در روزهایی که همه?چیز خوب و خوش پیش می?رود و مدام خبرهای مثبت از ایران روی آنتن??هاست، سوالی مطرح است، اینکه آیا فراکسیون توازن در مجلس نهم با یک نگاه توسعه?ای تشکیل شده یا اینکه ایجاد این فراکسیون در عمل یک عقبگرد تاریخی به شرایط پیشامدرن است، آن?هم با اهدافی صرفا سیاسی؟ گفت?وگو با دکتر «ابوالفضل دلاوری» بیش از آنکه به?صورت موردی بر تحلیل و ارزیابی «فراکسیون توازن» متمرکز شود به نوعی تبارشناسی و آسیب?شناسی در مورد موضوعاتی چون محلی?گرایی، قومگرایی و دیگر هویت?سازی?های واگرایانه راه می?برد. باور ایشان این است که ظهور و تشدید گرایش?های مورد اشاره در ایران معاصر در ویژگی?های ساختار، کردار و گفتار سیاسی در ایران معاصر ریشه دارد. ایشان در این مورد بر ویژگی?هایی چون تمرکز همزمان قدرت سیاسی و منابع اقتصادی در دولت مرکزی، رابطه مرکز-پیرامون میان سطوح مختلف تقسیمات کشوری، فرآیندها و برنامه?های نامتوازن توسعه و نقش روابط شخصی در توزیع منابع و همچنین غلبه بی?اعتمادی و تخاصم (آنتاگونیسم) بر ذهنیت، گفتار و روابط سیاسی اشاره دارد و البته تاکید می?کند که تمایزات هویتی و محلی و حتی تشکل اجتماعی و سیاسی آنها به خودی خود منفی و خطرناک نیستند و در چارچوب یک سامان سیاسی متعادل می?تواند نقش مثبتی در توسعه همه?جانبه و متوازن و حتی تحکیم انسجام و وحدت ملی داشته باشد. او در تایید این نظر خود به برخی تجربیات گذرا در تاریخ معاصر هم اشاره می?کند.
دکتر دلاوری، استاد دانشگاه علامه طباطبایی است؛ فارغ?التحصیل علوم سیاسی و نویسنده کتاب?هایی چون «جامعه?شناسی تحولات ایران»، «پژوهشی در اندیشه?های سیاسی اخوان?الصفا» و مقالات متعددی به?ویژه در زمینه «منازعه سیاسی و سیاست حل منازعه». گفت?وگو با او در پژوهشکده فرهنگ?پژوهی، واقع در یکی از پردیس?های نسبتا دورافتاده این دانشگاه انجام شد؛ جایی که از سال 1388 و پس از منع از تدریس (در زمان رییس قبلی این دانشگاه) محل استقرار و کار ایشان بوده است. گفت?وگو با او چند روز بعد از تغییر و تحولات دانشگاه علامه?طباطبایی انجام شد، یعنی زمانی که بر فضای دانشگاه علامه «آرامش با نشاط» حاکم شده و این فضا از طرز برخورد نگهبانی تا رییس پژوهشکده قابل مشاهده است.

