محرم که می آید نوحه در هر کوی وبرزن استان بوشهر شنیده می شود نوحه هایی پر سوز و گداز که از کانون دل نوحه سرا برخاسته و بر دل سوگواران پیشوای سوم شیعیان جهان می نشیند.
نوحه سرایی یکی از راه های وصف مصائب رفته بر معصومین ??(ع) و ابراز ارادت به ساحت آنهاست.
محسن شریفیان پژوهشگر بوشهری در کتاب اهل ماتم (آواها و آیین های سوگواری در بوشهر ) می نویسد نخستین مدارک مکتوب در باره سینه زنی و عزاداری در استان بوشهر به دوره زندیه بر می گردد.
سفرنامه نویسانی چون کارستن نیبور به این امر اشاره می کنند اما از چگونگی آن اطلاعی به دست نمی دهند.
بیشتر کارشناسان محلی معتقدند شکل کنونی سینه زنی و نوحه سنتی بوشهر به دوره قاجاریه بر می گردد.
عبدالله رئیسی پژوهشگربوشهری می گوید: پیشینه نوحه سرایی بوشهر به 100 سال پیش بر می گرد زمانی که ناخدا عباس دریانورد نوحه می سرود برایش آهنگ می ساخت و آنرا اجرا می کرد.
نوحه سرایان آن دوره سعی می کردند در نوحه ها از اشعاری ساده و روان بهره بگیرند که معمولا خود شاعر و نوا ساز آن بودند گاه بداهه نیز می خواندند.
محسن شریفیان نویسنده کتاب اهل ماتم معتقد است در زمان حکومت رضا شاه بوشهری ها هم مانند دیگر مناطق ایران برای برگزاری علنی مراسم نوحه خوانی و سینه زنی با مشکل مواجه بودند و به همین علت در دوره وی نوحه خوانی تحولی نیافت.
پس از شهریور 1320 هجری شمسی مراسم مذهبی و نوحه خوانی شوری دوباره یافت و نوحه سرایان فرصتی یافتند تا باز ارادتمندان معصومین (ع) را گرد هم آورند.
کارشناسان معتقدند با اوج گرفتن کار خوش صدا ترین نوحه خوان بوشهری جهانبخش کردی زاده معروف به بخشو فصل جدیدی در نوحه سرایی بوشهر آغاز شد، طنین صدای بخشو علاقه مندانی در دیگر نقاط کشور نیز یافت و آنان را به بوشهر کشاند.
نوحه خوانی با پیروزی انقلاب اسلامی و سپس دوره دفاع مقدس با موضوعاتی مانند شهادت تطابق یافت.
شریفان معتقد است در این دوران حس بداهه خوانی از نوحه خوانی گرفته شد چرا که نوحه خوانان کمتر در نوحه سرایی دخالت داشتند البته در آن زمان تعداد نوحه های واحد در مقایسه با دیگر نوحه ها افزایش یافت.
مصطفی گراشی ، جعفر دریایی نژاد، عبدالحمید دشتی فرد ، ابراهیم ملاح زاده ، امیر کردی زاده فرزند مرحوم جهانبخش کردی زاده و اسماعیل ایران دوست از جمله نوحه خوانان و سید جواد عین الملک ، محمد فتوت و عبدالحسین خرمایی از آهنگسازان نوحه درآن زمان هستند.
رئیسی پژوهشگر بوشهری می گوید: اشعار نوحه ها بیشتر در قالب قصیده غزل و مثنوی است.
محمود موجی شاعر و نوحه سرای بوشهری هم که سابقه طولانی در زمینه سرودن نوحه دارد مهم ترین ویژگی نوحه بوشهر را حماسی بودن آن می داند ومی گوید: نوحه سرایان استان بوشهر به خاطر موقعیت جغرافیایی که در آن زندگی می کنند بیشتر به دنبال ارائه اشعار حماسی هستند و کمتر به سراغ بخش عاطفی مصائب رفته بر ائمه می روند .
البته وی به این نکته نیز اشاره می کند که در نوحه های جدید شاعران تحت تاثیر نوحه های متداول کشور بخش عاطفی شعرشان را پر رنگ کرده اند.
موجی گفت: شعرهایی که در نوحه ها استفاده می شود بسته به کاربردشان تفاوت هایی دارند چنان که اشعار نوحه هایی که پیش از واحد خوانده می شود ابیات بلندتری دارند هر چه قدر که نوحه ها به اوج می رسند ابیات کوتاهتر می شوند.
عبدالحسین خرمایی که سالهاست برای نوحه ها آهنگ می سازد و به صورت تجربی به این کار می پردازد معتقد است آهنگساز نوحه باید با علم موسیقی آشنا باشد دستگاههای موسیقی را بشناسد و بر اساس آن برای نوحه آهنگ تنظیم کند.
وی که سالها نوحه خوان یکی از مساجد قدیمی بوشهر بوده پس از بیماری نتوانست به نوحه خوانی بپردازد ؛ اما ارادتش به خاندان عصمت و طهارت را با تنظیم آهنگ برای نوحه هایی که شرح مصائب آنان بوده ابراز داشته و سعی کرده است نوحه های واحد را با آهنگ های متفاوتی تنظیم ودر ریتم یکنواخت آن تنوعی ایجاد نماید.

