نام: محمد ابراهيم، نام خانوادگي: باستاني?پاريزي، تولد: سوم دي 1304، صادره از: پاريز از توابع سيرجان. آنچه خوانديد صفحه اول سجل بزرگ?ترين شخصيت فرهنگي معاصر كرمان زمين است. كرماني كه از?هزاره?هاي گذشته، مسكن انسان?هاي فرهيخته و فرزانه بوده است كه اگر چنين نبود، تمدن جيرفت هيچ?گاه از آنجا برنمي?خاست. تمدني كه اگرچه از نخستين مردمان ساكن در مشرق زمين?اند، اما از بافكر?ترين و انديشمند?ترين آنان نيز به?شمار مي?آيند و همين ويژگي، برجسته?شان كرده است. بدين?ترتيب هيچ جاي تعجبي باقي نمي?ماند كه پس از پنج?هزاره، بزرگ مردي چون «دكترمحمد?ابراهيم باستاني?پاريزي» از اين خطه برخيزد و تمام نوشته?هاي حوزه تاريخ را تحت?تاثير تاليفاتش قرار دهد. اما چه رمز و رازي وجود دارد كه تحريرات او را اينقدر دلنشين كرده و خواهان بسياري يافته است. طوري كه در آستانه 90 سالگي، به?طور متوسط هر سال كتابي را به?بوته نشر مي?سپارد. رمز و رازي كه از آن صحبت شد را بسياري از اهل فكر و نظر در طنزگونه بودن نگارش?هاي ايشان مي?دانند. چراكه تاريخ به?تنهايي، سخت?خوان و دشوار است و بسياري را ياراي مطالعه و پيگيري مستمر آن نيست و بايد كه طرحي نو درانداخت تا شايد علاقه?مندانش فزوني يابند، و اين?بار درايت و ظرافت بود كه به ياري?اش آمد و توانست كه نوشته?هايش را قرين طنز و شعر نمايد تا خواننده از تاريخ كه داستان زندگي انسان است نگريزد بلكه جذبش شود. همين جذابيت در تاريخ?نگاري?هايش بود كه علاقه?مند شديم تا با او گفت?وگويي كرده و از او درباره زندگي?اش و البته تحريراتش بپرسيم. گفت?وگويي كه در ادامه مي?خوانيد در يك هفته سرد زمستاني در اتاق كارش در گروه تاريخ دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران صورت گرفت... 

?جناب آقاي دكتر باستاني?پاريزي! اگر چه شما براي همه اهالي تاريخ و ادبيات چهر?ه?اي شناخته?شده و مطرح هستيد، اما براي آنكه جوانان كه مخاطبان اصلي ما هستند، با شما آشنايي بيشتري پيدا كنند، خواهش مي?كنم در ابتدا از خانواده پدري خود بگوييد؟ در واقع مي??خواهم بدانم كه جايگاه خانواده پدري شما در جامعه چگونه بود؟
پدرم مدير دبستان چهار كلاسه پاريز بود و مادرم دختر كربلايي زين?العابدين كشاورز و باغدار و متولي موقوفه خواجه سعيدي?پاريز و هر دو خانواده از موقعيت اجتماعي مناسبي برخوردار بودند. پدرم روحاني و خطيب و روضه?خوان و شبيه?گردان هم بود و مادرم از خانواده خواجگان پاريز بود كه نسب خود را به خواجه نقشبند در بخارا مي?رساندند.
?مي?خواهم بدانم كه آيا اين محيط در جهت?گيري آينده شما موثر بود؟
محيط پاريز تا سال چهارم و پنجم دبستان مرا رساند و بعد تحويل دبستان بدر سيرجان داد (1316ش/1937م). پس از يكي، دو سال ترك تحصيل سيكل اول دبيرستان را هم در سيرجان خواندم و اندكي بعد از دانشسراي مقدماتي كرمان فارغ?التحصيل شدم (1325ش/1946م) و چون شاگرد دوم در امتحان شده بودم به تهران آمدم و دانشسراي عالي را خواندم (رشته تاريخ و در 1330ش/1951م) براي دبيري دبيرستان?ها به كرمان رفتم.
