اظهارت اخیر رئیس جمهوری مبنی بر این که «از دو دستگاه مهم نظرسنجي خواسته?ام نظر مردم را بگيرند كه آیا با حركت دولت موافق هستند و آنهايي كه مخالف هستند چند درصد هستند.» در محافل رسانه ای و سیاسی بازتاب های مختلفی داشت. برخی آن را به معنای اشاره رئیس جمهور به رفراندوم درباره رابطه با امریکا تعبیر کردند. حال آن که به عقیده ناظران سیاسی این سخنان معطوف به حرکت اخیر دیپلماسی دولت بود. با دکتر محمدجواد حق شناس استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب در این باره گفت وگو کرده ایم. 

آقای حق شناس، آيا به?طور كلي فكر مي?كنيد نظرسنجي مي?تواند تأثيري بر سياست خارجي ما داشته باشد؟ 

سياست خارجي حتي در كشورهايي كه به صورت فدرال اداره مي?شوند داراي ساختاري متمركز است و از ثبات برخوردار است. در كشورهايي كه داراي احزاب مختلف هستند و در هرانتخابات با هم رقابت مي?كنند وقتي حزب پيروز روي كار مي?آيد، رئوس وزارت خارجه دچار تغيير مي?شوند و نه بدنه آن. چرا كه منافع ملي مهم?ترين شاخص در حوزه تصميم?گيري وزارت خارجه است و اين موضوع مورد دقت قرار مي?گيرد. در برخي از كشورها وقتي مي?خواهند در مورد مسأله مهمي تصميم?گيري كنند سراغ همه پرسي مي?روند. 

اما ما صحبت از نظرسنجي مي?كنيم و نه رفراندوم،تفاوت?هاي اين دو مقوله به نظر زياد مي?رسد، درست است؟ 

همه پرسي يك قانونگذاري مستقيم است.اين روند شايد در كشورهايي مثل سوئد بيشتر رواج داشته باشد كه وقتي مي?خواهند تصميمات مهمي اتخاذ كنند به آراي عمومي مراجعه مي?كنند و اين آرا نتيجه نهايي را تعيين مي?كند. 

اما بين نظرسنجي و همه پرسي تفاوت وجود دارد. نظرسنجي امروزه ابزاري است براي اين?كه ياري رسان تصميم گيران باشد.در اين روش مخاطبان مورد پرسش قرار مي?گيرند و بر اساس آن به ارائه خدمت مي?پردازند. 

اگر بخواهيم اين را به دولت تسري بدهيم، نظرسنجي چگونه عمل خواهد كرد؟ 

دولت?ها مهم?ترين منبع قدرت هستند و طبيعتاً براي يك دوره انتخاب مي?شوند. رؤساي اين دولت?ها در دوران تبليغات انتخاباتي يكي از مواردي كه را توضيح مي?دهند سياست خارجي است.البته بايد توجه داشت اين بخش از سياست كشور بسيار مورد توجه مردم نيز هست و مردم در رأي نهايي خود اين موضوع را لحاظ مي?كنند. زماني كه آن حزب و يا آن كانديداي انتخابات به رياست جمهوري مي?رسد سعي خواهد كرد شيوه?هاي خود را اجرايي كند. اما ممكن است ايده?هاي او در كشورش دچار اختلاف نظرهايي باشد. مثلاً مجلس ونهادهاي قدرتمند يا احزاب مخالف در اين زمينه با او چالش داشته باشند از اين رو دولت براي اين?كه از اقتدار برخوردار شود و بر صحت عمل خود اطمينان يابد از ابزار نظرسنجي استفاده مي?كند. نظرسنجي مي?تواند به كمك سياستگذاران بيايد تا تصميم مناسب را اتخاذ كنند و يا از افكار عمومي درباره آن موضوع اگاه شوند. 

آيا آگاهي داشتن از نظر مردم تضمين?كننده ادامه روندي است كه مردم به آن نظر مثبت داشته?اند؟ 

نظرسنجي چيزي را ضمانت نمي?كند. از آنجايي كه در كشور ما بخش مستقلي براي نظرسنجي وجود ندارد بسياري از آمارها قابل استناد نيست بلكه يك شمايي از آنچه هست را به ما نشان مي?دهد.با توجه به برخوردهايي كه در چند سال گذشته با مبحث نظرسنجي صورت گرفته است ما شاهد پا گرفتن نهادهاي تخصصي نبوده?ايم. نظرسنجي?هايي هم كه انجام مي?شود معمولاً از سوي نهادهاي دولتي و نظامي انجام مي?شود. مثلاً بسيج، صدا و سيما، جهاد دانشگاهي و ناجا. اين نظرسنجي?ها معمولاً موردي و در خصوص مسائل خود آن نهاد صورت مي?گيرد. سازمان?هاي نظرسنجي مستقل مي?توانند مورد اعتماد همه نهادها و از سوي ديگر افكار عمومي قرار گيرند. 

آيا پرسش از مردم آن?ها را به سمت نشاط سياسي و اين?كه در روند اداره امور هم سهيم هستند سوق نمي?دهد؟ 

در قانون ما، تعريف نشده است كه سياست?هاي جزئي?تر برآمده از افكار عمومي باشد. نهايتاً مردم در انتخابات مي?توانند نظر خود ر ا با يك پشتوانه حقوقي نشان دهند. 

تأكيد مي?كنم نظرسنجي يك ابزار است كه مي?تواند درتصميم?گيري بهتر كمك كند.اما در مورد خاص سياست خارجي بايد توجه داشت كه منافع ملي و منافع متقابل و توان و قدرت كارشناسي و ديپلماتيك تعيين?كننده است و ابزارهاي قابل اعتماد?تر و آزموده?تري است.