اکبر ابراهیمی آهنگساز تنوع در گام ریتم و وزن را از ویژگی های بارز نوحه های بوشهر می داند و می گوید: نوحه ها در دستگاههای مختلف از جمله شور ، ماهور ، اصفهان و گوشه متعلقات آنها آهنگسازی می شوند.
وی که آهنگسازی چندین نوحه را انجام داده و بیشتر نوحه های قدیمی را برای اجرا با ابزار موسیقی تنظیم کرده است می گوید: آهنگسازان نوحه ها با وجود اینکه تحصیلات دانشگاهی ندارند آهنگ هایی قابل توجه ساخته اند که اشکال فنی ندارند و یادآور این مثل هستند که هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند.
وی همچنین گفت: آهنگسازان نوحه ها با عشق و ارادت به امام حسین (ع)آهنگ ساخته اند و به همین علت ملودی هایشان دلنشین و گوشنواز است.
ابراهیمی معتقد است آهنگ های جدید از نظر آهنگسازی متنوع تر و زیباتر شده اند ولی نوحه های قدیمی همچنان بهتر و دلنشین تر از نوحه های جدید هستند.
موسیقی سوگواری در بوشهر از نظر تنوع و کثرت ملودی بخش اعظم موسیقی کشور را شامل می شود.
این نوع موسیقی از نظر تعلق ملودی و مضمون با آیین های شیعی پیوند یافته است. اجرای موسیقی سوگواری وسیله ای برای تحکیم مبانی اجتماعی و تشخیص و اعتبار مساجد و تکایا است اغلب آواز های موسیقی بوشهر به دلیل لحن غم انگیز آن در عزا هم کاربرد دارند نوحه های قدیمی بوشهر برگرفته از موسیقی فولکلوریک این منطقه است و با ترانه های محلی ارتباطی تنگاتنگ دارد.
مراسم سینه زنی همراه با آواز نوحه که خود نوعی ملودرام غم انگیز است تحقق می یابد و سینه زنی بدون حضور نوحه خوان غیر ممکن و نا مفهوم است.
سینه زنی در بوشهر به صورت دایره وار انجام می شود در این دایره هرکس با دست چپ کمربند همراه طرف چپ خود را گرفته با دست راست طبق یک ضابطه مشخص و ریتم معین به سینه می زند این دایره که به وسیله نوحه خوان اول که پیش خوان نامیده می شود هدایت می شود به تدریج انبوه شده دایره های بزرگتر را تشکیل می دهد در اصطلاح محلی این صف های عزاداری را بر و سازنده و ناظم آن را بر سازمی نامند پیش خوانی و بر ساختن خود یک تخصص به شمار می آید زیرا در کیفیت برگزاری مراسم و نوع اجرای نوحه خوان اصلی تاثیر بسزایی دارد نوحه خوان مانند یک ناخدای مجرب و مسلط که کشتی را در امواج خروشان دریا با مهارت هدایت می کند و به ساحل می رساند.
انبوه عزاداران را ماهرانه تا آخر مراسم رهبری می کند یک لغزش کوچک در اجرای ریتم نوحه یا یک سینه زدن اضافی موج تمرکز یافته این هیجان عاطفی را متزلزل می سازد صدها دست به طور همزمان سینه می زنند و صدها جفت پا با حرکت منظم و مرتب به گردش در می آیند این خیل خروشان به طور یکنواخت و یک صدا نوحه خوان را همراهی می کنند.

عبدالرحیم وحدتیان در کتاب مجموعه نوحه های عزاداری سنتی بوشهر می نویسد اوج هیجان درمراسم عزاداری زمانی است که نوحه خوان اعلام می کند( واحد ) در این زمان فقط نوحه خوان است که می خواند و سینه زن سینه میزندولی چیزی نمی خواند همه در شور و جذبه ای فرو می روند که حتی ضربه های دردناک دست بر روی سینه را احساس نمی کنند یا حتی به حالت غش و اغما می افتند.
از این استان نوحه خوانان و سرود گویان بسیاری برخاسته اند که بعضی از آنان هم سراینده شعر هم مجری آهنگ و هم خواننده نوحه بوده و هستند.
سینه زنی بوشهر در نوع خود به مفهوم گونه ای اتحاد و همبستگی است همصدایی و همنوایی جمعیت یکرنگی یکدلی و یگانگی جمع را باز گو می کند و این همه ریشه در اعتقادات عمیق مذهبی و تعلق خاطر این مردم خداجو و دوستدار اهل بیت به واقعه خونبار کربلا و مولایشان امام حسین (ع) دارد.

منبع: بوشهر/ واحد مرکزی خبر/ اجتماعی