سرگه بارسقیان

تاریخ ایرانی: سید محمد خاتمی، روز ۲۱ مهر، ۷۰ ساله شد؛ «فرزند فاضل، باتقوا و متعهد» امام خمینی، فرزند روحانی بزرگ یزدی، آیت?الله سید روح?الله خاتمی است که در خودزندگینامه?اش نوشته: «بزرگترین عامل مؤثر در شخصیت و ذهنیت من پدرم و خصوصیات ممتاز علمی، اخلاقی و اجتماعی او بود که به ما آموخت که با روشن?بینی و آشنایی با زمان و مکان چگونه می?توان دین را آنگونه فهمید و پذیرفت که پاسخگوی همه پرسش?ها و نیازهای معنوی و روحی و مادی زندگی باشد.»

 

فرزند خاتمی، سیدعمادالدین – متولد فروردین ۱۳۶۷- به کسوت روحانیت درنیامد، رفت سراغ کار?شناسی کامپیو?تر و این روز?ها کار?شناسی ارشد مطالعات منطقه?ای. عماد خاتمی همچون خواهرانش، نه چهره سیاسی است و نه حضوری در رسانه?ها و مناصب دولتی دارد؛ گفت?وگوی او با «تاریخ ایرانی» روایتش از پدری است که وقتی او ۹ ساله بود، با ۲۰ میلیون رای رئیس?جمهور شد و زندگی را از روز سوم خرداد ۷۶ برای او و خانواده?اش دگرگون کرد. عماد خاتمی در نوجوانی شاهد بازتاب وقایع سیاسی دوره اصلاحات در محیط خانوادگی بود؛ شاهد پدر رئیس?جمهوری که سال?های پرالتهابی را می?گذراند و وقایعی را دید که طی یک و نیم دهه اخیر ناشنیده و ناگفته ماند و هفتاد سالگی پدر بهانه?ای بود تا این روایت?ها تا جایی که مقدور بود نقل شود.

 

***

 

آقای خاتمی، «همه قبیله شما عالمان دین بودند». حالا جز پدرتان، خانواده شما دیگر روحانی ندارد؟

 

نه، چون پدر پدربزرگ من که نام خانوادگی خاتمی را انتخاب کرده – نسل دیگر نام مهدوی را برگزیدند-، دو پسر داشت که عموی پدرم، سید ولی پسر نداشت. پدربزرگم، سید روح?الله خاتمی، روحانی بود که از بین فرزندانش، پدرم به کسوت روحانیت درآمد.

 

 

عموزاده?ها هیچ کدام روحانی نشدند؟

 

نه.

 

 

به شما اصرار نکردند روحانی شوید؟

 

هیچ وقت هیچ اصراری نبود، ممکن بود تمایلی باشد یا پدرم ترجیح می?داد اینگونه می?شد. افرادی هستند که به پدرم می?گویند حیف است که خاتمی?ها، آخوند نداشته باشند و خودش هم می?گوید بله حیف است، اما هیچ وقت فشار و اصراری نبود که روحانی شوم.

 

 

یعنی ابراز تأسف می?کردند؟

 

تاسف نه، هرگز حس نکردم که پدرم از اینکه فرزندش روحانی نشده، ناراحت است؛ شاید تمایل قلبی داشته باشد. پدرم می?گفت وقتی تو به دنیا آمدی در وصیت?نامه?ام نوشتم دوست دارم پسرم آخوند شود، ولی می?گوید در نسخه?های به?روز شده، آن بند وصیت?نامه?اش را تغییر داده است.

 

 

دوره?ای که به دنیا آمدید، آقای خاتمی وصیت?نامه نوشت؟

 

پیشنهاد می?شود که وصیت?نامه بنویسند، پدرم هم در دوره?های مختلف وصیت نوشته است.

 

 

این وصیت در دوره جنگ نوشته شد؟

 

من متولد فروردین ۱۳۶۷ هستم؛ این وصیت?نامه حدود چهار ماه قبل از پایان جنگ نوشته شد.

