اعتماد: محسن آزموده/ ببخش اما فراموش نكن. گزاره?يي به يادماندني از ماندلا رهبر فقيد آفريقاي جنوبي كه سعيد حجاريان آن را دستمايه بحث از مدارا به مثابه ميراث ماندلا قرار مي?دهد. او مي?پرسد كه چگونه مي?توان بخشيد و فراموش نكرد؟ از نگاه حجاريان البته بخشش ملازم قدرت است و بخشش كسي كه در موضع ضعف قرار دارد، بي?معناست. عصر شنبه هفتم آذر ماه در نشستي كه سازمان مردم?نهاد اميد نسل سوم (انس) در بررسي مدارا به مثابه ميراث ماندلا برگزار كرد، عباس عبدي هم حضور داشت. او در اين نشست سكوت خود را شكست و به نقد سياستمداران ايراني پرداخت و نگرش رمانتيك آنها را مورد نقد قرار داد و گفت هر مدارايي در سطح سياستمدارانه به معناي شكست نيست، در حالي كه انتظار ما ايرانيان از سياستمدار آن است كه مقاومت كند و در زندان بماند.

سعيد ليلاز نيز در اين نشست به جاي ستايش?هاي مرسوم از ماندلا به نقد او پرداخت و گفت: وقتي عملكرد اقتصادي ماندلا را ارزيابي مي?كنيم، مي?بينيم كه چندان هم موفقيت?آميز نبوده است. ضمن اينكه معتقدم نمي?توان همه آنچه در آفريقاي جنوبي رخ داده را به حساب ماندلا گذاشت. جاويد قربان?اوغلي، سفير اسبق ايران در آفريقاي جنوبي با ليلاز مخالف بود.

او به جاي عملكرد ضعيف اقتصادي از شأن اجتماعي سياسي بالاي آفريقاي جنوبي در عرصه بين?المللي سخن راند. وي همچنين بر توانايي?هاي فردي ماندلا تاكيد داشت و معتقد بود كه گاهي تك روي?هاي او روندها را در آفريقاي جنوبي متاثر ساخت.

سعيد حجاريان در ابتدا به موضوع بحث اشاره كرد و گفت: بحث ما در ابتدا درباره مدارا بود، اما بحث?هاي ديگر هم شد و از مدار مدارا خارج شد.

وي سپس به بحث مدارا پرداخت و گفت: براي بحث درباره مداراي ماندلا بهتر است از جمله مشهورش يعني ببخش اما فراموش نكن آغاز كرد كه جمله دقيقي است. اگر بحث امروز هم به اين سمت مي?رفت جذابتر بود. اما پرسش اساسي آن است كه آيا مي?شود بخشيد اما فراموش نكرد؟ يك عده هم مي?گويند ببخش و فراموش كن. بايد توجه كرد كه بخشيدن يك فعل است اما فراموشي يك انفعال است. يعني فراموشي مثل شرم بر انسان عارض مي?شود. بخشيدن را مي?شود دستور داد، اما نمي?توان به كسي دستور داد كه فراموش كند.

حجاريان ميان بخشش و فراموشي فردي و جمعي تمايز گذاشت و گفت: بحث من درباره بخشش يا فراموشي فردي نيست. گاهي گفته مي?شود كه مثلا طرف ديه مي?گيرد و قاتل پدرش را مي?بخشد يا مي?گويد خاك سرد است و فرد مرگ پدرش را فراموش مي?كند. اما بحث من اين است كه آيا يك ملت مي?تواند ببخشد؟ اگر نكند چه مي?شود؟ اگر يك ملت يك واقعه?يي را فراموش نكند، آن واقعه تبديل به بخشي از هويت آن جامعه مي?شود يعني با آن مي?تواند هويت?سازي كند. براي مثال گروهي از مسلمانان واقعه سقيفه را فراموش نكردند و گفتند كه در آن واقعه حق حكومت علي(ع) پايمال شد و حضرت فاطمه(س) شهيد و اين خود ستون و اسباب هويت?سازي شد كه تا به امروز نيز اثرات آن را شاهديم.

وي در ادامه گفت: پرسش ديگر اين است كه آيا يك ملت مي?تواند نبخشد؟ بخشش امري است كه با قدرت همراه است. كسي كه در موضع ضعف قرار دارد، نمي?تواند ببخشد. درسدن در آلمان در جنگ جهاني دوم به نحوي بمباران شد كه يك شبه همه جمعيت را نابود كردند، حتي از هولوكاست وحشتناك?تر بود. اما كسي از آلمان عذرخواهي نكرد. هيچ كس از ژاپن عذرخواهي نكرد. بنابراين اول قدرت بگير و بعد ببخش.

