با این که سال?ها از دوم خردادی که اصلاحات در آن شکل گرفت، گذشته است اما در آن سال?ها و همچنین تاکنون تعریف مشخصی از اصلاحات ارائه نشده است. این موضوع به?عنوان یک آسیب در اصلاحات مطرح می?شود. آیا شما با این موضوع موافقید؟

اصلاحات جریان از پیش تعیین شده­ای در انتخابات سال 76 نبود. انتخاباتی با خواست و اراده ملت برگزار شد و آن چه شکل گرفت یک انتقاد به وضعیت موجود بود. نوع ادبیات به کار برده شده در آن زمان متفاوت بود که به تغییر روش?ها بدون به هم ریختن چارچوب?های پذیرفته شده فکر می?کرد. این روش در ادبیات دنیا رفورم نام می?گیرد که در ادبیات ما به اصلاحات ترجمه می?شود. به همین دلیل از پیش تعریفی با مرزبندی?های مشخص آماده نشده بود و رفتار دولت خاتمی به?عنوان رفتار اصلاحات نام گرفت. اصلاحات یعنی در چارچوب قانون اساسی و چارچوب?های موجود
که آقای خاتمی هم انکار نکرد روش?های ناپسندیده?ای که وجود دارد را به روش?های مقبول تبدیل کرد.

عدم تعریف درست و مشخص از اصلاحات در این همه سال سبب شده که گروه?های فراوانی خود را جزو این جریان بدانند. این مشکل در مورد تعریف «اعتدال» نیز وجود دارد. آیا زمان آن نشده که تعریفی جامع و مانع از اصلاحات ارائه شود؟

زمانی که یک جریان با تعریف و یک مانیفست مشخص روی کار نیامده باشد و احزاب در کشور شکل جدی به خود نگرفته باشند، مدعیان زیادی پیدا می?کند. قطعا این بحث در مورد اعتدال و عدالتی که آقای احمدی?نژاد مطرح کرد نیز پیش خواهد آمد. اصلاحات چون در آغاز یک حرکت تازه بود این آسیب بیشتر به سراغ اصلاحات آمد. افراد زیادی بودند که اگر راس هرم اصلاحات را خاتمی بدانیم هیچ گونه نسبت و نزدیکی آرایی با خاتمی نداشتند اما در کته?گوری کلی اصلاحات خود را تعریف می?کردند. بسیاری از مشکلاتی که جریان اصلاحات با آن درگیر است و طیف اصولگرا علاقه مند است که آن را به پای اصلاحات بگذارد، مربوط به نوع نگاه آقای خاتمی نبود زیرا اصلاحات یک جریان اجتماعی بود که مرزهای مشخصی را در ابتدا تعریف نکرده بود. به همین دلیل اختلاف نظرها و دید گاه?های متفاوتی وجود داشت که جریان اصلاحات به علت زیر هرم خاتمی قرار گرفتن با چالش?های جدی مواجه شد.

شما می?گویید که اصلاحات با ادبیات خاتمی و شخص وی پدید آمد و در ادامه اشاره می?کنید که اصلاحات برخاسته از یک بستر اجتماعی بوده است. این دو گفته متناقض هم نیست؟

با یکدیگر منافاتی ندارد. انتخابات متفاوتی در سال 76 برگزار شد که محوریت آن فردی به نام خاتمی بود. با تعریف مشخص شروع نشد بلکه در بدنه جامعه جاری بود و بعد در شکل خود معنا پیدا کرد و آن معنا اصلاحات نام گرفت. این که یک فرد یا انتخابات شروع?کننده یک جریان سیاسی باشد منافاتی با یکدیگر ندارد. یک حرکت سیاسی اجتماعی در جامعه زنده شده بود که بعد از دوم خرداد شکل گرفت و ادامه پیدا کرد اما این حرکت یک مانیفست مشخص نداشت.

ما تاکنون شاهد عدم انسجام بین اصلاح?طلبان در انتخابات مختلف مانند شورای شهر و انتخابات گذشته ریاست?جمهوری بوده?ایم. انتخابات 92 را با قطعیت نمی?توان نتیجه اتحاد اصلاح?طلبان دانست. این عدم انسجام از چه ریشه گرفته است؟

تا زمانی که حزب به معنای واقعی در حوزه سیاسی وجود نداشته باشد انسجام شکل نمی?گیرد. آنچه باعث شکل گرفتن انسجام در یک جریان می?شود وجود احزاب و جامعه حزبی است. در انتخابات امسال و سال 76 و همچنین انتخابات سال 84 که آقای احمدی?نژاد روی کار آمد و یک ذهنیت در جامعه حاکم شده بود، این موضوع همیشه سیال و در جریان بوده و مرزهای دقیقی را نمی?توان برای آن تعریف کرد. زیرا جامعه ما حزبی نیست و تفکرات در یک اتاق فکر تحلیل نمی?شود و هرکس براساس تفکرات، باورها و تشخیص خود به?اندیشه?ای نزدیک می?شود یا خود را از آن دور می?داند.