 

 

در خاتمی?ها که از سادات حسنی هستند، علاوه بر نسب، ژن امام حسن هم وجود دارد؟

 

مظلومیت حسنی وجود دارد. اما برخلاف تصور عموم، پدرم اغلب زود عصبانی می?شود. از احمد آقای خمینی که با پدرم، عمویم رضا و عمه?ام مریم خانم –همسر حجت?الاسلام والمسلمین محمدعلی صدوقی، امام جمعه فقید یزد- آشنا بوده، نقل می?کنند که گفته مریم خانم وقتی عصبانی شود وسطش پشیمان می?شود، محمدآقا وقتی عصبانی شود یک ساعت بعد پشیمان می?شود، آقا رضا وقتی عصبانی شود پشیمان نمی?شود. با این حال در خانواده خاتمی همفکری و تفاهم وجود داشته است. هرگز هیچ خشونت فیزیکی یا بداخلاقی شدیدی پیش نیامد. البته وقتی ۹ ساله بودم، پدرم رئیس?جمهور شد تا ۱۷ سالگی که شخصیت من تقریبا شکل گرفته بود. من هم نوجوان و جوان سرکشی نبودم که چالشی ایجاد شود. اما یکی از دلایل نبود چالش طبیعی پدر و فرزندی در خانوادۀ ما، مشغله?های پدرم در دوران ریاست جمهوری بود. فرصتی برای پدرم نبود که وضعیت درسی من را پیگیری کند؛ هرگز هم این امکان نبوده که برای صرف ناهار یا شام به بیرون از خانه برویم. در آن سال?های پرچالش نوجوانی و اوایل جوانی، حضورش کمرنگ بوده، با این حال خواهرانم که از من بزرگتر هستند و این دوره سنی را در سال?های قبل از آن گذراندند، این چالش?ها را نداشتند.

 

 

در ۹ سالگی، دیدن عکس و پوستر پدر روی دیوارهای شهر چه حسی برای شما داشت؟ خودتان در تبلیغات برای انتخاب پدرتان مشارکت داشتید؟

 

لحظات هیجان?انگیزی بود. من کمابیش به ستاد انتخاباتی خیابان به?آفرین و خیلی از میتینگ?ها می?رفتم. بیشتر همراه با خواهرم و به بخش زنان ستاد می?رفتم. شام غریبان امامزاده صالح که درگیری مختصری در آن اتفاق افتاد یا سخنرانی فائزه هاشمی در ورزشگاه شهید افراسیابی را یادم هست. دیدن آن همه شور و شوق و شعار حمایتی خیلی هیجان?انگیز بود. خانه ما یک انباری کوچک داشت که با پوسترهایی که از ستاد می?آوردم، آنجا را به ستاد کوچکی برای خودم تبدیل کرده بودم.

 

 

تغییر شرایط خانواده برای شما در آن سن خوشایند بود؟

 

برای من عجیب بود که چرا مادرم از این اتفاق خوشحال نیست. برایم سؤال?برانگیز بود که با این همه توجه و ابراز محبتی که می?شد، دلیل ناراحتی مادرم چه بود. ولی کم کم این تغییرات را حس کردم. دو شب مانده به انتخابات که ستاد به?آفرین را پلمب کردند، یکی از محافظین به خانۀ ما زنگ زد و گفت بهتر است شما شب را در هال کنار هم بخوابید تا اگر اتفاقی افتاد پیش هم باشید. البته برای کودکی ۹ ساله مثل من، خوابیدن در هال خانه جذابیت داشت، اما شروع درک تغییرات جدید بود. از سوم خرداد ۷۶ مردم خیلی به خانۀ ما که آن زمان در خیابان پاسداران بود می?آمدند. افراد مختلفی از شهرستان?ها می?آمدند، مثلا ساعت ۶ صبح زنگ می?زدند که ما آمدیم آقای خاتمی را ببینیم. ما هم تجربه این شرایط را نداشتیم. در دوره انتخابات تعداد محافظین را زیاد کرده بودند و از خرداد تا مرداد که محل خانه را تغییر دادیم، عده?ای از محافظین در زیرزمین خانه ما مستقر شده بودند. آن?ها هم تجربۀ این وضعیت را نداشتند که مردم به این شکل به خانه بیایند. با وجود محافظین، حس بودن غریبه در خانه را داشتیم.

 

 

مردمی که می?آمدند خواسته?ای داشتند؟

 

نمی?دانم خواسته?شان چه بود اما یادم هست که بعضی وقت?ها شب نمی?رفتند و تهیه شام برای آن?ها تبدیل به معضل می?شد.

 

 

مراجعین اعضای ستاد انتخاباتی در شهرهای مختلف بودند یا مردم عادی؟

 

هم اعضای ستاد بودند و هم مردم عادی. خیلی?ها گوسفند قربانی کرده بودند و به خانه ما می?آوردند. جالب?تر اینکه بعضی?ها می?گفتند ما نذر کردیم که اگر آقای خاتمی رئیس?جمهور شود، گوسفند قربانی کنیم اما حالا پول نداریم، لطفا خودتان قربانی کنید به فقرا بدهید. یا زنگ می?زدند می?گفتند ما نذر کردیم که به تعداد رای ایشان صلوات بفرستیم، الان ما توانسته?ایم ۳ هزار صلوات بفرستیم، بقیه?اش -۲۰ میلیون- را شما بفرستید.

