بايدها و نبايدهاي گردشگري پيش ? روي دولت چهاردهم

 

رويکردهاي نوين فرهنگي در جامعة ايراني، نيازمند بازتعريف، آگاهي ? بخشي، تبيين و اجراي دقيق و بااحتياط آن است

حسين مظفري - پژوهشگر حوزه گردشگري و مدرس دانشگاه

نگاه به صنعت گردشگري در کشور ما تاکنون بيشتر شبيه به يک عروسک در دست دخترکي بازيگوش بوده است؛ شيئي زيبا که هرگاه دخترک گريه کرد، بدهيم دستش تا اشک ? هايش بند بيايد؛ براي جامعه ? اي که هتل ? هايش، موزه ? هايش و حتي بسياري از رستوران ? هايش به ضرب سيلي صورت خودشان را سرخ نگه داشته ? اند و روزبه ? روز هزينه ? هاي ? شان به جايي مي ? رسد که تصميم به تغيير کاربري گرفته يا نهايتا ً تعديل ? نيرو، استفاده از واژة صنعت کمي اغراق و چيزي شبيه به مضحکه به نظر مي ? رسد. دولت روحاني در آغاز فعاليتش در سال 92، به ? دليل رشد بي ? حدوحصر تورم در دولت قبل، ناگزير به مهار بود و عملاً اغلب کسب ? وکارها مانند کسب ? وکارهاي مرتبط با گردشگري، يک توقف ناخواسته را تا سال ? ها تجربه کردند. البته که در ادامه رشدي اندک صورت پذيرفت، اما به نسبت ظرفيت ? هاي کلان کشور در حوزه ? هاي گردشگري فرهنگي و طبيعي ناچيز بود. دولت سيزدهم هم در طول سه سال فعاليتش در حوزه ? هاي اقتصادي و اجتماعي، آب پاکي را روي دست گردشگري ريخت و عملاً صنع ت سفر، گردشگري و هتل ? داري را به محاقي عميق فرو برد. حال روي سخن با دولت چهاردهم است که ميراث ? دار دولتي است که از هر حيث تلاشي جهادي و شبانه ? روزي را مي ? طلبد که سرماية اجتماعي ازدست ? رفتة کشور را مجدد به دست آورده و شالوده ? اي نوين را بنا گذارد. «مسعود پزشکيان » به ? واسطة سال ? ها حضور در مجلس در قامت نماينده، با رويکردي ساختاريافته و قانون ? گرا، دولت چهاردهم را بنا مي ? گذارد و ادعا دارد که کار را بايستي به کاردان سپرد. اين نکته بسيار حائز اهميت است که رئيس ? جمهور با نگاهي کارشناسي به امور بنگرد، ولي مسئلة بزرگ، فقدان نيروي زبده و مهم ? تر از آن نيرويي ساختارمند است. در کشور ما کار تيمي و ساختاري از صدر تا ذيل معنا و مفهومي ندارد، چه رسد که کار، دولتي هم باشد و اين کار را بسيار پيچيده مي ? کند. حضور شخصي مثل پزشکيان که دست دوستي به ? سمت طيف ? هاي مختلف دراز کرده، روزنة اميدي است به يک آغاز؛ يک آغازي که شايسته ? سالار است و نگاهي تشکلي و حزبي به دولت ندارد. در ادامه به 10 حوزة استراتژيک و بنيادين در ارتباط با صنعت گردشگري کشور اشاره مي ? کنم.

 

اصلاح سياست ? هاي داخلي

گام نخست همگرايي و همسويي است. تلاش بر اين است که براي دستيابي به ج ايگاه اصلي و واقعي منافع ملي، همه بپذيريم که بايد تلاشي همسو داشته باشيم و گروه ? ها يا جناح ? ها، چوب لاي چرخ نباشند. بپذيريم که همگي در يک کشتي نشسته ? ايم و نقطه اشتراک ? مان توسعه و نام ايران باشد، فارغ از نگاه ? هاي شخصي يا گروهي. بافت سياسي و اجتماعي درحال ? حاض ر نيازمند يک اصلاح اساسي است؛ به ? دست ? آوردن دل نيمي از جامعه که از سيستم دلخور است و به ? نوعي آمال و آرزوهاي خود را در روند اتخاذ شده نمي ? بيند؛ بايد با چشمان خود ببيند که سيستم او و خواسته ? هايش را ديده، شنيده و به رسميت مي ? شـناسد. سيـاست ? هـاي حـوزة گـردشگري داخلي نيز نيـازمند تـزريق اميـد بر پـايه ? هاي ملموس سياسي، اجتماعي و اقتصادي است که باانرژي و نشاط بتواند در مسير درست گام بردارد.