از نقدهایی که به اصلاحات وارد می?شود، صورت نگرفتن تغییرات موثر از جانب این جریان است و همچنین اندیشه?های متفاوت وجود اصلاحات را مانعی برای تغییرات سازنده می?دانند. این نقد را چگونه پاسخگو هستید؟

اصلاحات در زمین فکری خود بسیار موفق عمل کرده است. تغییرهایی که در بدنه جامعه شکل گرفته، هنوز ادامه دارد. مانند آشنا شدن مردم با حقوق خودشان، زنده شدن و احیای ادبیات محترمانه با جامعه، حرمت?گذاری به مردم و یکسری اصول مهمی که مبنای تفکر اصلاحات بوده و حتی اگر در جامعه به?طور کامل عملی نشده باشد به?عنوان یک حق شناخته شده که اتفاق بسیار مهمی تلقی می?شود. اما این که تغییرات اساسی نبوده، به دو دلیل است. اول آن که اصلاحات برای تغییر اساسی روی کار نیامده و با شعار اصلاح عمل می?کند و نمی?خواهد که چارچوب?های پذیرفته شده یا قانون اساسی را تغییر دهد. دلیل دوم این که توقعات متفاوت بود و توقعات باید مطابق با واقعیت?ها باشد. در ایران قدرت تنظیم شده است و هیچ فردی نمی?تواند تمام آرمان?ها و ایده?های فردی خود را عملی کند. حتی اگر منتخب مردم باشد باید خود را در مجموعه مدار تعیین شده فعلی ببیند.

می?توان گفت تا کنون تعامل اصلاح?طلبان با دیگر ارکان رسمی درست نبوده است. برای صحت این گفته می?توان به گوشه?نشین شدن اصلاح?طلبان در 8 سال اشاره کرد. در این 8 سال هیچگونه عملی در عرصه عمومی از جانب اصلاح?طلبان مشاهده نشد و علت آن را می?توان عدم تعامل و پیشروی مناسب دانست. اشتباهات گذشته را ناشی از چه می?بینید؟

یک اشتباه استراتژیک باعث شد که اصلاح?طلبان طی هشت ساله گذشته در مدار قدرت نباشند. این اشتباه استراتژیک در انتخابات 84 توسط افرادی که در هرم اصلاح?طلبان قرار می?گیرند، صورت گرفت زیرا نتوانستند روی یک کاندیدای مشخص وحدت کنند و به اجماع برسند. در مجموع تعداد کاندیدای اصلاح?طلب در انتخابات 84، از دیگر طیف?ها بیشتربود. حتی اگر آقای?هاشمی را جزو اصلاح?طلب?ها ندانست اما در واقع پیروز انتخابات بودند. این اشتباه استراتژیک در روند اصلاح?طلبان وجود داشته و هر کس تاریخ را مرور کند متوجه می?شود که این اشتباهاتی مهم و تاثیر گذار بوده است.

تعامل با ارکان رسمی کشور اکنون باید چگونه باشد؟

وقتی فردی در مقام ریاست?جمهوری قرار می?گیرد، جزیی از ارکان رسمی محسوب می?شود و باید سعی کند که آن را اصلاح کند و نباید انتظار داشت که فردی در مقام ریاست?جمهوری قرار می?گیرد قانون اساسی را نقض کند. برای روی کار ماندن در دوران خارج از قدرت بهترین راه این است که به?عنوان گروه?های دلسوز امکان نقد ساختارها را داشته باشند. با روی کار آمدن آقای روحانی، دولت باید نقد اصلاح?طلبانه را از درون جامعه بشنود. اصولگرایان نقدشان خیلی مقبول نیست زیرا در جایگاه شکست خورده و در موضع انتقام گیری وارد می?شوند. انتقام?گیری با نوع نقدی که جریان اصلاح?طلبی به?عنوان کمک به برخی ارکان رسمی وارد می?کند تفاوت دارد.

کادر سازی در اصلاحات هیچ گاه به صورت مداوم و مستمر وجود داشته است. آموزش تشکیلاتی که لازمه کار گروهی و پا گرفتن احزاب است از طرف اصلاح?طلبان نسبت به نیروهای جوان وجود نداشته است. این موضوع را به?عنوان یک آسیب در اصلاحات می?پذیرید؟