 

 

تصویری که از رئیس?جمهور داشتید، برای شما در آن سن و سال چگونه بود؟ به قول عامیانه?اش فکر می?کردید پدرتان چه کاره شده است؟

 

با ذهن آن موقع فکر می?کردم?? همان وزارت است که قبلا داشت، اما کمی سرش شلوغ?تر است و مردم بیشتری او را می?شناسند و بیشتر دوستش دارند.

 

 

وضعیت شما در مدرسه و نگاه هم?کلاسی?ها چطور بود؟

 

آن موقع روزهای امتحانات بود، من چند دقیقه به مدرسه دیر رسیدم. بعدا از هم?کلاسی?هایم شنیدم که به هم گفته بودند عماد حالا که پدرش رئیس?جمهور شده، معلم خصوصی می?گیرد و به مدرسه نمی?آید. هم?کلاسی?ها و دوستانم ابراز خوشحالی می?کردند. افراد زیادی هم بودند که ادعای دوستی می?کردند و علاقه داشتند نزدیک شوند.

 

 

در همان مدرسه ماندید؟

 

بله، من از اول دبستان تا پیش?دانشگاهی در یک مدرسه بودم.

 

 

در خانواده چقدر به رئیس?جمهور شدن پدرتان امیدوار بودید؟ خاطره?ای هم در فیس?بوک نوشتید که صبح سوم خرداد ۷۶ اولین کسی که به خانه شما زنگ زد و تبریک گفت، حسن روحانی بود. این خبر قابل باور بود؟

 

آقای روحانی که تماس گرفت و به مادرم گفت، مادرم به حالت تعجب خندید که چطور می?شود؟ خوش?بین نبودیم به اعلام پیروزی، البته با توجه به شور اجتماعی در بین مردم احتمالش می?رفت که این نتیجه حاصل شود بویژه با اقبالی که به ایده پدر برای سفر با اتوبوس به کل کشور شد، اما فکر نمی?کردیم که این نتیجه اعلام شود.

 

 

از کی فشارهای سیاسی و هر ۹ روز یک بحران را در محیط خانوادگی حس کردید؟

 

در?? همان دوره?ای که کابینه انتخاب می?شد، می?دیدیم که پدرم دیگر آن آدم قبلی نیست، ذهنش مشغول?تر است، رفت?و?آمد?ها به خانه زیاد شده بود و کاملا مشخص بود که زندگی تغییر کرده است. تعیین لیست کابینه جزو اولین چالش?ها بود.

 

 

با اعمال تدابیر حفاظتی، این تغییر شرایط بیشتر حس می?شد؟

 

بله. بویژه اینکه ما را خیلی می?ترساندند، بیش از همه مادرم را که توصیه می?کردند خرید نکنید، خواستید چیزی بخرید بگویید که ما بخریم، ممکن است در چیزهایی که می?خرید بمب جاسازی شده یا به عوامل شیمیایی و میکروبی آلوده باشد. این هم زندگی را سخت کرده بود. شبه?چالشی داشتیم برای خرید پودر رختشویی که به ما می?گفتند شما نخرید. این در اوایل خیلی مشکل?ساز شده بود اما بتدریج این مسائل عادی شد و از مغازه?های عادی هم خرید می?کردیم. فهرستی از خرید?ها به یکی از محافظین می?دادیم، خرید می?کرد و هر ماه هم صورت هزینه?ها را به ما می?داد.

 

 

شما و خواهرانتان هم محافظ داشتید؟

 

بله.

 

 

بودن یک همراه هم تجربه جدیدی بود.

 

در دوره ریاست پدرم در کتابخانه ملی، راننده داشتیم که من را هم مدرسه می?برد. در دوره انتخابات هم محافظ اضافه شده بود. روابط ما با راننده?های قبلی صمیمی?تر و شخصی?تر بود، اما بعد از ریاست جمهوری رابطه رسمی?تر شد تا حدی که دیگر به من می?گفتند آقا عماد. یادم نمی?آید این محافظین اولین بار کی همراه ما به مدرسه می?رفتند.

