نقش سياسي و اجتماعي روزنامه مظفري بوشهر در نهضت مشروطيت ايران

اميد زاهد - پژوهشگر بنياد ايران شناسي شعبه بوشهر

روزنامه مظفري حدود شش سال پيش از وقوع نهضت مشروطيت ايران در آغاز با مديريت عبدالحميد خان متين‌السلطنه و سپس با مديريت ميرزا علي آقا لبيب‌الملک شيرازي در سال 1319ه.ق /1902 .م در بندر بوشهر منتشر شد. روزنامه مظفري در ايران و خارج از ايران داراي وکلايي بود که توزيع روزنامه، جمع‌آوري و ارسال وجه اشتراک را بر عهده داشتند. در آغاز شروع به کار روزنامه مظفري تعداد مجموع وکلاي روزنامه به بيش از 50 وکيل در شهرهاي مختلف ايران و قريب به 40 وکيل در ساير شهرهاي جهان مي‌رسيد. همچنين روزنامه مظفري در تهران از سوي ناظم‌الاسلام -مدير روزنامه نوروز - به صورت مرتب توزيع مي‌شد.

با آغاز نهضت مشروطه خواهي ايرانيان و صدور فرمان مشروطيت(1324ه.ق)، روزنامه مظفري بوشهر با چاپ مقالات مختلف به روشنگري براي طبقات مختلف پرداخت و با انتشار صورت تلگراف فتاوي و احکامات حجج اسلاميه(محمدکاظم خراساني، شيخ عبدالله مازندراني در وجوب مشروطه و شوراي مقدس ملي)، اخبار انجمن‌هاي ايالتي و ولايتي بوشهر و ساير شهرهاي ايران و... به حمايت همه جانبه از مشروطه و مشروطه‌خواهان برخاست. به طوري که شماره بيستم از سال ششم روزنامه مظفري که رساله احياء المله(در دفاع از مشروطه) از ميرزا حسين معتقد اهرمي و اخبار و رويدادهاي مشروطه در آن چاپ شده بود، در هزار شماره منتشر و به طور رايگان براي هموطنان ارسال شد.

جالب آن‌که ناظم‌الاسلام کرماني مولف کتاب تاريخ بيداري ايرانيان که خود شخصا روزنامه مظفري را مشترک بود، مي‌نويسد: اعلاميه‌ها و مطالبي که امکان چاپ آن‌ها، به دليل خفقان در تهران نبود، جهت چاپ به بوشهر و روزنامه مظفري ارسال مي‌شد. 

همچنين روزنامه مظفري پس از آماده شدن لايحه انجمن‌هاي ايالتي آن را منتشر کرد. که از جايگاه ويژه و پر اهميت روزنامه مظفري حکايت دارد. با آماده شدن لايحه انجمن مخفي که به ادارات، جرايد و وزرا نوشته شده بود، يک نسخه به اداره روزنامه حبل‌المتين کلکته و ديگري به اداره مظفري بوشهر و چند نسخه به مصر فرستاده شد. روزنامه مظفري پس از مدتي مديد لايحه را درج کرد، چه مقارن رسيدن لايحه به بوشهر روزنامه مظفري به حکم عين الدوله- صدراعظم - توقيف شده بود و پس از رفع توقيف در شماره سوم سال ششم با اندک تغيير و تصرفي درج گرديد.

اين پافشاري و حمايت از مشروطه و مشروطه‌خواهي از سوي روزنامه مظفري براي برخي عالم نمايان آن روزگار سخت و دشوار بود. به طوري که روزنامه مظفري پس از انتشار شماره بيست و يکم مورخ 14 جمادي الثاني 1325 به مدت دو ماه منتشر نشد. مدير مظفري با گفتن اين‌که «شرحش چون اسباب توحش است، بماند» در اين باره سخني بيشتر به ميان نياورده است. ولي اشاره دارد «اين کار بر اساس اجبار و اضطرار انجام گرفت».

در پي اين رويداد مدير مظفري در پاسخ به برخي عالم نمايان و فشارهاي آنان آمادگي خود را براي توزيع رايگان 100 نمره روزنامه مظفري براي علماء و نيز ارسال رايگان 100 نمره روزنامه براي مدارس، طلاب علوم دينيّه و شاگردان مدارس جديد ابراز داشت. روزنامه مظفري متمم نظامنامه قانون اساسي را هم در 9 صفحه منتشر کرد. اين نظامنامه در 29 شعبان 1325 به تاييد محمد علي شاه قاجار رسيده بود.

همچنين روزنامه مظفري مطالبي را با عنوان«شکستن طلسم استبداد و بناي دولت آباده مشروطيت در بوشهر و بنادر» منتشر کرد. افزون بر اين حمايت‌هاي روزنامه مظفري از مشروطه خواهان و نيز طرفداري از انجمن ايالتي بوشهر موجب شد صفحات اين روزنامه به درج اخبارات و مذاکرات انجمن بوشهر اختصاص يابد. همچنين مشروح مذاکرات مجلس شوراي ملي در روزنامه مظفري چاپ مي‌شد. البته انتشار اين اخبار براي مدير مظفري هم دردساز مي‌شد. از جمله  ادعاي مسيو کنستان (کنستانتين) - رييس اداره گمرک بوشهر- مبني بر اين‌که انجمن در امور گمرک دخالت مي‌کند و نيز از مدير مظفري به جهت درج اخبار شکايت نمود.