از دوران كودكي و نوجواني خود بگوييد. اين دوران در چه حال و هوايي گذشت؟
همان?طور كه در يك شعر گفته?ام: دوره طفلي به شيريني گذشت، دوره جواني، مصادف با تحولات بزرگ ايران خصوصا بعد از شهريور 20 بود. در بسياري از جرايد تهران مقاله ترجمه مي?كردم – از عربي – و شعر مي?گفتم و در جلسات سخنراني و سمينارها شركت مي?كردم. به هر حال دوران پرشور و شري بود. اولين كتابم را تحت عنوان آثار پيغمبر دزدان در 1324ش/1945م در كرمان چاپ كردم.
?چطور شد كه به دانشسراي مقدماتي كرمان رفتيد؟
به دليل اينكه دانشسرا كمك?خرجي مي?داد ماهي هشت تومان، در سال دوم هم شبانه?روزي شد چون من از پاريز به كرمان مي?رفتم كه 45 فرسنگ (حدود 250 كيلومتر) فاصله دارد، طبعا زندگي يك جوان بي?تجربه و بي?درآمد در يك شهر چندان ساده نبود.
?چرا تحصيل در رشته تاريخ دانشگاه تهران را انتخاب كرديد؟ كدام?يك بر ديگري بیشتر می?چربید؟ رشته تاريخ يا دانشگاه تهران؟
دانشگاه تهران براي اينكه دانشگاه ديگري نبود. رشته تاريخ براي اينكه پدرم اهل تاريخ بود و من در زندگي كودكي با بسياري از داستان?ها و حوادث تاريخي در گفتار او آشنا شده و علاقه?مند بودم. دانشسراي عالي هم براي اينكه كمك?هزينه تحصيلي مي?داد و در اميرآباد خوابگاه داشتيم و تا حدودي با آسايش زندگي مي?كرديم.
?از پايان?نامه دكتراي خود بگوييد؟ چه تاريخي از آن دفاع كرديد؟ با چه موضوعي و با راهنمايي كدام استاد؟
براي دكتراي تاريخ، بعد از هفت سال معلمي در كرمان، به تهران آمدم (1337ش/1958م) و ضمن كار در موزه ايران باستان، سپس انتقال به مجله دانشكده ادبيات، رساله خود را تحت عنوان (تاريخ ايران قديم از نظر ابن?اثير) نوشتم و مرحوم سعيد نفيسي راهنماي رساله?ام بود و اين رساله جزو يكي از آثار چاپ شده است. از آن پس جزو كادر علمي دانشكده ادبيات (1338ش/1959م) قرار گرفتم و تا بازنشستگي در اين دانشكده كار مي?كردم. 
?از نخستين فعاليت روزنامه?نگاري خود در سال 1321 در مجله بيداري كرمان بگوييد.
نخستين مقاله من در خردادماه 1321ش/1942م در روزهايي كه ترك تحصيل کردم و در پاريز بودم، تحت?عنوان «تقصير با مردان است نه زن?ها» چاپ شد در واقع يك نوع فمينيسم ابتدايي را مطرح كرده بودم. مجله بيداري در كرمان توسط مرحوم سيدمحمد هاشمي?كرماني منتشر مي?شد.
مي?خواستم بدانم كه روزنامه?نگاري چه جذابيتي براي شما داشته كه سال?هاست آن را رها نكرده و به شكل مستمر آن را ادامه مي?دهيد؟
در پاريز بعضي مجلات و جرايد براي پدرم مي?آمد و من با ديدن و خواندن آنها خشنود بودم، حتي خودم در پاريز، يك نشريه خطي در سه، چهار نسخه منتشر مي?كردم به??نام «نداي پاريز». يكي از اولين مشتركان من، معلم خودم بود به نام سيداحمد هدايت?زاده. از همان وقت علاقه به نگارش و سرودن شعر پيدا كردم. نخستين مجموعه شعر من در اسفند 1327ش/1959م به?عنوان «يادبود من» منتشر شده است.