 

  تعريف ساختار فرهنگي

ساختار فرهنگي در جامعة ايران، يک ساختار چندپاره دارد. سنتي ? ها، مذهبي ? ها، انقلابي ? ها، نسل Z   ، نوانديشان، ت کنوکرات ? ها و … اجماع اين تفـکرات به ? لحاظ فرهنگي کاري بس دشوار است و جاانداختن بسياري از مسائل مانند رويکردهاي نوين فرهنگي در جامعة ايراني، نيازمند بازتعريف، آگاهي ? بخشي، تبيين و اجـراي دقيق و بااحتياط آن است. گردشگري نيز نـوعي مؤلفة فـرهنگي است که نياز به تع ريفي جامـع دارد.

پذيرش جامعه ايراني نسبت به اين صنعت همچنان در هاله ? اي از ابهام است؛ برخي آن را نوعي تجددخواهي مي ? دانند، برخي آن را پيشـران فـرهنگي و اقتصادي مي ? دانند، برخي آن را باعث ولنگاري جامعه مي ? دانند و به ? همين دلايل و بسياري موارد ديگر، اين صنعت عظ ـيم در کشور ما حالتي چون شترگاوپلنگ به خـود گرفته و هيچ ? کس او را به رسميـت نمي ? شناسد و به ? نوعي او را گردن نمي ? گـيرد. سـاختار فرهنـگي نوين با تعريف کدهاي رفتـاري اصـولي در صنعت مهمان ? نوازي در جغرافيـاي مقصد باعث ايجاد روابط انـساني عـميق و وفـادار مي ? گردد. الگوگيري از کـشورهـاي مسلمـان ? نشين که توسعة فرهنگي و در ادامه صنعت گردشگري را تجربه کرده ? اند، مي ? تواند راهگشا باشد.

 

توسعة اجتماع از طريق گردشگري

رشد گردشگري تأثيرات روبه ? رشد بسياري را در حوزه ? هاي اجتماعي در بسـياري از کشورها گذارده اسـت. در کـشور ما نيز اين تأثيرات بيشتر در شهرهاي مسير کلاسيک گردشگري مانند اصفهان و شيراز و بسياري از روستاهايي که در سال ? هاي اخير توسعة گردشگري را در خود تجربه کرده ? اند، به ? وضوح ديده مي ? شود. اجتماع بازخوردهاي خود را دربارة گردشگري با روي باز نشان داده است و روزبه ? روز داشته ? ها ي خود را باتوجه ? به دسترسي به فضاي مجازي عرضه مـي ? کند. چه بسيار شهرها و روستاها که تا چند سـال پيش شناخته شده نبودند؛ اما باتوجه ? به رويکردهايي که در حوزة صنايع ? دستي و گردشگري اتخاذ کردند، حضور گردشگران را در دل خود دارند و به ? نوعي توسعة اجتماعي و اقتصادي خود را رقم زده ? اند.

 

   بـرنامه ? ريزي راهبـردي توسـعة گردشگري کشور

با کسب تجربه ? هاي گرانبها در قرون گذشته و توسـعة علـم و نظـريه ? هاي برنامـه ? ريزي گردشگري در قرون بيستم و بيست ? و ? يکم و باتوجه ? به افزايش تغيير و تحولات در دنيا که جز جدايي ? ناپذير از فضاي گردشگري است، صنعت گردشگري را ناگزير ساخته است تا دائماً محيط ? هاي داخلي و خارجي و روندهاي خود را زير نظر داشته و بدين ترتيب بتوانند در زمان مناسب و بر حسب ضرورت، خود را با تغييرات وفق دهند. بنابراين مقاصد گردشگري (اعم از کشور، استان، شـهر، روسـتا يا يک جاذبه) بايس تي به ? منظور روشن ? ساختن مسير حرکت آينده، خلق جايگاه منـاسب، کسب سهم بيشتر از بازارهاي گـردشگرفرست و بسياري ديگر، به شـيوه ? هاي زيرکانه ? اي اين مهم را به انجام رســانده و خود را با آن سازگار نمايند. کشور ما نيز در سـال ? هاي گذشته براساس توسعة منطـقه ? اي، رويکردي را اتخاذ کـرده که تاکـنون جـاي بحـث و مجادلات بسـياري را داشـته است؛ سيـاستي با نگاه بالابه ? پايين و کل ? نـگر که حاصـل تصميمات ستادي براي جاي ? جاي کشور اسـت. هر بوم و هر اقليم باتوجه ? به ظرفيت ? هايـي که دارند شرايط توسعة متفاوتي را طلـب مي ? کنند. برنامه ? هاي راه بردي بر پاية نيازسنجي نظام ? مند در هر منطقه ترسيم شده و به نهاد بالادست پيشنـهاد مـي ? شود و براساس اهداف کلان حاکميت و سند آمايش سرزمين، کاربري ? هاي کلان را طرح ? ريزي مي ? کنند. در کشـور مـا اين سـاختار وجـود دارد، امـا در اجرا سازمان ? ها به ? صـورت جزيره ? اي دسـت ب ه اقدام زده و برنامه ? ريزي راهبردي را دچار چالش مي ? نمايند. نگاه دغدغه ? مند براي ايجاد نقشة راه و اجراي دقيق برنامه، اوجب واجبات است که نياز به بازسازي و احياء دارد.

