مسئوليت اجتماعي در صنعت نفت و گاز  

چالش‌ها، روندها و بهترين شيوه‌ها براي پايداري 

 عبدالحميد بنچاري - کارشناس ارشد روابط عمومي در حوزه نفت و گاز 

مقدمه    : حاکميت     شرکتي   و مسئوليت اجتماعي شرکتي (CSR) به عنوان دو عامل کليدي در تضمين پايداري سازمان‌ها، به ويژه در صنايع حساس مانند نفت و گاز، به طور فزاينده‌اي مورد توجه قرار گرفته‌اند. حاکميت شرکتي مجموعه‌اي از اصول، مقررات و ساختارهايي است که به مديريت و کنترل سازمان‌ها پرداخته و به دنبال ايجاد شفافيت، مسئوليت‌پذيري و عدالت در روابط ميان ذي‌نفعان مختلف است. از سوي ديگر، CSR به تعهد شرکت‌ها در قبال مسئوليت‌هاي اجتماعي، زيست‌محيطي و اخلاقي خود اشاره دارد که فراتر از الزامات قانوني حرکت مي‌کند. 

در صنايع نفت و گاز، اين مفاهيم به دليل تأثيرات زيست‌محيطي گسترده و چالش‌هاي اجتماعي خاص آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار هستند. اين نوشتار به بررسي روندهاي جاري، چالش‌هاي اساسي و بهترين شيوه‌ها در حوزه حاکميت شرکتي و CSR  در صنعت نفت و گاز مي‌پردازد. همچنين، به فرصت‌هاي پيش‌روي شرکت‌ها براي بهبود پايداري و کاهش اثرات زيست‌محيطي و اجتماعي نيز اشاره خواهد شد. 

  

پيشينه تاريخي حاکميت شرکتي و CSR در صنعت نفت و گاز؛ 

در دهه‌هاي گذشته، صنايع نفت و گاز به دليل تأثيرات گسترده زيست‌محيطي و اجتماعي خود، به‌طور قابل ملاحظه‌اي در کانون توجه قرار گرفته‌اند. با اين حال، مفهوم حاکميت شرکتي تا اوايل قرن بيستم به شکل گسترده‌اي استفاده نمي‌شد. در آن زمان، بسياري از شرکت‌ها عمدتاً به دنبال حداکثرسازي سود و کاهش هزينه‌ها بدون توجه به پيامدهاي اجتماعي و زيست‌محيطي عمليات‌هاي خود بودند. 

يکي از اولين گام‌هاي مهم در ارتقاي CSR و حاکميت شرکتي در اين صنعت، معرفي «اصول استوا» در سال 2003 بود. اين اصول که توسط نهادهاي مالي بين‌المللي توسعه يافتند، بر ضرورت رعايت استانداردهاي زيست‌محيطي و اجتماعي در تأمين مالي پروژه‌هاي بزرگ صنعتي تأکيد داشتند. در ادامه، پيمان جهاني سازمان ملل در سال 2000 به عنوان يک چارچوب جامع براي تشويق شرکت‌ها به پذيرش مسئوليت‌هاي اجتماعي، محيطي و ضدفساد معرفي شد. اين پيمان با پذيرش گسترده توسط شرکت‌هاي بزرگ نفت و گاز، نقش مهمي در تغيير رويکرد آن‌ها به سوي پايداري داشت. 

علاوه بر اين، در دهه‌هاي اخير جنبش‌هايي مانند اهداف توسعه پايدار (SDGs) سازمان ملل در سال 2015، به شرکت‌ها اين اصل را يادآوري کردند که مسئوليت اجتماعي و حاکميت شرکتي به عنوان ابزارهاي کليدي در تضمين آينده‌اي پايدار و متعادل تلقي مي‌شوند. در نتيجه، صنعت نفت و گاز به طور پيوسته تلاش کرده است تا با استفاده از چارچوب‌هاي نوين، تأثيرات منفي خود را کاهش دهد و در مسير پايداري حرکت کند. 