? با تشکیل «فراکسیون توازن» در مجلس نهم با هدف توسعه منطقه?ای، به?نظر می?رسد که گرایش به منطقه??گرایی و بروز هویت??های قومی در درون نهادهای سیاسی رسمی نیز خود را نشان می?دهد. نظر شما چیست؟
گویا این فراکسیون ائتلافی از نمایندگان چندین استان در نیمه غربی و جنوبی کشور است و اعضای آن بر این باورند که این استان?ها تاکنون در سیاست?ها و برنامه?های توسعه ملی آنگونه که باید مورد توجه قرار نگرفته?اند و بنابراین، هدف خود را متوازن?کردن سطح توسعه کشور به سود این مناطق اعلام کرده است. این موضوع از جنبه?های متعددی قابل?تامل است. نخست اینکه تشکیل چنین فراکسیونی با عنوان و گستره مورد اشاره تازگی دارد گرچه نباید فراموش کرد که گرایش?ها و حتی تشکل?های منطقه?گرایانه در مجلس چه پیش از انقلاب و چه پس از انقلاب سابقه دارد. برای مثال، در مجلس چهاردهم (در سال?های 24-1322) چند فراکسیون با گرایش?های منطقه?ای و محلی وجود داشت. همچنین در مجالس اخیر نیز فراکسیون?های استانی متعددی فعال بوده?اند. همچنین در دهه اخیر نیز اصطلاحاتی نظیر «زاگرس?نشینان» در شعارهای سیاسی و انتخاباتی برخی کاندیداها شنیده میشد. اتفاقا فراکسیون مورد اشاره شما نام دیگرش «زاگرس» است که نشانه پیوستگی این گرایش?هاست. دوم اینکه این تشکل می?کوشد در چارچوب نهادها و سیاست?های کلان کشور و به?عبارت دیگر با رویکردی همگرایانه اهداف خود را دنبال کند. این در حالی است که در سال?های اخیر شاهد ظهور یا تشدید شکل?های تمایلات محلی و هویتی در مناطق مختلف کشور و از جمله در برخی از همین استان?ها بوده?ایم. من فقط از منازعات و خشونت?های ناشی از شکاف?های مزمن قومی و مذهبی حرف نمی?زنم بلکه همچنین از وقوع مکرر اعتراضات و برخوردهای خشونت?آمیز بر سر تقسیمات کشوری در استان?ها و شهرهای مختلف کشور حرف می?زنم که این?روزها نمونه?اش را در استان هرمزگان شاهدیم. به?نظر من تشکیل این فراکسیون، گرچه ظاهرا همسو با آن گرایش?هاست اما از لحاظ محتوایی، به?ویژه با توجه به گستره وسیع و چندهویتی??اش، می?تواند آلترناتیوی برای آن واگرایی?ها باشد. البته این حرف لزوما به?معنای کارسازدانستن چنین حرکت?هایی نیست. به?نظر من تشکیل این فراکسیون صرفنظر از انگیزه?ها و میزان راهگشایی??اش نشانه تشدید مرزبندی?ها و شکاف?های منطقه?ای و هویتی و افزایش پتانسیل?های سیاسی و منازعاتی?شدن این مرزبندی?ها و شکاف?هاست که لازم است ریشه?ها و ابعاد مختلف آن مورد بررسی و تامل قرار گیرد.
? به?نظر شما ریشه?های اصلی این واگرایی?ها و منازعات در ایران امروز چیست؟
برخی تحلیلگران مایلند به ریشه?های عمیق اجتماعی و تاریخی این مساله، نظیر تمایزات قومی و مذهبی یا تداوم فرهنگ قبیله?ای تاکید کنند. اتفاقا برخی بازیگران دخیل در این منازعات (به?ویژه قومگرایان افراطی و پان?ها) نیز معمولا می?کوشند ریشه?های هرچه?عمیق?تر و پیشینه?های هرچه?طولانی?تر و گاه ازلی برای این تمایزات و تعارضات دست?وپا کنند. البته تردیدی نیست که این تمایزات، معمولا محمل یا محرک این منازعات بوده اما به?نظر من نباید خیلی به ریشه?های تاریخی و اجتماعی برویم زیرا علاوه بر اینکه از نظر تحلیلی ممکن است دچار اشتباه شویم در زمینه حل مساله هم ممکن است به بن?بست برسیم. درست است که از قدیم?الایام تعارضات و برخوردهای محلی و هویتی در میان و درون جماعات ایلیاتی، روستایی و شهری ایران وجود داشته اما این برخوردها به قول شما، به دنیای سنتی تعلق داشته و کمتر هم سیاسی، به?معنای امروزی بوده است. اتفاقا با شکل?گیری دولت متمرکز مدرن زمینه?های بیشتری برای سیاسی?شدن این هویت?ها و گرایش?ها و بروز و ظهور گاه?به?گاه آن در قالب حرکت?های واگرایانه فراهم می?شود. سیاست?های یکپارچه?سازی سیاسی و اجتماعی و فرهنگی در ایران از بعد از مشروطیت به?تدریج شروع می?شود و بعد از جنگ اول سرعت و شدت پیدا می?کند و می?بینیم که حرکت?های واگرایانه به?ویژه از نوع قومی از همان زمان شروع می?شود.