 

 

در داخل مدرسه هم می?ماندند؟

 

در مدرسه نمی?ماندند، چون محیط آن امن بود. منتهی در فصل تابستان که ما را به اردوگاه شهید باهنر در منظریه می?بردند، بخاطر اینکه محیط باز و امنیت کم بود، یک نفر به عنوان کمک معلم? حضور داشت که در واقع محافظ بود.

 

 

اولین خاطره?ای که از تاثیر بحران?های سیاسی بر محیط خانوادگی به یاد دارید، مربوط به کدام اتفاق است؟

 

دور?ترین خاطره بدی که به یاد دارم مربوط به ترور حجاریان است. این ترور همزمان با تعطیلات نوروز ۷۹ بود که ما در یکی از اقامتگاه?های وزارت نفت در محمودآباد مازندران بودیم. مدام تماس می?گرفتند و شرح اتفاقات جدید را می?دادند، دکتر ظفرقندی رئیس تیم پزشکی دایم در تماس بود و مستقیم با پدر صحبت می?کرد و شرایطی بوجود آمد که سفر را نیمه کاره گذاشتیم و به تهران برگشتیم. حال همه بد بود و لزومی نمی?دیدیم آنجا بمانیم. چیزی که همیشه محیط پراسترس و پرالتهابی ایجاد می?کرد، تماس?های قبل از ساعت ۸ صبح با خانه ما بود. همیشه می?دانستیم که اگر این ساعت تماس بگیرند یعنی اتفاق بدی افتاده است.

 

 

تلفن?های دیر وقت شب التهاب?آور نبود؟

 

شاید آن موقع چون زود?تر می?خوابیدم این التهاب تماس?های دیر وقت شب را حس نمی?کردم. اما به خاطر دارم که یک شب دیر وقت خانم اعظم طالقانی تماس گرفت و خبر بازداشت ملی- مذهبی?ها را داد. تلفنی در خانه ما بود که به آن تلفن سیاسی می?گفتند، شماره ۴ رقمی داشت، به خط داخلی ریاست جمهوری وصل بود، این تلفن هم هر وقت زنگ می?خورد ما می?دانستیم اتفاقی افتاده که از طریق خط عادی نباید خبر آن منتقل شود. روز عقد خواهرم در خانه ما، تلفن سیاسی چند بار زنگ خورد، پدرم مدام می?رفت در اتاق صحبت می?کرد و بر می?گشت، وقتی پرسیدیم که چه اتفاقی افتاده که انقدر زنگ می?زدند، گفت که احمد شاه مسعود را در افغانستان ترور کردند. دو روز بعد هم که واقعه ۱۱ سپتامبر اتفاق افتاد و آن مشکلات پیش آمد. روزی که در بم زلزله شد، آقای موسوی لاری تماس گرفت، جمعه صبح بود که از زنگ تلفن از خواب پریدیم، خبر دادند که بم زلزله آمده، قدرت آن زیاد است و بتدریج عمق فاجعه آشکار?تر می?شد. از این تماس?ها بود. مثلا انتخابات مجلس هفتم در خانه ما خیلی چالش بزرگی بود. شاید یکی از سخت?ترین دوره?ها،?? همان روزهای انتخابات و ردصلاحیت?ها و تماس?هایی بود که برقرار می?شد.

 

 

از جمع وزرا، معاونین و مسئولان کسی بود که حس می?کردید از نظر شخصی به آقای خاتمی خیلی نزدیک است و خود شما هم احساس صمیمیت بیشتری با او می?کردید؟

 

در دوره ریاست جمهوری به یاد ندارم، قبل از آن، آقای تاج?زاده با پدرم رفاقت نزدیکی داشت، با هم سفر می?رفتیم و رفت?و?آمد خانوادگی زیادی با هم داشتیم، با آقای ابطحی هم چنین روابطی داشتیم. عموی ما علی خاتمی هم بود که روابط ما با او به دلیل قرابت?های خانوادگی بود.

 

 

چقدر از چهره آقای خاتمی کدخوانی می?کردید که الان وضعیت چطور است؟ چقدر می?شد سیاست ایران را از چشمان خاتمی خواند؟

 

اصولا پدرم به راحتی ابراز احساسات می?کند، ولی همیشه تلاش می?کرد تا این احساسات ناشی از فشارهای سیاسی را پنهان کند تا وارد محیط خانوادگی نشود. اتفاقات مهم هم قابل پنهان کردن نبود، مثل ترور حجاریان. اگر الان فیلم ملاقات پدرم با حجاریان در بیمارستان را ببینید، کاملا تاثر را در چهره?اش می?توانید حس کنید. این تاثر بخاطر روابط شخصی بوده نه بخاطر ترور یکی از چهره?های صرفا همفکر سیاسی. ما این تأثرات را پس از یک خبر ناگوار یا ملاقات ناخوشایند پدرم حس می?کردیم. می?دانستیم چه زمانی نباید در خانه زیاد شلوغ کنیم! یا اگر چیزی می?خواهیم، وقتی چالشی وجود دارد نباید مطرح کنیم.