 

روندهاي فعلي در حاکميت شرکتي و CSR در صنعت نفت و گاز؛

حاکميت شرکتي در صنعت نفت و گاز تحت تأثير چندين روند مهم قرار دارد. يکي از اين روندها، افزايش اهميت اصول  ESG (محيط‌زيست، اجتماعي و حاکميتي) است. بسياري از شرکت‌هاي بزرگ نفتي، با ادغام ESG در استراتژي‌هاي حاکميتي خود، تلاش مي‌کنند تا به مسئوليت‌هاي زيست‌محيطي و اجتماعي خود پاسخ دهند. شرکت‌ها همچنين به دنبال کاهش انتشار کربن، سرمايه‌گذاري در انرژي‌هاي تجديدپذير و بهبود بهره‌وري انرژي هستند.

علاوه بر اين، تحول ديجيتال در حال تغيير دادن شيوه‌هاي مديريت و حاکميت شرکتي است. استفاده از فناوري‌هاي نوين مانند هوش مصنوعي (AI) و اينترنت اشيا (IoT) به شرکت‌ها اين امکان را مي‌دهد که عملکرد زيست‌محيطي خود را بهبود بخشند، ايمني را افزايش دهند و بهره‌وري را در عمليات‌هاي روزانه به حداکثر برسانند. اين فناوري‌ها همچنين باعث افزايش شفافيت در گزارش‌دهي و بهبود فرآيندهاي تصميم‌گيري شده‌اند.

يکي ديگر از روندهاي برجسته، نقش سرمايه‌گذاران نهادي در ارتقاي استانداردهاي حاکميت شرکتي شامل مي‌شود. اين سرمايه‌گذاران که سهم عمده‌اي در شرکت‌هاي نفتي دارند، با رهنمود دادن به شرکت‌ها براي بهبود شفافيت و پاسخگويي در تصميم‌گيري‌ها، نقش مهمي در حرکت شرکت‌ها به سوي پايداري ايفا مي‌کنند.

از اين رو، ابتکارات CSR نيز به عنوان بخشي از استراتژي‌هاي پايداري شرکت‌هاي نفتي، شامل سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي انرژي پاک و تلاش براي کاهش آلاينده‌ها است. اين ابتکارات به خوبي نشان مي‌دهند که شرکت‌هاي نفتي به تدريج به اهميت مسئوليت اجتماعي و تأثيرات بلندمدت خود بر محيط زيست و جامعه پي برده‌اند.

 

چالش‌هاي حاکميت شرکتي و CSR در صنعت نفت و گاز؛

با وجود پيشرفت‌هاي چشمگير در حوزه حاکميت شرکتي و  CSR، صنعت نفت و گاز همچنان با چالش‌هاي متعددي مواجه است. يکي از اين چالش‌ها، پيچيدگي‌هاي قانوني و نظارتي است. قوانين و مقررات مربوط به محيط‌زيست و اجتماعي در کشورها و مناطق مختلف به طرز چشمگيري متفاوت هستند. به همين دليل شرکت‌هاي نفتي که به طور جهاني فعاليت مي‌کنند، مجبور به سازگاري با اين چارچوب‌هاي پيچيده و گاه متناقض هستند، و اين موضوع مديريت آن‌ها را زمان‌بر و هزينه‌بر ساخته است.

علاوه بر اين، تضاد ميان اهداف کوتاه‌مدت سودآوري و اهداف بلندمدت پايداري، چالشي اساسي براي شرکت‌هاي نفتي محسوب مي‌شود. در حالي که سرمايه‌گذاران به دنبال بازدهي سريع و کوتاه‌مدت هستند، CSR  و ابتکارات زيست‌محيطي اغلب نيازمند سرمايه‌گذاري‌هاي بلندمدت و هزينه‌بر هستند. اين تضاد باعث ايجاد مشکلاتي براي مديريت شرکت‌ها در جهت کاهش تعهدات زيست‌محيطي و اجتماعي مي‌شود.

يکي ديگر از چالش‌هاي اساسي، مديريت زنجيره تأمين است. در صنعت نفت و گاز، زنجيره‌هاي تأمين پيچيده‌اي وجود دارد که شامل تأمين‌کنندگان متعدد در سطوح مختلف است. تضمين اينکه اين تأمين‌کنندگان به استانداردهاي CSR و حاکميت شرکتي پايبند باشند، مي‌تواند براي شرکت‌ها چالش‌برانگيز باشد. با اين وجود، انتظارات مختلف سهامداران و ذي‌نفعان نيز چالشي براي شرکت‌هاي نفتي به شمار مي‌رود. ذي‌نفعان مختلف شامل سرمايه‌گذاران، جوامع محلي و نهادهاي غيردولتي، هرکدام انتظارات متفاوتي از شرکت‌ها دارند که مديريت اين انتظارات و ايجاد تعادل بين آن‌ها دشوار به نظر مي‌رسد.