این فقط تمرکز قدرت و ناسیونالیسم دولتی نیست که تعارضات قومی و محلی را ایجاد یا تشدید می?کند. الگوهای تقسیمات کشوری و نظام اداری، توزیع منابع (بودجه)، برنامه?های توسعه و مهم?تر از همه اینها سرشت سیاسی دولت نیز نقش مهمی در ظهور و تشدید این گرایش?ها دارد. خلاصه اینکه ویژگی?ها و گرایش??هایی چون تمرکز همزمان قدرت سیاسی و منابع اقتصادی در دولت مرکزی، رابطه مرکز-پیرامون میان سطوح مختلف تقسیمات کشوری، فرآیندها و برنامه?های نامتوازن توسعه و دست بالای ملاحظات سیاسی و حتی روابط شخصی در تخصیص منابع از جمله عواملی است که در این سوی ماجرا، یعنی دولت، اثرگذار بوده اما این ماجرا یک طرف دیگر هم داشته و آن گروه?هایی هستند که حول مسایل و مطالبات قومی و محلی وارد تحرکات و منازعات شده?اند.
تردیدی نیست که احساس محرومیت و تبعیض نقشی اساسی در فعال?شدن یا بسیج این گروه?ها داشته و دارد اما نباید نقش عواملی نظیر غلبه رویاگرایی، بدبینی و تخاصم بر ذهنیت سیاسی این گروه?ها و همچنین تمایل نخبگان بومی یا نیروهای غیربومی یا حتی خارجی را در جهت تغلیظ و بزرگنمایی مسایل قومی و محلی به?منظور استفاده سیاسی از آنها نادیده گرفت. بدبینی سیاسی و انتساب همه نابرابری?ها، مسایل و مشکلات موجود به?حکومت و دولتمردان بخشی از ذهنیت سیاسی عمومی در ایران معاصر بوده که طبعا در میان گروه?های واگرا نیز مشاهده می?شود.
نابرابری?های منطقه?ای موجود در ایران امروز تماما به?دوره معاصر و سیاست?های دولت مربوط نیست و بخشی از آن محصول جغرافیای متنوع و تاریخ کهن این سرزمین است و اگر اجتناب?ناپذیر نباشند دست?کم می?توان گفت انتظار رفع آنها توسط دولت چیزی جز رویاگرایی نیست. با وجود این، مانورهای سیاسی روی این نابرابری?ها در ایران معاصر سابقه، عمومیت و جذابیت زیادی داشته و دارد. البته ناگفته نماند که در آن سوی ماجرا، یعنی حکومت و دولتمردان نیز معمولا نوعی بدبینی نسبت به?طرح تمایزات و مطالبات محلی و منطقه?ای، به?ویژه از نوع قومی و مذهبی آن وجود داشته و اصولا در طول سده اخیر یک نگاه امنیتی بر اینگونه موضوعات و مسایل غالب بوده است.
? یعنی امر سیاسی ملاحظات خود را به?مساله توسعه تحمیل می?کند و در برابر توسعه منطقه??ای قرار می?گیرد؟
بله! این ملاحظات در مورد برخی مناطق بسیار هم زیاد بوده تا حدی که در طول سده اخیر گاه به بخشی از راهبردهای رسمی دولت تبدیل می?شده. مثلا محدودیت سرمایه?گذاری دولت یا بخش خصوصی در گذشته در برخی از مناطق که زمینه?های واگرایی داشته?اند، فقط ناشی از ناامنی?های بالفعل نبوده بلکه به?نظر می?رسد جنبه استراتژیک نیز داشته باشد. به?علاوه برخی از مناطق کشور نمایندگان چندانی در دولت، به?ویژه در نهادهای برنامه?ریزی و سیاستگذاری نداشته?اند و بنابراین امکان تاثیر?گذاری بر این برنامه?ها و سیاست?ها در راستای منافع و مطالبات منطقه?ای را نداشته?اند. اتفاقا موضوع مورد بحث شما یعنی تشکیل فراکسیون توازن را می?توان تلاشی برای رفع این نقیصه، البته در مقیاسی محدود تلقی کرد.