 

  توجه به ديپلماسي گردشگري

  کشور ما از نخستين تمدن ? هاي ديپلماتيک در جهان است. توجه به «منـشو ر کوروش» در دورانـي کـه رويـکـردهـاي دُوَل مـختلف، کشورگـشايي بود و ارزش هـر فـرمانروايي را ابعاد سرزميني مشـخص مي ? کرد پادشاهي هخـامنشي دسـت به کـاري نـو در عـرصة بين ? المللي مي ? زند و تعريفي نوين از روابط را بر پاية صلح و دوستي ارائه مي ? کند. امروزه نيز يکي از ارکان توسعة سـياسي و اقتصادي کشورهاي توسعه ? يافته، نگـاه ديپلماتيک به هم ? پيمانان ? شـان اسـت. گـردشگري يکي از مهم ? ترين و پرسودترين راه ? هاي ايجاد روابط با ديگر کشورهـاست. در واقـع پيش ? درآمد يک رابطـة مـوفق در بـسياري از تـصميمات استراتژيک کشورها، عقد تفاهم ? نامه ? هايي بر پاية صنعت ارزشمند گردشگري است. البته که بسياري از کـشورها مـيانگـين سـرانة توليد ناخالص داخـلي خـود را با اين ابرصنعت تراز مـي ? کـنند و عمـلاً از ورود به ديگر صناعات پرهزينه دوري مي ? جويند. پيشنهاد مي ? شود در حوزة روابط ديپلماتيک در منطقه، يکي از ارکان گفت ? وگو، ديپلماسي نوين گردشگري باشد؛ چرا که پيام ? آور صلح و دوستي است و در لايه ? هاي پنهان خود، توسعة فرهنگ و ترويج رويکـردهاي داخلـي و صـادرات، روحـية صلح ? طلبي ايرانيان را در دل خود دارد.

 

   توجه به خط ?? مشي صنعت گردشگري

اصولاً خط ? مشي بايد مجموعه ? اي از رهنمودها را ارائه کند که در ترکيب با اهداف برنامه ? ريزي باعث شـکل ? گيري مـدلي از راهکارها براي تصميم ? گيري مناسـب شوند. درک خط ? مشي گردشگري در سراسر جهان چندوجهي بوده و از سوي حکومت ? ها تعريف مشخصي از آن نمي ? شود. خط ? مشي گردشگري هم فرآيند و هم محصول «فرآيند ت صميم ? گيري و محصول آن فرآيند» اسـت. تنها راهي که خط ? مشي از حاکميت مطلق حکومت مـي ? توانـد به يک رويکرد تعامل ? محور با بخش خصوصي منجر شـود، تحـقيقات جـامع در زمينة اثرات گردشگري به فرآيند تصميم ? گيري مناسب و توسعة خط ? مشي منجر خواهند شد. مهم ? ترين خط ? مشـي ? گـذاري د ر کـشـور مـا در حـوزة گردشگري برنامة پنج ? سالة توسعه است.

 

برنامة هفتم توسعه

برنامة پنج ? سالة هفتم از سال 1402 آغاز شده و تـا سـال 1406 به پـايان مـي ? رسد و رسماً ريل ? گذاري تمامي فعاليت ? هاي دولت چهاردهم را انجام داده است. چشم ? انداز رشد 8 درصدي اقتصادي در اين دولت، در صورتي محقق خواهد شد که ارکان نظام با دولت همکاري ? هاي لازم را داشته تا دولت بتواند در سياست ? هاي خود موفق بوده و تا پايان دورة خود، به اين رشد دست پيدا کند. اما کار بسيار سخت است؛ دولت با مجلسي روبه ? روسـت که در دسـت رقيب است و براي کوچک ? ترين تصـميما ت با چالش ? هاي اساسي روبه ? روسـت. در برنامة هفتم، براي گردشگري، مـيراث فرهنگي و صنايع ? دستي، در قالـب 9 ماده تصميماتي اتخاذ شده اسـت که رويکردي توسعه ? محور داشته و نگـاه به بخـش خصوصي را تقويت مي ? کند.

