نقش سياسي و اجتماعي روزنامه مظفري بوشهر در نهضت مشروطيت ايران

اميد زاهد - پژوهشگر بنياد ايران شناسي شعبه بوشهر

روزنامه م ظفري حدود شش سال پيش از وقوع نهضت مشروطيت ايران در آغاز با مديريت عبدالحميد خان متين ? السلطنه و سپس با مديريت ميرزا علي آقا لبيب ? الملک شيرازي در سال 1319ه.ق /1902 .م در بندر بوشهر منتشر شد. روزنامه مظفري در ايران و خارج از ايران داراي وکلايي بود که توزيع رو زنامه، جمع ? آوري و ارسال وجه اشتراک را بر عهده داشتند. در آغاز شروع به کار روزنامه مظفري تعداد مجموع وکلاي روزنامه به بيش از 50 وکيل در شهرهاي مختلف ايران و قريب به 40 وکيل در ساير شهرهاي جهان مي ? رسيد. همچنين روزنامه مظفري در تهران از سوي ناظم ? الاسلام -مدير روزنامه نوروز - به صورت مرتب توزيع مي ? شد.

با آغاز نهضت مشروطه خواهي ايرانيان و صدور فرمان مشروطيت(1324ه.ق)، روزنامه مظفري بوشهر با چاپ مقالات مختلف به روشنگري براي طبقات مختلف پرداخت و با انتشار صورت تلگراف فتاوي و احکامات حجج اسلاميه(محمدکاظم خراساني، شي خ عبدالله مازندراني در وجوب مشروطه و شوراي مقدس ملي)، اخبار انجمن ? هاي ايالتي و ولايتي بوشهر و ساير شهرهاي ايران و... به حمايت همه جانبه از مشروطه و مشروطه ? خواهان برخاست. به طوري که شماره بيستم از سال ششم روزنامه مظفري که رساله احياء المله(در دفاع از مشروطه ) از ميرزا حسين معتقد اهرمي و اخبار و رويدادهاي مشروطه در آن چاپ شده بود، در هزار شماره منتشر و به طور رايگان براي هموطنان ارسال شد.

جالب آن ? که ناظم ? الاسلام کرماني مولف کتاب تاريخ بيداري ايرانيان که خود شخصا روزنامه مظفري را مشترک بود، مي ? نويسد: اعلاميه ? ها و مطالبي که امکان چاپ آن ? ها، به دليل خفقان در تهران نبود، جهت چاپ به بوشهر و روزنامه مظفري ارسال مي ? شد.  

همچنين روزنامه مظفري پس از آماده شدن لايحه انجمن ? هاي ايالتي آن را منتشر کرد. که از جايگاه ويژه و پر اهميت روزنامه مظفري حکايت دارد. با آماده شدن لايح ه انجمن مخفي که به ادارات، جرايد و وزرا نوشته شده بود، يک نسخه به اداره روزنامه حبل ? المتين کلکته و ديگري به اداره مظفري بوشهر و چند نسخه به مصر فرستاده شد. روزنامه مظفري پس از مدتي مديد لايحه را درج کرد، چه مقارن رسيدن لايحه به بوشهر روزنامه مظفري به حکم ع ين الدوله- صدراعظم - توقيف شده بود و پس از رفع توقيف در شماره سوم سال ششم با اندک تغيير و تصرفي درج گرديد.

اين پافشاري و حمايت از مشروطه و مشروطه ? خواهي از سوي روزنامه مظفري براي برخي عالم نمايان آن روزگار سخت و دشوار بود. به طوري که روزنامه مظفري پس از انت شار شماره بيست و يکم مورخ 14 جمادي الثاني 1325 به مدت دو ماه منتشر نشد. مدير مظفري با گفتن اين ? که «شرحش چون اسباب توحش است، بماند» در اين باره سخني بيشتر به ميان نياورده است. ولي اشاره دارد «اين کار بر اساس اجبار و اضطرار انجام گرفت».

در پي اين رويداد مدير مظفري در پاسخ به برخي عالم نمايان و فشارهاي آنان آمادگي خود را براي توزيع رايگان 100 نمره روزنامه مظفري براي علماء و نيز ارسال رايگان 100 نمره روزنامه براي مدارس، طلاب علوم دينيّه و شاگردان مدارس جديد ابراز داشت. روزنامه مظفري متمم نظامنامه قانون اساسي را هم در 9 صفحه منتشر کرد. اين نظامنامه در 29 شعبان 1325 به تاييد محمد علي شاه قاجار رسيده بود.

همچنين روزنامه مظفري مطالبي را با عنوان«شکستن طلسم استبداد و بناي دولت آباده مشروطيت در بوشهر و بنادر» منتشر کرد. افزون بر اين حمايت ? هاي روزنامه مظفري از مشروطه خ واهان و نيز طرفداري از انجمن ايالتي بوشهر موجب شد صفحات اين روزنامه به درج اخبارات و مذاکرات انجمن بوشهر اختصاص يابد. همچنين مشروح مذاکرات مجلس شوراي ملي در روزنامه مظفري چاپ مي ? شد. البته انتشار اين اخبار براي مدير مظفري هم دردساز مي ? شد. از جمله   ادعاي مسي و کنستان (کنستانتين) - رييس اداره گمرک بوشهر- مبني بر اين ? که انجمن در امور گمرک دخالت مي ? کند و نيز از مدير مظفري به جهت درج اخبار شکايت نمود.