? بحث ما اینجا بیشتر به بعد از انقلاب اسلامی برمی?گردد. با توجه به صحبت?های شما درباره ساختارهای کلان کشور و توجه به مسایل امنیتی- سیاسی، فکر می?کنم از موانع قبلی جدا نشده??ایم.
انقلاب?های سیاسی معمولا برای پایان?دادن به نابرابری?ها (اعم از سیاسی، اقتصادی و اجتماعی) برپا می?شوند اما مطالعات موجود نشان می?دهد الزاما، نه?فقط این نابرابری?ها کاهش نیافته بلکه افزایش هم یافته است. این موضوع ناشی از وضعیت?هایی است که معمولا با انقلاب?ها ایجاد می?شود. وقوع جنگ?های داخلی یا خارجی که به?دنبال اکثر انقلاب?ها رخ داده?اند؛ همچنین ملزومات بازسازی نظم سیاسی و سرشت قدرت سیاسی بعد از انقلاب?ها که معمولا اولویت?بندی?ها و انحصارسازی?های خاص خود را پیش می?آورد همگی باعث می?شود الگوهای جدیدی از نابرابری جایگزین نابرابری?های پیشین شود. انقلاب ایران هم چندان از این قاعده مستثنا نبود.
نابرابری?های منطقه?ای یکی از دغدغه?های بسیاری از گروه?ها و فعالان انقلابی در ایران بود. اما اولا اجماع چندانی بر سر اولویت?ها و نحوه پایان?بخشیدن به آنها وجود نداشت. به?علاوه هنوز سه?روز بیشتر از پیروزی انقلاب نگذشته بود که جنگ داخلی، در یکی از مناطق که سابقه احساس محرومیت یا واگرایی بیشتر بود، آغاز شد و سپس به برخی دیگر از مناطق کشور کشیده شد.
? یعنی سه روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی؟
بله! درست در 25بهمن بود که احزاب و تشکل?های سیاسی کرد که بعضا با تشکل?های انقلابی و سیاسی مرکز نیز مرتبط بودند در برخی شهرهای کردستان رژه مسلحانه به راه انداختند و شعار خودمختاری سردادند و سپس پادگان?ها و مراکز نظامی و انتظامی را تصرف کردند که واکنش?های شدید دولت مرکزی را برانگیخت. اندکی بعد مشابه این وضعیت در مقیاسی محدود?تر در گنبد و برخی شهرهای خوزستان ایجاد شد. بخشی از ریشه?های این رویدادها به مطالبات و منازعات انباشته?شده در سال?ها و دهه?های قبل برمی?گشت اما بخشی نیز محصول خود شرایط انقلابی و رقابت گروه?ها و ایدئولوژی?های مختلف در سطح دولت مرکزی بر سر سمت?وسوی انقلاب و نظام سیاسی جدید بود.
? آیا بعد از انقلاب، ایجاد شرایط ایده?آل برای قومیت?ها ممکن بود؟
اگر منظور شما تحقق همه مطالبات مطرح?شده در آن زمان بود که طیف وسیعی از خواسته?های حداکثری سیاسی و اقتصادی، نظیر خودمختاری سیاسی و فرهنگی، رفع نابرابری?های منطقه?ای و طبقاتی بود، طبعا نه مقدور بود و نه بعضا مطلوب! برای مثال، ساختار دولت و جغرافیای سیاسی در ایران و کل منطقه خاورمیانه به?گونه?ای بوده و هست که مقوله?هایی چون اعطای خودمختاری و استقرار فدرالیسم، فقط در شعار و بحث?های نظری قابل طرح?اند و نه در عمل زیرا پیامدهای غیرقابل پیش?بینی و چه بسا مخاطرات بزرگی دارد و به?نظر می?رسد چندان به سود مردم این مناطق هم نباشد. احساس این مخاطرات در آن شرایط انقلابی که اصولا هنوز نظم سیاسی تحکیم?یافته?ای وجود نداشت طبعا بیشتر بود. به علاوه، در ذهنیت ایرانیان، به?ویژه رهبران سیاسی و از جمله بسیاری از نخبگان اجتماعی همان مناطق، خاطرات و تجربیات مثبتی از این گرایش?ها وجود نداشت و هنوز هم ندارد. بنابراین مطالباتی نظیر خودمختاری اصولا نمی?توانست مورد قبول دولت مرکزی باشد اما درمورد کاهش نابرابری?های منطقه?ای و اجتماعی، از همان روزهای اول انقلاب اقدامات قابل?ملاحظه?ای آغاز شده بود و موضوع در دستور کار دولت قرار داشت. مثلا دولت موقت در همان روزهای اول اعلام کرد که هر روز درآمد نفت را به?تناوب به یک استان اختصاص می?دهد تا صرف عمران آن استان شود.