اما نكته ديگري كه مي?خواهم بدان اشاره كنم اين است كه چرا گروهي نمي?بخشند؟ در اواخر دوران آقاي خاتمي يك بار به من گفتند كه به خانواده?هاي قتل?هاي زنجيره?يي بگو كه من حاضرم غرامت آنها را پرداخت كنم. من به ايشان گفتم كه بعيد است ايشان اين موضوع را بپذيرند و حاضر به بخشش باشند. آقاي خاتمي گفت كه من نمي?خواهم آنها ببخشند، بلكه اين تنها كاري است كه از دست من بر مي?آيد. من سراغ خانواده?هاي ايشان رفتم. برخي به?شدت ناراحت شدند.

در حالي كه عده?يي نيز به?شدت از نظر اقتصادي دچار مشكل بودند، اما برخي گفتند كه اين غرامت را نمي?پذيريم، حالا ماندلا مي?گويد ببخش اما فراموش نكن.

سعيد حجاريان در پايان به برخي از دلايل موفقيت ماندلا پرداخت و گفت: يك نكته هم درباره موفقيت ماندلا بگويم. بايد در نظر گرفت كه ايشان چند شانس آورد. نخست اينكه جامعه جهاني به او كمك كرد. شرايط جهاني و براي مثال صندوق بين?المللي پول كمك كردند كه رژيم او سر پا بماند و برگزاري جام جهاني به ايشان كمك كرد. دوم اينكه از تخصص سفيدها استفاده كرد، مثل مالزي و سنگاپور كه از نيروي متخصص چيني بهره بردند. سوم اينكه آفريقاي جنوبي در مقايسه با كشوري چون هند بسيار كوچك بود. در نهايت هم بايد به اين موضوع توجه كرد كه من البته قصد بدي از اين حرف ندارم، اما ماندلا در واقع معامله كرد. يعني او مثل يك دلال خوب توانست شرايط را به خوبي درك كند. سياست فقط جنبه ستيز ندارد. در سياست غير از ستيز سازش نيز هست. در كار ماندلا ستيز هم بوده است. ماندلا از لحظه مناسب استفاده كرد. متاسفانه ما از آن لحظه?هاي مناسب استفاده نكرديم و نتوانستيم معامله را به وقتش جوش دهيم. كاريزماي او نيز قطعا در موفقيتش تاثير داشت.



كار سياستمدار ماندن در زندان نيست

عباس عبدي در اين نشست بالاخره سكوت را شكست و به بهانه بحث از ماندلا و مدارا نگاهش را به سياست و سياستمدار بازگو كرد. وي در ابتدا به بحث سعيد ليلاز و جاويد قربان اوغلي اشاره كرد و گفت: نكات مهم بحث اين آقايان اين بود كه اولا خيلي اسير جو نشويم و دوم اينكه فكر نكنيم كه ماندلا يا هر فردي ديگري از جامعه تاثير نمي?پذيرد. به طور كلي يعني اين موضوع نشان مي?دهد كه قابليت قابل و ظرفيت?هاي جامعه در پيروزي يك سياستمدار تاثيرگذار است. هر محصولي در هر زميني به بار نمي?آيد.

عبدي در ادامه به يك مساله روش شناختي در تاريخ?نگاري اشاره كرد و گفت: تاريخ را نبايد وارونه خواند. مهم?ترين اتفاقي كه با ماندلا رخ داد، انتقال از يك رژيم نژاد پرست به يك رژيم دموكراتيك بود. اما بحث مهم اين است كه كار سياستمدار چيست؟ رسالتش چيست؟ اگر ماندلا تا به امروز در زندان مي?ماند، براي ما از اينكه امروز هست، متفاوت بود؟ به نظر من كار سياستمدار آن است كه آلام جامعه را كاهش دهد. كار سياستمدار اين نيست كه در زندان باشد و مبارزه كند. البته من نمي?خواهم از ارزش مبارزه بكاهم اما بحث من اين است كه اگر ماندلا همچنان مثل زمان گذشته در زندان بود، چه تفاوتي براي جامعه جهاني داشت؟ اين يك مساله?يي است كه به فرهنگ سياسي ما ارتباط مي?يابد. ما سياستمدار نمي?خواهيم، بلكه كسي را مي?خواهيم كه داد بزند. ما در رابطه با سياستمدار دنبال مقاومت هستيم. در حالي كه شاخص و معيار اصلي براي هر سياستمداري آن است كه چطور به هدفش برسد.

عبدي همين نگرش به سياستمدار را دستاويزي براي بحث از مدارا خواند و گفت: به همين خاطر است كه معتقدم مدارا را نبايد تنها به عنوان يك اخلاق فردي خواند. مدارا در حوزه فردي يك فضليت شخصي است.

اما در سياست مدارا را بايد به لحاظ نتايج و كاركردها سنجيد. اين به معناي نفي مبارزه نيست. اما كساني هم بوده?اند كه در جامعه ما يك ساعت هم مبارزه نكرده?اند، اما به لحاظ اثرگذاري بسيار موثر بوده?اند. ما متاسفانه نگاه سياستمدارانه به مساله نداريم. در حالي كه اگر نگاه مان سياستمدارانه شود، در آن صورت سازش و تفاهم و مدارا را به عنوان ركن اصلي مشاركت در نظر مي?گيريم.