 

 

در لحظات خوشی چطور؟ گرچه در دوره اصلاحات کمتر مجالی برای آسودگی خاطر وجود داشت اما?? همان جو شادمانی ناشی از اتفاقات خوشایند را چقدر تجربه کردید؟

 

خیلی کم بود. با این وجود اعلام نتایج انتخابات مجلس ششم خیلی اتفاق خوشایندی بود. شاید برجسته?ترین خاطره خوش ما?? همان بود. البته انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۰ هم ورای تصور بود. بدیهی بود که پدرم رای می?آورد اما فکر نمی?کردیم که تعداد آرا بیشتر از دوره اول باشد. با این وجود انقدر اتفاقات ناگوار بیشتر و تاثیراتش هم ماندگار?تر بود که مجالی برای اتفاقات خوب نمی?ماند. شاید به دلیل فرهنگ عمومی باشد که ارتباط ما با غم صمیمی?تر از شادی است اما غم?ها خیلی پایدار?تر و طولانی?تر بودند.

 

 

چقدر در خانواده نگران امنیت آقای خاتمی بودید؟

 

همیشه این نگرانی وجود داشت، کمااینکه اوایل خیلی بیشتر بود اما به مرور به شرایط عادت کردیم. حتی در اولین سفرهای خارجی بویژه سفر به نیویورک در سال ۷۷، که مجاهدین خلق بعد از دوم خرداد در شرایط بدی قرار گرفته بودند، این نگرانی وجود داشت که سوءقصدی به جان پدرم رخ دهد، یا بی?احترامی مثل پرتاب گوجه و تخم مرغ صورت بگیرد.

 

 

خود شما چقدر به محیط کار پدرتان می?رفتید و این بار آقای خاتمی را نه در مقام پدر در خانه که به عنوان رئیس?جمهور در دولت می?دیدید؟

 

زیاد می?رفتم، چون مادرم دفتری در مجموعه ریاست جمهوری داشت. مجموعه ریاست جمهوری یک ساختمان سفید متعلق به رئیس?جمهور دارد و یک ساختمان قرمز که متعلق به معاون اول رئیس?جمهور است و مادرم در این ساختمان دفتر داشت. اغلب پنجشنبه?ها بعد از مدرسه به آنجا می?رفتم. مهمانان خانوادگی که به دیدن پدرم می?آمدند هم به آن ساختمان می?رفتند. وقتی کمردرد پدرم شدت گرفت، به توصیه پزشک برای آب درمانی به استخر کوچک پایین ساختمان سفید می?رفت که من هم اغلب همراهش می?رفتم. بنابراین رفت?و?آمد من به پاستور کم نبود، حداقل هفته?ای یک بار به آنجا می?رفتم.

 

 

در سفرهای استانی یا خارجی هم همراه پدر می?رفتید؟

 

در دوره اول ریاست جمهوری در سفر استانی به زنجان همراه پدرم رفتم. یزد هم اغلب می?رفتیم، البته با پدر نمی?رفتیم. در دوران ریاست جمهوری جز سفر به عربستان سعودی، در هیچ یک از سفرهای خارجی همراه پدرم نرفتم.

 

 

در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۰ هم فعال بودید؟

 

در انتخابات سال ۷۶ فعال?تر از سال ۸۰ بودم. در انتخابات دوره دوم ریاست جمهوری پدرم فعالیت خاصی نداشتم؛ حتی به ستاد نمی?رفتم چون تازه فهمیده بودم ریاست جمهوری چقدر چیز بدی است و خیلی علاقه نداشتیم که آن دوره سخت برای چهار سال دیگر تمدید شود، بویژه با این چشم?انداز که شرایط دارد بد?تر می?شود. تازه می?فهمیدیم که مادرم چرا نگران بود. چهار سال اول خیلی سخت بود، چهار سال دوم هم سخت بود ولی آثار سرمایه?گذاری?ها و روندهای خوب اقتصادی در دوره اول، در چهار سال دوم نمایان شد. از این جهت دوره دوم ریاست جمهوری، دوره موفق?تری بود، با این حال از دوره اول سخت?تر و پرچالش?تر بود.