? اگر سیاست اجرا شده، چرا ادامه نیافت؟
البته گویا در مواردی اجرا شد اما بنده از جزییات آن بی?خبرم. منظورم این است که بگویم چنین فضا و تلاش?هایی برای رفع نابرابری?های بین منطقه?ای و درون?منطقه?ای آن هم به روش?های انقلابی وجود داشت اما این الگوی تخصیص بودجه اگر قرار بود تداوم یابد و مفید و کارساز و در راستای توسعه کل کشور باشد، ملزوماتی داشت؛ از جمله اینکه نیازمند ساختارها و تجربیات مناسب سیاسی و بوروکراتیک و کاربرد الگوها و برنامه?های توسعه منطقه?ای و ملی متناسب و همسو که در آن زمان موجود نبود. ناگفته نماند که برخی از کشورها نظیر هند هم که ده?ها سال است رویکرد و تجربه توسعه منطقه?ای- محلی دارند و در برخی زمینه?ها نسبتا موفق هم بوده?اند اخیرا با مشکلاتی مواجه شده?اند و گویا حتی بحث بر سر تقویت تمرکزگرایی در آنجا پیش آمده است. البته این به?معنای مخالفت بنده با رویکردهای توسعه منطقه?ای و محلی نیست بلکه می?خواهم بر پیچیدگی?ها و ملزومات آن تاکید کنم و اینکه این ملزومات نه?تنها در آن زمان بلکه امروز هم هنوز در ایران به اندازه کافی وجود ندارد. به?علاوه در آن زمان علاوه بر درگیری?های منطقه?ای، بلافاصله تنش?های سیاسی در مرکز تشدید شد و خود دولت مرکزی هم به عرصه مناقشات و منازعات تبدیل شد و بعد هم که جنگ طولانی عراق آغاز شد. چنین بی?ثباتی?هایی اصولا جایی برای طراحی و اجرای سیاست?های جامع و کلان از جمله در مورد مسایل مناطق باقی نمی?گذاشت.
? به?نظر شما عبور از نابرابری?های منطقه?ای در ایران ممکن است؟
البته بدون اینکه بخواهیم وارد بحث?های نظری و فلسفی شویم شواهد نشان می?دهد که نابرابری در عرصه?ها و مقیاس?های مختلف همزاد و همراه تاریخ و زندگی اجتماعی بشر بوده و حتی نظام?هایی با داعیه?های رادیکال نیز نتوانستند این نابرابری?ها را چندان و به?صورت پایدار تعدیل کنند. بنابراین، واقع?گرایی حکم می?کند که انتظار عبور کامل از نابرابری?ها را نداشته باشیم. البته بخش?ها و گروه?هایی که احساس محرومیت و تبعیض می?کنند چاره?ای جز این ندارند که مسایل و مطالبات خود را به انحای مختلف بیان کنند اما به?نظر می?رسد اگر این کار از طریق تشکل در گروه?ها و نیروهای همسو و استفاده از مجاری نهادی و روش?های تعاملی صورت گیرد به نتایج بیشتری میرسد و حداقل اینکه هزینه?های کمتری ایجاد می?کند. از طرف دیگر حکومت نیز چاره?ای جز تعامل با این نیروها و پاسخگویی به این مطالبات ندارد در غیر این?صورت با انباشت و سپس انفجار این مطالبات در شکل?های نامطلوب آن مواجه می?شود. به?طور کلی ویژگی?ها و گرایش?های حکومت و الگوهای سیاست نقش تعیین?کننده?ای در مدیریت و تعدیل این نابرابری?ها دارد. تجربه نشان داده است که افزایش فرصت?های مشارکت نیروها و نخبگان مناطق پیرامونی در سیاست محلی و ملی، احساس محرومیت و تبعیض را تعدیل می?کند و ظرفیت?های مقابله با مشکلات و مسایل را افزایش می?دهد. برعکس، غلبه بی?اعتمادی، نگاه?های صرفا امنیتی و محدود?سازی مشارکت این نیروها و نخبگان باعث تشدید احساس محرومیت و افزایش پتانسیل نارضایتی و بروز و ظهور آن به?صورت منازعات مزمن یا درگیری?های موردی می?شود.