?فراگيري زبان?هاي عربي و فرانسه در شما چگونه به وقوع پيوست؟ آيا در آن زمان ?كاري دشوار نبود؟
زبان عربي را تقريبا پدرم به من آموخت، به همين دليل وقتي به دبيرستان رفتم به اين درس مسلط بودم. در دانشگاه تهران علاوه بر ترجمه در جرايد، كتاب ذوالقرنين يا كوروش كبير را از مجله ثقافه?الهند ابوالكلام آزاد ترجمه كردم كه در 1329ش/1950م به چاپ رسيد. زبان فرانسه هم چون در سيرجان معلم انگليسي نبود، آقاي حجازي و مرحوم ارجمند معلم فرانسه من بودند. طبعا در كرمان هم فرانسه آموختم كه مرحوم بهمن?اوف معلم آن زمان بود. در تهران هم مرحوم حبيب?الله صحيحي درس فرانسه مي?داد. بعدها در دوره دكترا به اشاره مرحوم دكتر عزيزي استاد حقوق بين?الملل كه در دكترا به ما درس مي?داد، كتاب «اصول حكومت آتن» نوشته ارسطو را به فارسي ترجمه كردم كه توسط دانشگاه تهران چاپ شد و مقدمه?اي نيز از مرحوم دكتر صديقي آن را زينت بخشيده است.
?شما چطور توانستيد بين لطافت شعر و دنياي پرتلاطم تاريخ، هماهنگي ايجاد كنيد؟
شعر با تاريخ بيگانه نيست خصوصا شعر فارسي. مرحوم عباس اقبال، استادم هميشه مي?گفت اين ديوان امير معزي يك تاريخ مدون دوره سلجوقيان است. بعضي نكات اجتماعي هم در شعر فارسي هست كه اگر آدم با آن آشنا باشد ضمن نقل آن مي?تواند در حكم چاشني بحث تاريخي بشود.
?از اينكه يكي از غزل?هاي شما با مطلع «ياد آن شب كه صبا بر سر ما گل مي?ريخت» توسط مرحوم بنان و در يادبود مرحوم صبا به اجرا درآمده است، ماجراي آن شب را تشريح فرماييد و چه حسي داشتيد وقتي آهنگ را شنيديد آيا با بنان و صبا ديداري داشتيد و از قبل با ايشان آشنايي داشتيد؟
شعر گل مي?ريخت را در يكي از شب?هاي گلريزان پاريز سروده?ام و مربوط به سال?هاي بعد از شهريور20 است و در كتاب «يادبود من» (1324ش/1949م) به چاپ رسيده، بعدها در يكي از برنامه?هاي گلها نيز توسط خانم روشنك دكلمه شده، اما در مرگ صبا 1336ش/1957م مرحوم بنان آن را خوانده و بسيار بجا خوانده، منتها شبي كه خوانده بود- ما در كرمان برق نداشتيم و خودم نشنيدم- بعدها نوار آن را به دست آوردم.
?برايم جالب است بدانم كه چرا بخش زيادي از آثار خود را به تاريخ كرمان اختصاص داده?ايد؟ آيا حس وطن?پرستي اين اتفاق را سبب شده است؟
لابد علاقه به سرزميني كه اول بار بدن من با آن تماس حاصل كرده اهميتي دارد، ولي از جهت اينكه در محضر پدرم اغلب مسايل مربوط به تاريخ كرمان توسط دوستانش مطرح مي?شد و من هم شنونده بودم طبعا مرا به اين مسايل بيشتر علاقه?مند كرد و بعدها كه خودم در رشته تاريخ ثبت?نام كردم هرجا مطلبي راجع به كرمان مي?ديدم يادداشت مي?كردم و همين مقدمات باعث شد كه بيشتر علاقه خود را به كار كرمان اختصاص دهم هرچند، بقيه تاريخ ايران نيز از كاركرد من در امان نيست.