 

 

انتقادهایی که از آقای خاتمی در دوره ریاست جمهوری می?شد و حتی انتظاراتی که اصلاح?طلبان از ایشان داشتند، در مجموع تصویر?ها و تلقی?هایی که از خاتمی وجود داشت، چقدر با واقعیات منطبق بود؟

 

یکی از ویژگی?های بارز پدرم مشورت?پذیری است. اظهارات و استدلال?های مشاورانش را می?شنود و اغلب آن?ها را می?پذیرد. این روحیه ممکن است در سرعت و ثبات عمل تاثیرگذار باشد، چون پدرم نمی?خواهد دیکتاتورمآبانه و شخصا تصمیم بگیرد و می?خواهد نظر دیگران را هم بشنود. در بسیاری از اتفاقات، پدرم در ابتدا مخالف بوده ولی در جریان بحث و مشورت، نظرش تغییر کرده است. شاید همین تناقض در اقتدار شخصیتی با مشورت?پذیری است که برخی تلقی?ها را ایجاد می?کند، چون نمی?تواند سرعت و شدت عملی که از او انتظار می?رود را برآورده کند. در بین انتقادهایی که از پدرم می?شود هم انتقادات بی?جا وجود دارد و هم انتقادات به?جا. این برای من هم مشکلی پیش آورده که هنوز نمی?توانم حل کنم. از یک طرف طبیعتا پدرم را از نظر عاطفی دوست دارم و از اشتباهات پدرم ناراحت می?شوم. هنوز هم اگر مطلب تندی علیه پدرم می?گویند و می?نویسند، احساسم جریحه?دار می?شود؛ شاید بعضی مواقع می?پذیرم که این انتقاد وارد است اما وقتی وارد حیطه شخصی می?شود برای من غیرقابل حل است که چرا فردی که دوستش دارم باید چنین اشتباهی بکند که چنین حمله?هایی به او بشود.

 

 

تلقی اشتباه بودن یک تصمیم یا اقدام چقدر بین شما و ایشان مشترک است؟

 

مواردی که من معتقدم اشتباه است خیلی بیشتر از تلقی?های اوست. گرچه وقتی به گذشته بر می?گردد حتماً به اشتباه بودن بعضی تصمیمات یا اقدامات اشاره می?کند. یک بار به من گفت فرد گاهی در اتخاذ تصمیمات مهم اطلاعات و زمان محدودی دارد و در این شرایط شاید تصمیمی که گرفته می?شود، بهترین تصمیم ممکن باشد و نمی?شود به فرد انتقاد کرد که چرا چنین کاری کرده است. طبیعتا وقتی فرد از آن فضا فاصله می?گیرد و روز?ها وقت دارد تا دربارۀ آن فکر کند، شاید راه حل دیگری به ذهنش برسد. این استدلال پدرم مرا قانع کرد. من فکر می?کنم با در نظر گرفتن آن شرایط و محدودیت?ها، وزن تصمیمات درست پدرم خیلی بیشتر از تصمیمات اشتباه بوده و بسیاری از اقدامات قابل دفاع می?شود.

 

 

اگر مصداقی بخواهید به این شرایط اشاره کنید، چه اتفاقی را مثال می?زنید؟

 

یکی از انتقاداتی که به پدرم می?شود درباره عملکرد او در وقایع کوی دانشگاه است و می?گویند اگر آقای خاتمی به دانشگاه می?رفت بهتر بود، ولی محدودیت?های زیادی برای او وجود داشت.

 

 

چقدر در طی این سال?ها در معرض انتقاد از آقای خاتمی قرار گرفته?اید و به آن?ها پاسخ داده?اید؟

 

در مواقع بروز اتفاقات، بعضی?ها ناراحت?تر و عصبی?تر بودند و پیش آمده که حرف?هایی می?زدند که در بعضی موارد پدرم هیچ نقشی در آن?ها نداشته است. مثلا اتفاقی سال ۸۵ افتاد، ما فحش آن را خوردیم. بعضی انتقاداتی که به پدرم شده شاید پدرم هم نسبت به آن?ها انتقاد داشته است و بعد از ما انتظار داشتند به آن انتقادات پاسخ دهیم.