? این نگاه بدبینانه و امنیتی که فرصت?ها را تبدیل به تهدید می?کند از کجا نشات می?گیرد؟
قبلا به این موضوع اشاره کردم. به?نظر من بخشی به ذهنیت عمومی سیاسی و تجربیات نامطلوب گذشته، بخشی به الگوهای سیاست?ورزی در طرفین ماجرا و بخشی هم به محدودیت فضای گفت?وگو و بحث?های کارشناسانه و سیاسی در مورد این موضوعات و بالاخره ترس از راه?های نرفته مربوط است.
? قومیت?ها بعد از انقلاب، همواره با اصلاح?طلبان رابطه خوبی داشته?اند علت این موضوع چیست؟
این درست است. البته منظور شما دو دهه اخیر است. این گرایش را هم در انتخابات متعدد و هم در روابط میان نیروها و نخبگان مرتبط با این اقوام با جریانات اصلاح?طلب می?بینیم. اصولا اصلاح?طلبان نویدهای بیشتری برای مشارکت این نیروها و نخبگان در سطح ملی و محلی داده?اند و در مواردی نیز عملا به این مشارکت کمک کرده?اند. برای مثال می?توان به افزایش نسبی مشارکت نخبگان و نیروهای کرد در نهادهای ملی و محلی در دوره اصلاحات اشاره کرد که به?نظر می?رسید آثار مثبتی در تقویت اعتماد و همگرایی در آن منطقه داشت. این موضوع تاییدی است بر اینکه راه مقابله با بدبینی?ها و تعارضات واگرایانه، چه در سطح سیاست ملی و چه در سطح منطقه?ای و محلی از مجرای گسترش مشارکت و تعمیق مردم?سالاری می?گذرد.
? نقش احزاب را در اینجا چگونه می?بینید؟
احزاب هم شکلی از تشکل گروه?های هم?سود و همسو در عرصه سیاست هستند. طبعا نیروها و نخبگان مناطق پیرامونی می?توانند از طریق فعالیت?های حزبی سامان و اثربخشی بیشتری به مشارکت خود در امور محلی و ملی دهند.
البته چون احزاب و تشکل?های سیاسی با امور مربوط به حاکمیت ملی، منافع ملی و سیاست?های کلان کشور سر و کار دارند، مطلوب است که در سطح ملی و نه محلی شکل بگیرند و نخبگان منطقه?ای و محلی نیز متناسب با گرایش?ها و ملاحظات سیاسی خود در قالب تشکیلات مرکزی یا محلی این احزاب فعال شوند. تردیدی نیست که تشکل?های مدنی و سازمان?های غیردولتی (ان?جي?او) می?توانند در سطح محلی و منطقه?ای نیز تشکیل شوند و در حوزه?های مربوطه فعالیت کنند. در هر صورت تشکل منافع و علایق گروه?های محلی و منطقه?ای ابزاری برای پیگیری موثرتر اهداف و مطالبات آنها و سازوکاری برای تعدیل گرایش?ها و تعاملی?کردن روابط آنها با مرکز است.
? این کار چه ملزوماتی دارد؟
گسترش و تعمیق مردمسالاری، چه در سطح ملی و چه محلی، امروزه دیگر یک موضوع تفننی یا مطالبه روشنفکرانه نیست بلکه راه?حل بسیاری از تعارضات و مسایل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در سطح ملی و محلی است. همچنین است وداع با انگاره?های تخاصمی در روابط سیاسی و اجتماعی. پذیرش این موضوعات از سوی همه نیروها و بازیگران سیاسی شرط اولیه برای تقویت همگرایی و رفع احساس محرومیت?ها و تبعیض?های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی است. بنابراین نهادهای سیاسی و دولتمردان مرکزی نیز باید این تشکل?ها را مثبت و سازنده تلقی کند.