?لطفا از مجموعه «سبعه ثمانيه» خود بگوييد. آيا تاليف اين مجموعه كه از سال 1342 (خاتون هفت?قلعه) تا 1363 (هشت??الهفت) به طول انجاميد از روي اتفاق بود؟
وقتي قرار شد بعضي مقالات خود را گردآوري و به صورت كتاب چاپ كنم، اولين مجموعه را كه مربوط به آناهيتاپرستي در ايران باستان بود در خاتون هفت?قلعه گنجاندم و همه شش كتاب ديگر هم پي?درپي چاپ شد و يك وقت متوجه شدم كه مجموعه مقالات من از هفت جلد اندكي بيشتر حروفچيني شده. درمانده? بودم كه اسم آن را چه بگذارم در حالي كه هفت كتاب من به صورتي با عدد هفت آميخته بود مثل سنگ هفت قلم و كوچه هفت پيچ و آسياي هفت سنگ و زير هفت آسمان و اژدهاي هفت سر و غيره. به ايرج افشار – كه خدايش رحمت كند – گفتم در نام?گذاري آن درمانده?ام گفت: اي، يك هشت الهفتي بگذار. همين كلمه در ذهنم جرقه زد و اسم آن را «هشت?الهفت» گذاشتم كه هم كتاب هشتم است و هم عدد هفت در آن مستتر است.
?آقاي دكتر باستاني، بگذاريد كه كمي به مسايل عرصه فرهنگ بپردازيم. به عقيده شما چرا اينقدر آمار مطالعه كتاب در ايران پايين آمده?است؟
وقتي آمار روشني نيست، نمي?شود به اين صراحت چنين گفت. من خودم به خاطر دارم كه چاپ دوم حماسه كوير در 20هزار نسخه چاپ شده و سه?ماهه فروش رفت، پس خواننده هست- اگر كتاب مناسب باشد و اگر ارزان باشد- وقتي شما كتاب را در دو هزار نسخه چاپ مي?كنيد و 17 هزار تومان قيمت مي?گذاريد طبعا هيچ دانشجويي آن را نخواهد خريد، در حالي?كه دانشجويان بزرگ?ترين رقم خواننده را بايد تشكيل دهند. اين نكته البته بحث مفصلي لازم دارد كه فعلا جاي آن نيست.
?آيا اثري از شما در حال تاليف، در آستانه انتشار و تجديد انتشار وجود دارد؟
به قول اقبال لاهوري:
ساحل افتاده گفت گرچه بسي زيستم/ هيج نه معلوم شد كيستم و چيستم؟
موج ز خود رفته?اي سر به درآورد و گفت/ هستم اگر مي?روم، گر نروم نيستم
مخلص پاريزي در اين درياي مواج فرهنگ ايران زمين، همان موج كوچك از خود رفته هستم كه گاهي با عنوان و چاپ يك كتاب سر به در مي?كنم و باز فرو مي?روم.
?مي?خواهم بدانم آيا شاگرداني را تربيت كرده?ايد كه بتوانند راه شما را ادامه دهند؟
معلمان تاريخ آزموده?تر از من بسيارند، آنها البته شاگرداني تربيت كرده?اند كه راه آنها را ادامه مي?دهند. هر روز بيشتر و بهتر از ديروز، در اين راه مثل هر چيز ديگر، به قول معروفت «زمين از حجت خالي نخواهد ماند».

?موانع مطالعات و تحقيقات تاريخي در گذشته چگونه بوده؟ و آيا امروز اين مشكلات رفع شده است؟
مرحوم حاج محمدكريم خان?كرماني نزديك 300 رساله و كتاب نوشته كه بسياري از آنها هم امروز در كتابخانه آيت?الله مرعشي?قم موجود است. وقتي از او پرسيدند: چگونه توانستي اين همه كتاب بنويسي؟ جواب داده بود يك قلم دوات مرتب داشتم. حالا كه اين همه خودكار و خودنويس و سايت و اينترنت و كامپيوتر به كمك اهل تاريخ آمده?اند و دروازه آرشيوها به روي همه باز شده است ديگر صحبت از موانع تحقيقات و مطالعات تعجب?آور است. وقتي كنت دوگويينو از مرحوم لسان?الملك سپهر جد مورخ??الدوله سپهر سوال كرده بود: منبع اين همه كتاب كه نوشته?اي چيست؟ مورخ?الدوله لسان?الملك سپهر دست خود را باز كرده روي سينه گذاشته بود و گفته بود: منبع من اينجاست. اما امروز ديگر با آن همه وسايلي كه من گفتم، بعد از 30سال ديگر هيچ بهانه?اي براي اهل تحقيق و مطالعات باقي نمي??ماند.