کاملا با حرفتان موافقم. یک شکاف نسلی بین فعالین وجود دارد و موضوعی مشترک در بین اصلاح?طلبان و اصولگرایان است که متولدین دهه 60 و 70 را به خوبی نمی?شناسند و از خواست?ها و نیازهای آنها بی?خبرند. ممکن است برای آنها برنامه?ریزی صورت دهند اما براساس خواست?ها و نیازهای این نسل نیست. این نسل با نسل پیش از خود بسیار تفاوت پیدا کرده. دنیای مجازی برای آنها جهان جدیدی را برای آنها ایجاد کرده و ارتباط با بخش?های مختلف جامعه معنایی جدید پیدا کرده است. دلزدگی از بعضی پایبندی?ها نسلی متفاوت را ایجاد کرده است. این نسل متفاوت ممکن است که خود را به علت علاقه به یک شخص اصلاح?طلب بداند اما با اصول و مبانی این جریان آشنا نباشد. جریان اصلاح?طلب و اصولگرا باید نسل متولد دهه 60 و 70 را به خوبی بشناسند و نیازهای آن را ببینند. تفاوت ماهوی و عمیقی در بین نسل?ها وجود دارد و نمی?توان به شناخت?های گذشته اعتماد کرد. زمانی که به شناخت کامل دست پیدا کردند، می?توانند طرح ریزی?های جدید را انجام دهند زیرا طراحی?های سنتی برای ارتباط با این جامعه نمی?تواند پاسخ گو باشد.

اصلاح?طلبان نتوانستند میان خود و مردم ارتباط مستمری را داشته باشند. شاهد بودیم که هیچ کدام از رسانه?های اصلاح?طلب نتوانسته?اند جایگاه ویژه?ای در میان مردم داشته باشند. با تعطیلی یک روزنامه، مردم به سراغ روزنامه?ای دیگر رفته?اند و جای خالی رسانه?ای را عمیقا حس نکرده?اند. چگونه می?تواند یک رسانه در میان مردم جایگاه ویژه پیدا کند؟

عدم ارتباط وجود داشته است و پایه اطلاع?رسانی ضعیف بوده است. جریان اصلاح?طلب هنوز این موضوع را نتوانسته درک کند. وجود روزنامه خوب است اما ممکن است پیج فیس?بوک فردی عادی در جامعه مخاطبان بیشتری داشته باشد. در انتشار روزنامه?ها آن چه مهم تلقی می?شود، مخاطب یابی است. مخاطبان مکان خود را عوض کرده?اند و ممکن است در حوزه مجازی یا حوزه?های دیگر مخاطبان بیشتری وجود داشته باشد. به همین دلیل شناخت در حوزه اطلاع?رسانی بسیار مهم است. همچنین ادبیات گفتمانی و برنامه?ریزی براساس حوصله جامعه تاثیر بسیار مهمی در مخاطب یابی دارد. در گذشته مردم وقت و حوصله داشتند که تحلیل?های روزنامه را بخوانند در زمانی تغییر پیدا کرد به 800 کلمه در وبلاگ و اکنون مخاطبان اصلی در فیسبوک هستند که بیش از چند خط خواندن از حوصله آنها خارج است. در جامعه خوب یا بد این تغییرها صورت یافته و باید خودمان را با آن تطبیق دهیم. براساس آن برنامه?ریزی?ها را ارائه داد که مورد پسند این قشر باشد.

موضع?گیری در مورد وقایع خاص در میان اصلاح?طلبان مشخص و ثابت نبوده است. برخی مطرح می?کنند به?رغم اختلافات و موضع?گیری?های سیاسی متفاوت در حوزه اقتصادی نیز اصلاح?طلبان یکدست نیستند. عامل این چنددستگی را در چه می?بینید؟

در یک جریان، موضع?گیری در همه حوزه?ها نمی?تواند یکسان باشد. زمانی که یک جامعه حزبی باشد موضع?گیری?های مشخص دارد. اما جامعه?ای که حزبی نیست آدم?ها دید گاه?های مختلف دارند که در کلیات با یکدیگر هم نظر و هم عقیده?اند. در تمامی جریانات حال حاضر کشور این موضوع وجود دارد و مختص به اصلاح?طلبی نیست. مثلا در مورد عملکرد آقای احمدی?نژاد، اصولگراها باید مسئولیت وی را بپذیرند که چرا جامعه ایرانی را با احمدی?نژاد همراه کردند و زمانی که عملکرد او مشخص شد گفتند که از ما نبوده. این موضوع?ها آفت?هایی است که به خاطر عدم وجود حزب در کشور شکل گرفته که نمی?توان همه­ی دیدگاه?ها را با هم هماهنگ کرد.

در گفته?هایتان چندین بار به احزاب اشاره کردید. آینده احزاب در کشور را با روی کار آمدن دولت جدید چگونه می?بینید؟

پیش?بینی نمی?کنم که در دولت به معنای واقعی فردی به دنبال حزب برود. حزب مشکلات و دردسرهای خاص خود را دارد. درقانون اساسی ما قوانین مربوط به شورا?ها وجود داشت ولی نزدیک به بیست سال اجرایی نمی?شد. زیرا این نوع اقدامات گرفتاری?های خاص خود را دارد. باید مجموعه?ای باشد که بتواند این دردسرها را بپذیرد. برخی نگاه?هایی که لااقل تاکنون وجود داشته است خیلی اجازه این نوع حزبی شدن را به جامعه نخواهد داد.