? عده?ای بر این باورند که توجه به مسایل قومی و منطقه?ای به?جای نگاه ملی یک حرکت پیشامدرن است، نظر شما چیست؟
نخست اینکه بنده با این دوگانه?سازی?ها و مرزبندی?های ذات?گرایانه چندان میانه خوشی ندارم و بر این باورم که اینها کمکی به فهم واقعیت?ها و موقعیت?های پیچیده و متداخل در عرصه?های اجتماعی و سیاسی نمی?کند. امروزه بیش از هر زمان دیگری مرزهای مسایل ملی و محلی، پدیده?های هویتی و کارکردی و موقعیت?های پیشا و پسایی در هم آمیخته است. بنابراین، بهتر است مسایل را بر اساس منطق موقعیتشان در نظر بگیریم و تحلیل و ارزیابی کنیم. دوم اینکه هرگونه محلی?گرایی و هویت?گرایی را نباید منفی دانست. محلی?گرایی?ها اگر به کوته?بینی و ایزوله?شدن یا انحصارسازی منجر شود البته نامطلوب است اما اگر به انگیزه و تلاش برای بهسازی سطوح محلی جهان?زیست و افزایش ظرفیت محلی برای تعامل با سطوح جهان?زیست?های ملی و جهانی باشد، نه?تنها ایرادی ندارد بلکه لازم و ضروری است. نمونه?هایی از این محلی?گرایی را بنده در شهرهای لارستان و دلیجان یا حتی در روستاهای توریستی اطراف جندق و تبریز از نزدیک مشاهده کرده?ام. هویت?ها نیز همین?گونه?اند و لزوما منفی و واگرایانه نیستند. هویت?های قومی و مذهبی و فرهنگی، اگر خودبیانگرانه (اکسپرسیویستی) و رقابتی (و البته نه تخاصمی) باشند می?توانند موجب تقویت تعامل فرهنگی و تفاهم اجتماعی شوند.
?به موضوع اصلی گفت?وگو برگردیم: مجلس جایی است برای سیاست?های ملی، اما با ایجاد فراکسیون?هایی چون توازن گویا حرکت مجلس به سمت نگاه?ها و سیاست?های منطقه?ای می?رود. آیا نمی?توان به این مساله نگاهی انتقادی داشت؟
البته مجلس از قبل از این فراکسیون هم جایی برای پیگیری مسایل و مطالبات محلی بوده و به?ویژه غالب نمایندگان شهرستان?ها بیشتر چنین رویکرد و کارکردی داشته?اند. بخشی از این موضوع به نقش نمایندگی در سنت پارلمانی ایران مربوط است و بخشی هم به مسایلی که در ابتدا به آنها اشاره کردم. یعنی نابرابری ساختاری-منطقه?ای، رابطه مرکز-پیرامون در تقسیمات کشوری، الگوی توزیع منابع و تخصیص بودجه و...، اما بخشی هم به فقدان یا ضعف نهادهای محلی و سازوکارهای ارتباطی میان سطوح محلی و ملی مربوط می?شود. نماینده یک شهرستان محروم و دورافتاده که مردمانش خواهان توجه بیشتر دولت و بهبود وضعیت شهر خود هستند و با این انگیزه به او رای داده?اند، چاره?ای جز این رویکرد و کارکرد ندارد. البته این موضوع به قول شما ممکن است آسیب?هایی را هم متوجه عملکرد نهادهای سیاسی مرکز کند اما راه?حل را باید در تقویت نهادهای محلی و واسط میان سطوح محلی، منطقه?ای و ملی جست?وجو کرد. تکمیل زنجیره شوراها (در سطوح روستا-شهر-شهرستان-استان و شورایعالی کشوری) و تقویت اختیارات آنها تا حدودی می?تواند این مشکل را کاهش دهد.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------