 

 

قائل به تفکیک این موضوع هستند که فرزند یک سیاستمدار می?تواند نظری متفاوت از پدرش داشته باشد یا شما را سخنگوی خاتمی می?دیدند که باید آن?ها را قانع کنید؟

 

من وقتی بحث سیاسی می?کنم از عبارت «خاتمی» استفاده می?کنم، وقتی بحث شخصی می?کنم می?گویم بابا. البته این تفکیک ذهنی است، در ??نهایت هر چقدر هم تلاش کنم این بابا، خاتمی است. البته خاتمی همیشه فحش?خورش خوب بوده است، گرچه ویژگی قطبی?سازی خوبی هم دارد. به عنوان مثال وقتی به روستایی می?رود و در انتخابات شرکت می?کند، این خبر از کل انتخابات مهم?تر می?شود. بعضی رسانه?ها بجای گزارش? درباره مشارکت مردم در انتخابات، خبر شرکت خاتمی در انتخابات را برجسته می?کنند.

 

 

با همه آن نگرانی?ها و احساس ناخوشایندی که در انتخابات سال ۸۰ با کاندیداتوری آقای خاتمی برای دوره دوم ریاست جمهوری داشتید، چقدر با نامزدی ایشان در انتخابات سال ۸۸ و ۹۲ موافق بودید؟

 

خیلی مخالف بودیم. از خرداد ۸۷ که موضوع کاندیداتوری پدرم مطرح شده بود، ترجیع بند همه حرف?های ما با پدرم در خانه این بود که «بابا یک وقت کاندیدا نشی». روزی که پدر به مراسم افتتاح سایت مجمع روحانیون مبارز رفت، ما هم اطلاع نداشتیم که قرار است آنجا اعلام کاندیداتوری کند، به ما هم نگفته بود. برای من پیامک آمد که خبرگزاری?ها اعلام کرده?اند خاتمی اعلام نامزدی کرده است. واقعاً حال ما بد بود و حال خودش هم بد بود. نوعی احساس وظیفه می?کرد در قبول چیزی که می?دانست خیلی بد است. در سال ۹۲ تقریبا مطمئن بودیم که کاندیدا نمی?شود. هرگز آن ترجیع بند تکرار نشد. پدرم برای کاندیدا نشدن استدلال قوی?تری داشت و خیال ما راحت بود که این اتفاق نمی?افتد، تنها نگران آن روحیه مشورت?پذیری پدرم بودیم که در جلسات تصمیم دیگری گرفته شود. افراد دو دسته بودند یا به پدرم می?گفتند در انتخابات شرکت نکنید، یا می?گفتند شما باید کاندیدا شوید. از طرف نخبگانی که به پدرم دسترسی داشتند، فشار زیادی برای کاندیداتوری وجود داشت، گاهی انقدر پافشاری می?کردند که پدرم می?گفت بس است. آن?ها هم با استدلال?های پدر قانع می?شدند اما وقتی از جلسه بیرون می?رفتند می?گفتند جز خاتمی کسی نمی?تواند پیروز شود. با این حال ما اطمینان داشتیم که این بار نامزد نخواهد شد.

 

 

بعد از فراغت آقای خاتمی از مسئولیت ریاست جمهوری، حضور کمرنگ?شان در گذشته، در خانه جبران شد؟

 

شرایط همیشه به گونه?ای بود که نمی?توانست درگیر یا در جریان زندگی ما قرار بگیرد. همواره رابطه ما به جای اینکه پدر- فرزندی باشد، استاد- شاگردی بوده است، بیشتر از اینکه دربارۀ مشکلات شخصی?ام با هم صحبت کنیم، درباره سیاست، دین و فقه، عرفان و ادبیات صحبت کردیم. اواخر یکی از آرزوهای ناگفته?اش که یکی از فرزندانش به سمت علوم انسانی برود با انتخاب رشته مطالعات منطقه?ای (خاورمیانه) از سوی من برآورده شد.

 

 

قرار است شما هم در آینده تبدیل به چهره?ای سیاسی شوید؟ از نظر سیاسی عماد خاتمی چقدر شبیه محمد خاتمی خواهد بود؟

 

خودم تمایلی به ورود به عرصه فعالیت اجرایی ندارم، فعالیت پژوهشی و آکادمیک را ترجیح می?دهم. ولی گاهی خود فرد هم از پیش?بینی ناتوان می?شود، چرخ? روزگار گاهی ناخواسته فرد را به جایی پرتاب می?کند. حتی تصور می?کنم که پدر من هم این راه را خودش انتخاب نکرده است. گرچه او را برای مسئولیت اجرایی شایسته می?دانم اما تصور می?کنم اگر به اختیار خودش بود ترجیح می?داد فردی آکادمیک یا پژوهشگر باشد. حتی به من نقد می?گیرد که رشته مطالعات خاورمیانه به حد کافی نظری نیست و بیشتر کاربردی است. هنوز برای مسائل نظری اصالت بیشتری قائل است، در حال حاضر بیشترین حجم مطالعاتش درباره مسائل فلسفی است تا سیاسی. در هر حال فکر می?کنم در آینده با هر تغییری که رخ خواهد داد، شخصیت من از شخصیت پدرم دور نخواهد بود.