اين فشارها به مدير مظفري سبب شد، از انجمن ? هاي تجارت، اتحاديه و صفا، بخواهد يک روزنامه براي درج اخبار و اقدامات خود طبع و نشر نمايند. چون مشروح مذاکرات انجمن نياز به يک روزنامه مستقل داشت و از طرفي روزنامه مظفري از مطالب و اخبار خود باز مي ? ماند و روزنامه گنجايش اين همه مطلب را نداشت.

با وجود اين مدير روزنامه مظفري هر بار پس از توقيف و تبعيد، بار ديگر فعاليت ? هاي مشروطه ? خواهي خود را دنبال مي ? کرد. هواداري روزنامه مظفري از مشروطه باعث شده بود روزنامه مظفري به عنوان سخنگوي مشروطه ? خواهان جنوب بيش از پيش مطرح شود. با به توپ بستن مجلس شوراي ملي از سوي لياخوف روسي و بر سرکار آمدن محمدعلي ? شاه و آغاز استبداد صغير مشروطه خواهان در بوشهر نيز تحت فشار قرار گرفته و از طرف حاکم وقت عرصه بر آنان تنگ شد. احمدخان دريابيگي حکمران بوشهر و بنادر روزنامه مظفري را توقيف کرد و لبيب ? الملک به دستور دريابيگي به هندوستان تبعيد شد. مدير مظفري به جمع آزادي ? خواهان و ديگر فراريان از ايران، از جور استبدا د صغير محمدعلي شاهي پيوست. مدير روزنامه مظفري به همراه مدبرالممالک هرندي سردبير و ناشر روزنامه تمدن راهي مصر شد و سپس به مکه رفت.

لبيب ? الملک در مکه نيز يک شماره فوق ? العاده روزنامه مظفري را منتشر کرد. او در اين شماره از آزادي ? خواهان عثماني نيز تجليل به عمل آورد و آزادي ? خواهان ايراني را به مبارزه با مخالفان مشروطه ترغيب نمود. روزنامه مظفري همچنان با همان خط مشي خود به انتشار ادامه مي ? داد و بر ضد سياست ? هاي انگليس در ايران مطالبي را منتشر مي ? کرد. انعکاس اين مطالب مقامات انگليسي مستقر در بوشهر را وادار کرد تا بر موقرالدوله حاکم وقت بوشهر فشار آورده و موجبات توقيف روزنامه و تبعيد مدير روزنامه مظفري را فراهم نمايد. گفتني است اخبار بازداشت و تبعيد مدير روزنامه مظفري در مطبوعات خارج از کشور مثل چهره ? نما نيز بازتاب وسيعي داشت.

روزنامه مظفري از روزنامه ? هاي آزاد و ارجمن دي بود که دوش به دوش روزنامه حبل ? المتين هندوستان پيش مي ? رفت، منتهي چون حبل ? المتين در خارج ايران طبع و توزيع مي ? شد، دشمنان آزادي ايران دسترسي به توقيف و جلوگيري از انتشار آن نداشته ? اند، فقط يکي دو سه بار توانستند از ورود آن به خاک ايران جلوگيري کنند، اما بي چاره مدير مظفري چون در داخل ايران مي ? زيست دچار همه گونه عذاب و شکنجه شد. توقيف ? هاي مکرر روزنامه از عزم مدير آن نکاست و حتي در خارج از مرزهاي ايران نيز انتشار آن ادامه مي ? يافت. روزنامه مظفري در اين دوره مورد مؤاخذه و تعقيب انگليسي ? ها قرار گرفت و مديرش ناگزي ر از در بدري و آوارگي در عتبات عراق شد. موقرالدوله حاکم بندر بوشهر بود و به مدير مظفري آزارها رسانيد و او را به زندان افکند وقتي از زندان رها شد و به عراق رفت روزنامه انتقام را در مطبعه جديدالتاسيس خود به طرفداري از عثماني ? ها بر ضد انگليسي ? ها در کربلا چاپ کرد.

پس از پايان جنگ جهاني اول و فروکش کردن شورش ? ها در بندر بوشهر و جنوب ايران ميرزا محمدکريم مظفري، فرزند ارشد ميرزا علي ? آقا لبيب ? الملک - مدير روزنامه- اقدام به انتشار دور جديد روزنامه مظفري در بندر بوشهر نمود. روزنامه مظفري تا حوالي سال ? هاي 1340ه.ق/1921. م منتشر شد. سال 1340ه.ق /1301ه.ش به دنبال يک بحران مالي و در پي دگرگوني ? هاي سياسي و اجتماعي ايران، انتشار روزنامه مظفري متوقف و بدين ترتيب قديمي ? ترين و ديرپاترين روزنامه بوشهر پس از 21 سال انتشار براي هميشه تعطيل شد؛ اما چراغي که روزنامه مظفري در جنوب ايرا ن و در نهضت مشروطيت ايران بر افروخته بود، سال ? ها روشني بخش دل ? ها و چراغ راه آزادگان و مشروطه خواهان ايران گرديد.

منابع:

روزنامه مظفري چاپ بندر بوشهر از سال 1319ه.ق لغايت 1329ه.ق

محيط طباطبايي، ميرسيد احمد (1366)، تاريخ تحليلي مطبوعات ايران، تهران: انتشارات دانشکده علوم ارتباطات اجتماعي.

سيد قاسم ياحسيني (1374)، صدسال مطبوعات بوشهر، بوشهر: ناشر اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان، چاپ اول.