اين فشارها به مدير مظفري سبب شد، از انجمن‌هاي تجارت، اتحاديه و صفا، بخواهد يک روزنامه براي درج اخبار و اقدامات خود طبع و نشر نمايند. چون مشروح مذاکرات انجمن نياز به يک روزنامه مستقل داشت و از طرفي روزنامه مظفري از مطالب و اخبار خود باز مي‌ماند و روزنامه گنجايش اين همه مطلب را نداشت.

با وجود اين مدير روزنامه مظفري هر بار پس از توقيف و تبعيد، بار ديگر فعاليت‌هاي مشروطه‌خواهي خود را دنبال مي‌کرد. هواداري روزنامه مظفري از مشروطه باعث شده بود روزنامه مظفري به عنوان سخنگوي مشروطه‌خواهان جنوب بيش از پيش مطرح شود. با به توپ بستن مجلس شوراي ملي از سوي لياخوف روسي و بر سرکار آمدن محمدعلي‌شاه و آغاز استبداد صغير مشروطه خواهان در بوشهر نيز تحت فشار قرار گرفته و از طرف حاکم وقت عرصه بر آنان تنگ شد. احمدخان دريابيگي حکمران بوشهر و بنادر روزنامه مظفري را توقيف کرد و لبيب‌الملک به دستور دريابيگي به هندوستان تبعيد شد. مدير مظفري به جمع آزادي‌خواهان و ديگر فراريان از ايران، از جور استبداد صغير محمدعلي شاهي پيوست. مدير روزنامه مظفري به همراه مدبرالممالک هرندي سردبير و ناشر روزنامه تمدن راهي مصر شد و سپس به مکه رفت.

لبيب‌الملک در مکه نيز يک شماره فوق‌العاده روزنامه مظفري را منتشر کرد. او در اين شماره از آزادي‌خواهان عثماني نيز تجليل به عمل آورد و آزادي‌خواهان ايراني را به مبارزه با مخالفان مشروطه ترغيب نمود. روزنامه مظفري همچنان با همان خط مشي خود به انتشار ادامه مي‌داد و بر ضد سياست‌هاي انگليس در ايران مطالبي را منتشر مي‌کرد. انعکاس اين مطالب مقامات انگليسي مستقر در بوشهر را وادار کرد تا بر موقرالدوله حاکم وقت بوشهر فشار آورده و موجبات توقيف روزنامه و تبعيد مدير روزنامه مظفري را فراهم نمايد. گفتني است اخبار بازداشت و تبعيد مدير روزنامه مظفري در مطبوعات خارج از کشور مثل چهره‌نما نيز بازتاب وسيعي داشت.

روزنامه مظفري از روزنامه‌هاي آزاد و ارجمندي بود که دوش به دوش روزنامه حبل‌المتين هندوستان پيش مي‌رفت، منتهي چون حبل‌المتين در خارج ايران طبع و توزيع مي‌شد، دشمنان آزادي ايران دسترسي به توقيف و جلوگيري از انتشار آن نداشته‌اند، فقط يکي دو سه بار توانستند از ورود آن به خاک ايران جلوگيري کنند، اما بيچاره مدير مظفري چون در داخل ايران مي‌زيست دچار همه گونه عذاب و شکنجه شد. توقيف‌هاي مکرر روزنامه از عزم مدير آن نکاست و حتي در خارج از مرزهاي ايران نيز انتشار آن ادامه مي‌يافت. روزنامه مظفري در اين دوره مورد مؤاخذه و تعقيب انگليسي‌ها قرار گرفت و مديرش ناگزير از در بدري و آوارگي در عتبات عراق شد. موقرالدوله حاکم بندر بوشهر بود و به مدير مظفري آزارها رسانيد و او را به زندان افکند وقتي از زندان رها شد و به عراق رفت روزنامه انتقام را در مطبعه جديدالتاسيس خود به طرفداري از عثماني‌ها بر ضد انگليسي‌ها در کربلا چاپ کرد.

پس از پايان جنگ جهاني اول و فروکش کردن شورش‌ها در بندر بوشهر و جنوب ايران ميرزا محمدکريم مظفري، فرزند ارشد ميرزا علي‌آقا لبيب‌الملک - مدير روزنامه- اقدام به انتشار دور جديد روزنامه مظفري در بندر بوشهر نمود. روزنامه مظفري تا حوالي سال‌هاي 1340ه.ق/1921.م منتشر شد. سال 1340ه.ق /1301ه.ش به دنبال يک بحران مالي و در پي دگرگوني‌هاي سياسي و اجتماعي ايران، انتشار روزنامه مظفري متوقف و بدين ترتيب قديمي‌ترين و ديرپاترين روزنامه بوشهر پس از 21 سال انتشار براي هميشه تعطيل شد؛ اما چراغي که روزنامه مظفري در جنوب ايران و در نهضت مشروطيت ايران بر افروخته بود، سال‌ها روشني بخش دل‌ها و چراغ راه آزادگان و مشروطه خواهان ايران گرديد.

منابع:

روزنامه مظفري چاپ بندر بوشهر از سال 1319ه.ق لغايت 1329ه.ق

محيط طباطبايي، ميرسيد احمد (1366)، تاريخ تحليلي مطبوعات ايران، تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعي.

سيد قاسم ياحسيني (1374)، صدسال مطبوعات بوشهر، بوشهر: ناشر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان، چاپ اول.