 

بهترين شيوه‌ها و استراتژي‌ها براي حاکميت شرکتي و  CSR؛

در مواجهه با چالش‌هاي ذکر شده، برخي از شرکت‌هاي نفت و گاز با موفقيت شيوه‌هاي نوآورانه‌اي را براي بهبود حاکميت شرکتي وCSR  به کار گرفته‌اند. يکي از اين شيوه‌ها، ايجاد هيئت‌مديره‌هاي مستقل و متنوع است. شرکت‌هاي نفتي بايد اعضاي هيئت‌مديره‌اي با تخصص‌هاي مختلف از جمله در زمينه‌هاي زيست‌محيطي و اجتماعي داشته باشند تا تصميم‌گيري‌هاي آگاهانه‌تري انجام دهند. مشارکت با ذي‌نفعان نيز به عنوان يکي از بهترين شيوه‌ها در مديريت CSR شناخته شده است. شرکت‌هاي موفق در حوزه CSR، به طور فعال با جوامع محلي، نهادهاي غيردولتي و ديگر گروه‌هاي ذي‌نفع تعامل مي‌کنند تا نيازها و دغدغه‌هاي آن‌ها را در برنامه‌هاي خود لحاظ کنند. گزارش‌دهي شفاف و استاندارد در زمينه عملکرد CSR نيز به عنوان يکي از الزامات اساسي شناخته مي‌شود.

 

فرصت‌ها و جهت‌گيري‌هاي آينده در حاکميت شرکتي و  CSR؛

صنعت نفت و گاز در آينده با فرصت‌هاي بسياري براي بهبود پايداري مواجه خواهد بود. انتقال به انرژي‌هاي تجديدپذير و کاهش ردپاي کربني از جمله مهم‌ترين اين فرصت‌ها است. شرکت‌هاي نفتي که در پروژه‌هاي انرژي پاک سرمايه‌گذاري کنند، نه تنها مي‌توانند اثرات زيست‌محيطي خود را کاهش دهند، بلکه مي‌توانند در بازارهاي جديدي نيز به رقابت بپردازند.

همکاري‌هاي بين‌المللي و بين صنعتي نيز به عنوان يک فرصت مهم براي شرکت‌ها به شمار مي‌رود. شرکت‌هاي نفتي مي‌توانند با همکاري با سازمان‌هاي غيردولتي، دولت‌ها و ديگر صنايع، در توسعه راه‌حل‌هاي پايدار و کاهش اثرات زيست‌محيطي و اجتماعي نقش مهمي ايفا کنند.

علاوه بر اين، استفاده از تکنولوژي‌هاي نوين مانند هوش مصنوعي و اينترنت اشيا به شرکت‌ها کمک خواهد کرد تا عملکرد زيست‌محيطي و اجتماعي خود را بهبود بخشند و هزينه‌هاي عملياتي خود را کاهش دهند.

 

نتيجه‌گيري: حاکميت شرکتي و مسئوليت اجتماعي شرکتي در صنعت نفت و گاز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. شرکت‌ها با پذيرش اصول ESG، استفاده از تکنولوژي‌هاي نوين و سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي انرژي پاک، قادرند نقش مثبت و ارزنده‌اي را در کاهش اثرات زيست‌محيطي و اجتماعي ايفا کنند. با اين حال، چالش‌هايي همچون پيچيدگي‌هاي قانوني و تضاد منافع بين ذي‌نفعان، نياز به تدابير مديريتي نوآورانه و شيوه‌هاي جديد حاکميت شرکتي دارند.

با اين حال شرکت‌هاي نفتي با بهره‌گيري از فرصت‌هاي جديد و همکاري‌هاي گسترده‌تر مي‌بايست به سوي پايداري حرکت کنند و در عين حال سهم خود را در ايجاد جامعه‌اي پايدارتر افزايش دهند.

(هفته نامه نسیم جنوب – سال بیست و هفتم – شماره 1094)