 

مديريت زنجيرة تأمين گردشگري پايدار

مديريت زنجيرة تأمين در صنعت گردشگري، مجموعه ? اي از رويکردهاست که براي مديريت اثربخشي و هماهنگي بين چند سازمان در يـک شبـکه از مديـريت زنجـيرة تأمين گردشگري مورد استفاده قرار مي ? گيرد. مفهوم زنجيرة تأمين گردشگري در سال 1975 توسط « UNWTO » با تمرکز بر شبکه ? هاي توزيع و فعاليت ? هاي بازا ريابي در صنعت گردشگري معرفي شد. درحال ? حاضر پژوهش ? ها به هفت مسئلة کليدي مديريـت زنجيرة تأمين که عبارتند از: مـديريت تـقاضا، روابط دوطرفه، مديريت تأمين، مديريت موجودي، توسعة محصول، هماهنگي زنجيرة تأمين گردشگري و فناوري اطلاعات گسترش يافته است. در نهايت آن ? چه که مورد توجه است، يکپارچه ? سازي خـدمات از لحظة تصميم گردشگر است تا پايان سفر او که در يک ساختار هدفمند و همسو، خدمات مورد نياز او را عرضه کند. آن ? چه که در کشور ما باعث عدم توسعة گردشگري است و اجازه صنعت ? شدن به ما نمي ? دهد، عدم يکپارچگي خدمات است؛ از رزرواسي ون گرفته تـا حمـل ? ونقل تـا خدمـات تور و ... بخش خصوصي در سال ? هاي گـذشته تلاش ? هاي زيادي را مبني ? بر ايجاد يک زنجيرة تأمين در حوزة گردشگري بر پاية ساختار الکترونيک و اينـترنت انـجـام داده اسـت، امـا به ? دليل سياست ? هاي ابلاغي و دسـتوري دولـت، در بسياري از حوزه ? ها ناکام مانده است.

  فناوري اطلاعات و فضاي مجازي

تاکنون هيچ دولتي سيستم ? سازي را در حوزة گردشگري ايجاد نکرده است. سيستم يک فضاي شبکه ? اي است و عوامل و متـغيرها را در يک ساختار مشخـص با يکـديـگر مرتبط مي ? کند. بـراي ايـجاد يـک سيستم کارآمد، به يک شالودة ذهـني و اجرايي نيازمنديم؛ شالوده ? اي که در سيستم ? سازي مدنظر است، بر پاية فناوري اطلاعات و فضاي مجازي است. اين ? که بحث را به ? سمت محدودسازي و اينترنت ملي ببريم، باخت بزرگ آغاز مي ? شود؛ چرا که گردشـگري قـاعدتاً محدوديت مکاني را برنمي ? تابد و عملاً سـاختار چرخة اقتصادي را دچار خدشه خواهـد کرد. از طرفي توليد محتواي باکيفيت و تعامل با گردشگراني که از طريق فضاي مجازي ظرفيت ? هاي بکر کشور را رصد مي ? کنند، بـسيار مهم اسـت. رسانه ? هاي مختـلفي نيـاز اسـت کـه فـرهنگ ? ها و خرده ? فرهنگ ? هاي کشـور را در قالبي بين ? المللي ارائه دهد. سـيستم ? سازي، توجه به فناوري اطلاعات و توسـعة فـضاي مجازي در کنار راه ? اندازي رسانه ? هاي حرفـه ? اي و کارآمد گام ? هاي اول توسعة گردشگري در کشـور هستند که بايستي به آن ? ها توجه شده و اجرا شود.

باتوجه ? به نکاتي که مطرح شد، درحال ? حاضر صنعت گردشگري و مهمان ? نوازي در کشور شـر ايط بسيار شکننده ? اي را تجربه مي ? کند. توجـه بـه برنـامة هفـتم توسـعه با تعريف خط ? مـشي و برنامه ? ريزي ? هـاي راهبردي در توسعة گردشگري، بيش ? ازپيـش مورد توجه است. الزام اجرايي ? شدن ايـن سـياست ? ها استفاده از مديران و کارشناسان خبره در بخش گردشگري و مهمان ? نوازي است. اميد است با توجه ويژة حاکميت به مبحث استراتژيک گردشگري، بشود اين ابرصنعت را در اِشِل ملي به شکلي مدون پايه ? ريزي کرد و تعامل با جهان را از اين طريق احياء کرد.