه مي ? گوييد توجه كنند و آن ? را به خاطر بسپارند لازم است اين چند كار را انجام دهيد. در شروع كلاس يك حركت ورزش ي مانند باز و بسته كردن بازوها يا كشش بدن از كمر همراه با دست زدن و تشويق انجام دهيد كه كلاس به هيجان بيايد. اگر مي ? توانيد با تمام شاگردان كلاس دست فوتبالي يا هاي ? فايو انجام دهيد و خيلي صميمانه و چشم در چشم احوالپرسي كنيد. كار دوم اين است كه تا مي ? توانيد د ر مطالب آموزشي خود طنز بگنجانيد. بگذاريد بچه ? ها مرتب خنده بر لبانشان بنشيند. باور كنيد طنز بيش از آن ? چه فكر مي ? كنيد يادگيري را بالا مي ? برد. كار سوم اين است كه بعد از بيست دقيقه همه را از جا بلند كنيد تا حركتي به بدنشان بدهند. خودتان هم در كلاس در حال حركت باشيد. كار چهارم اين است كه گاهي كلاس ? هايتان را خارج از ساختمان برگزار كنيد. كنار باغچه، تو زمين بازي، نمازخانه يا در طبيعت.

نياز به عشق و احساس تعلق

بيستون را عشق كند و شهرتش فرهاد برد. به نظرم همين يك مصرع براي نشان دادن قدرت دوست داشتن كافي است. اگر هي چ كدام از نيازهاي قبل را نتوانستيد يا نخواستيد برآورده كنيد بخاطر انسانيت هم كه شده اين يكي را ناديده نگيريد. بقول شاعر درس معلم ار بود زمزمه محبتي / جمعه به مكتب آورد طفل گريز پاي را. معلم بايد همه دانش ? آموزان تمام دوران تدريس ? اش را مانند بچه خود دوست داش ته باشد. شنيده ? ام در مدارس فنلاند به بچه ? پرخاشگر بيشترين توجه را مي ? كنند چون معتقدند اين كار او دليلي دارد. شاگردي كه درس نمي ? خواند، آن ? كه در كلاس بي ? ادبي مي ? كند، حتي قلدرهاي كلاس كمبودهايي دارند كه به آن توجه نشده است. هنر معلم عشق ورزيدن به بدترين شاگرد كلاس است نه شاگرد اول. كافي است هر روز به شاگردي كه به نظر مشكلي دارد يك جلسه ربع ساعته بگذاريم و از او بخواهيم حرف دلش را بزند. به او اطمينان دهيم كه نگرانش هستيم و هر كاري از دستمان بر بيايد برايش انجام مي دهيم.

كلام آخر

نخست اين ? كه توصيه دكتر گلسر را فراموش نكنيم كه حداقل به دو نياز يا بيشتر، از پنج نياز شاگردهاي ? مان توجه كنيم. نكته ديگر اين ? كه بچه ? ها حرف ? هاي انگيزيشي ما را هرگز فراموش نمي ? كنند. چه مثبت و چه منفي. پس بخاطر تربيت و اصلاح هرگز هيچ سركوفتي به آن ? ها نزنيم و برعكس نقطه قوت آن ? ها را برايشان يادآوري كنيم. كافي است اين جمله معروف كه در روانشناسي به آن پيش ? بيني خود ? محقق ? بين مي ? گويند را به او بگوييد: من مطمئنم تو روزي ورزشكار، هنرمند...   بزرگي خواهي شد.

(هفته نامه نسیم جنوب، سال بیست و هفتم، شماره 1080)