?آيا شما اساسا ايرانيان را مردم اهل مطالعه مي?دانيد؟ آيا اميدي به بهبود اين روند وجود دارد و راهكار افزايش مطالعه چيست؟
بايد چاپ كتاب در تيراژ بالا صورت گيرد كه كتاب ارزان در دسترس مردم قرار گيرد. با دو هزار تيراژ و قيمت كتاب 17هزار توماني، طبقه عظيم دانشجو كه كتاب?خوان اصلي است، كنار گذاشته مي?شود. بايد همان كاري كرد كه همايون صنعتي با سياست كتاب جيبي كرد، يعني مخیر گذاشت ايراني را كه بين يك كيلو پرتقال و يك كتاب يكي را بتواند بخرد، آن وقت مي?شود سوال شما را پاسخ داد.
?مي?دانم كه در دوران نوجواني به سينما علاقه داشتيد و حتي جعبه?اي درست كرديد كه از آن فيلمي پخش كنيد. آيا فيلم و تاريخ و ادبيات با هم مشتركاتي دارند؟ آيا اين دو «تاريخ و فيلم» مي?توانند به همديگر خدمت كنند و يا برعكس خيانت؟
فليمسازان و اهل تاريخ با هم روابطي دارند؛ با هم، از نوع «قهر و آشتي». اگر نگويم «گرگ آشتي» به قول بيهقي، به هر حال فيلم پديده?اي است كه توي جامعه پيدا شده و كل دنيا را پوشانده، نمي?شود با آن قهر كرد و نمي?شود همه زندگي را يكسره فيلم كرد.
? اصلا چه شد كه راضي شديد در فيلم «از پاريز تا پاريس» همكاري كنيد و آيا مي?توان اميد داشت كه فيلمسازان با تاريخ و استادان با فيلمسازان آشتي كنند؟ چون در كتاب?هاي شما خوانده?ام كه اهالي تاريخ سايه فيلمسازان را با تير مي?زنند؟
درست خوانده?ايد. آنها را با تير مي?زنند كه شكارشان كنند و به خانه بياورند تا از زندگي صاحبخانه فيلم از پاريز تا پاريس بسازند.
?آيا از فيلم خودتان «از پاريز تا پاريس» راضي هستيد و نظرتان درباره? فيلم چيست و آيا ساخت اين?گونه فيلم?ها را براي استادان ديگر پيشنهاد مي?دهيد؟
گفت: آش كشك خالته بخوري پاته نخوري پاته. اين ميرهاشمي نازنين كه دو سال وقت خود را صرف زندگي من? كرده، حالا مگر مي?شود از او ناراضي بود؟ بعد هم، فيلم، زندگي دوباره است. كسي كه به آدم عمر خضر داده اجرش با خداست. زبان من از تشكر عاجز است خصوصا از همكاران ميرهاشمي كه بي?مزد و منت، وقت خود را صرف اين كار كردند.
?دغدغه اين روزهاي شما چيست؟ به چه چيزي بيشتر مي?انديشيد؟
دغدغه?ام اين است كه اگر اين مصاحبه در «شرق» چاپ نشود آيا فردا آفتاب از غرب طلوع نخواهد كرد؟ به ?قول نظامي: من خود انديشناك پيوسته/ زين زبان شكسته و بسته
?آينده ايران در نظر شما چگونه است؟
تابناك?تر از گذشته، روز به پيشتر از روز پيش.
?و سخن آخر...
البته سخن اول را مي?توانم گفت به زبان لبيبي كه گفت:
گويند نخستين سخن از تا مه پازند/ آن است كه با مردم نااهل مپيوند.
اما آخرين سخن، مثل اينكه توقع شما اين است كه به محض اينكه از اين در بيرون رفتيد، اين ديوار بيفتد روي من و كار تمام شود، وگرنه مخلص 87ساله، هنوز حرف فراوان دارد و مصداق قول سعدي است كه فرمود:
مجلس تمام گشت و به آخر رسيد عمر
ما هم?چنان در اول وصف تو مانده?ايم

منبع:http://sharghnewspaper.ir/