 

 

یکی از رموز محبوبیت و مقبولیت چهره?ها در تاریخ، سلامت مالی آن?هاست. آقای خاتمی کارنامه اقتصادی بسیار شفافی دارند که یکی از پایه?های محبوبیت ایشان بشمار می?رود؛ بلافاصله بعد از ریاست جمهوری درخواست بازنشستگی کردند، حتی یک دفتر نداشتند که بعد از ریاست جمهوری به آنجا بروند و البته این برای عموم مردم عجیب است. من شما را تا همین یکی دو سال پیش سوار بر ماشین پراید می?دیدم که ظاهرا خرید آن هم خیلی اتفاقی بود. نقل همین داستان گویای شرایط مالی خانوادگی شماست.

 

به قول دوستی، بندرت اتفاق افتاده که فردی در ایران هشت سال بر مصدر قدرت باشد و بعد از آن مردم به او نگویند دزد. پدرم جز افرادی است که مردم به او نمی?گویند دزد. یکی از دلایل آن اینست که نه پدر و نه مادرم هرگز دغدغه مسائل مالی نداشتند، ما همیشه جزو طبقه متوسط قرار داشتیم. دلیل دیگرش اینست که پدرم برای مسائل مالی ارزشی قائل نیست. خیلی?ها به من گفتند متاسفیم برای تو که هیچ استفاده?ای از موقعیت پدرت نکردی یا اگر ما جای تو بودیم لاقل فلان کار را می?کردیم. پدرم که بازنشسته شد، مبلغی به عنوان بازخرید در ماه?های مرداد و شهریور ۸۴ پرداخت کردند و دیگر حقوق بازنشستگی ندادند تا اردیبهشت یا خرداد ۸۵ و ما در آن ماه?ها از پس?اندازمان خرج می?کردیم. آن موقع معاونت اجرایی ریاست جمهوری – آقای سعیدلو- باید دستور پرداخت را می?داد، اما ماه?ها پرداخت حقوق بازنشستگی به تعویق افتاد و در ??نهایت یک?جا پرداخت کردند که پدرم تصمیم گرفت کل این مبلغ را به عنوان هدیه قبولی در دانشگاه تهران برای خرید یک پراید به من بدهد که این ماشین را تا اسفند ۹۰ داشتم. مادرم می?گفت اگر آن?ها پرداخت حقوق بازنشستگی را ماه?ها به تعویق نمی?انداختند ما نمی?توانستیم برای تو یک پراید بخریم، چون هیچ وقت چنین رقمی در حساب ما نبود. این هم شاید لطفی بود که دولت احمدی?نژاد در حق من کرد.

 

 

هفتاد سالگی آقای خاتمی، برای شما چه مفهومی دارد؟

 

هر سال در روز تولد خاتمی، عکس پدرم و آقای دعایی را می?بینیم و همه چیز در عکس، حتی شکل کیک ثابت است جز عدد روی کیک که هر سال تغییر می?کند. پدرم می?گوید من هیچ وقت حس نکردم که سن?ام بیشتر از ۴۵ سال شده است. خوشحالم پدرم به سلامت جسمانی?اش بسیار توجه دارد و سرزنده است و روحیات خمود و کسل ندارد. پدرم تجربه بسیار سختی در دهه ۵۰ و ۶۰ عمرش از سر گذرانده و فشارهای بسیار شدید عصبی را تحمل کرده که به سلامت جسمانی?اش لطماتی زد، ولی الان خوشبختانه مشکلات کمردردش کاملا مرتفع شده است. اگر شرایط سیاسی به گونه?ای باشد که اجازه دهد خاتمی صرفا چهره?ای سیاسی نباشد، فرصت خوبی است که از سرمایه ۷۰ سال تجربه?اش در بقیه عرصه?ها، خصوصا مدنی و اجتماعی استفاده شود و مجالی فراهم شود تا به دغدغه?ها و مطالعات فلسفی و دینی?اش بپردازد. البته خوش?بین نیستم به تحقق این خواسته، چرا که فکر می?کنم تا سال?ها چهره سیاسی خاتمی در مقام رهبر جنبش اصلاحات به دیگر چهره?هایش غلبه خواهد کرد و کسی هم مقصر آن نیست.