«سخنان جناب دکتر زیباکلام برای اصحاب قدرت بعضا تلخ بود و می‌توان به بخشی از آرائشان نقد‌هایی داشت، اما روشن است که از روی باور و دلسوزانه طرح می‌شد و مصداق استفاده از حق آزادی بیان بود.»

کام ایرانیان تلخ است و با ادامه وضع موجود تلخ‌تر نیز خواهد شد. یکی از راه‌های نجات کشور این است که دوبار طبقه متوسط، فرصت انتخاباتی را جدی بگیرد و سال آینده از عبور پوپولیست‌ها (که گنجشک را به‌ جای بلبل می‌فروشند) به مجلس و پارلمان جلوگیری کند.

 با حضور آقای رئیسی، این امکان وجود دارد که بیش از ۳۵ میلیون نفر در انتخابات شرکت کنند که با این حساب تکلیف ۱۵ تا۲۰ میلیون رأی مشخص نیست و تا شب آخر مشخص نخواهد شد که آرای خاکستری به کدام طرف حرکت می?کنند. باید کوشش کنیم که همین آرای خاکستری که روز رأی?گیری پای صندوق می?آیند به روحانی رای دهند...

تقویم رسمی کشور نشان می?دهد فرصت چندانی تا انتخابات مجلس دهم شورای اسلامی و دوره پنجم خبرگان رهبری باقی نمانده است. برخلاف ادوار گذشته که از ابتدای سال انتخابات، مباحث انتخاباتی به شکلی گسترده در محافل سیاسی و رسانه?ها بازتاب داشته، در این دوره تا فصل تابستان، همه چیز تحت?الشعاع توافق هسته?ای قرار داشت و پس از آن تغییر چندانی در فضا رخ نداده است. اگرچه فعالیت سیاسی اصلاح?طلبان و اصولگرایان تا حدی در حال انجام است اما هنوز با فضای انتخاباتی، فاصله دارد. شیوه عمل اصلاح?طلبان و آنچه باید در حدود چهار ماه باقیمانده تا انتخابات انجام شود، موضوع گفت?وگوی «شرق» با حمیدرضا جلایی?پور است. این جامعه?شناس سیاسی و استاد دانشگاه تهران، از سال?های دوران اصلاحات با فعالیت?های سیاسی و مطبوعاتی گسترده، چهره?ای شناخته?شده برای جامعه ایران به شمار می?رود و امروز هم عضو شورای مشورتی و شورای مرکزی حزب تازه?تأسیس اصلاح?طلبان یعنی «اتحاد ملت» است.

رابطه نفت و جامعه مدنی موضوع اصلی گفت?وگو با حمیدرضا جلایی?پور بود اما سخن از این?سو به آن?سو رفت و درنهایت به بررسی لایه?های جدید اضافه شده به طبقه متوسط رسید. او از همان ابتدای مصاحبه تاکید کرد که نمی?خواهد درباره نفت و جامعه مدنی پاسخ کلیشه?ای بدهد: «اصلا من فاصله می?گیرم از آنهایی که می?گویند نفت عامل بدبختی است یا عامل خوشبختی است.» و با این شیوه به تحلیل وضعیتی پرداخت که در آن نفت می?تواند اسطوره یانوس یونانی باشد یا همان شمشیر دودم؛ نیمی فرشته و نیمی شیطان. به تعبیر او در هشت?سال حضور احمدی?نژاد نفت ١٤٠دلار، دولتمردان را سرخوش کرده بود و آنها چندان تمایلی برای پاسخگویی به افکار عمومی، جامعه مدنی و بدنه مردمی نداشتند؛ درعوض، میزانی از درآمد نفتی- مشابه دوره اصلاحات- برای زیرساخت?های اقتصادی کشور تعیین?کننده است. ازاین?رو او به میزانی از درآمد نفتی اعتقاد دارد که در آن نه وضعیت سرخوشی برخی طیف?های سیاسی به وجود آید و نه قطع امید از درآمدهای نفتی.  استادیار جامعه?شناسی دانشگاه تهران می?گوید: «نفت همیشه نفرین نیست بلکه می?تواند فرصت باشد. همچنین صرفا عامل نفت را به عنوان عامل ضددموکراسی دانستن ساده?انگارانه است.» البته او رد نمی?کند که «حجم بالای درآمد نفتی در دولت پیشین، باعث شد دولت، کنترلش را از دست بدهد و همچنین میراثی به نام طبقه متوسط رانتی بسیار گسترده برای امروز باقی بگذارد.» با این حال می?گوید: «نبودن درآمد نفتی برای ایران می?توانست مانع توسعه اقتصادی شود و این امر، ضددموکراسی است. خوشبختانه دولت امروز دولتی توسعه?گراست و این کاهش قیمت نفت می?تواند برایش فرصتی باشد که به تقویت جامعه مدنی و توسعه در ایران کمک کند.» با این حال جلایی?پور از همان ابتدای گفت?وگو با این فکر که نفت نفرین است. موافق نیست و می?خواست سه جهت?گیری برای دولت سامان?یافته که در دوره احمدی?نژاد به?شدت ضربه خورده، مطرح کند و در پایان صحبت?هایش سری هم به این سه جهت?گیری می?زند. جهت?گیری که خودش آن را مسیرهای رو به احیای جامعه سامان?مند می?نامد.  می?گویند منابع طبیعی نفرین طبیعت?اند. آیا نفت، نفرین است؟ آیا ضعف توسعه سیاسی و افزایش انسداد اجتماعی، بخت بد حاصل از این نفرین است؟ یا اینکه نفت و منابع طبیعی به تنهایی نفرین نیستند بلکه نوع بهره??برداری و استفاده از آنها می?تواند این منابع را به لطف یا نفرین تبدیل کند. این مساله در ایران دست?کم در طول هشت?سال دولت پیشین ذهن بسیاری را به خود مشغول کرد. دولتی که با بالارفتن بی?سابقه قیمت نفت روبه?رو شد و این حجم درآمد نفتی بالا باعث ضربه?خوردن به عناصر دموکراسی شد. این موضوع نشان داد دولتی که بی?نیازتر باشد بیشتر شاخ?وشانه می?کشد. از طرفی حالا که قیمت نفت به?طور ناگهانی درحال کاهش است آیا می?توان گفت که این موضوع می?تواند سایه نفرین نفت را از سر مردم ایران کم کند؟ در گفت?وگو با جلایی?پور دنبال پاسخ به این محورها و پرسش?ها هستیم. 

در هشت?سال دولت?های نهم و دهم، طبقه متوسط ایران رشد کرده، اما نه بخش فرهنگی و تولیدی آن، بلکه بخشی که حالا حمید جلایی?پور از اصطلاح «خاردار» برای توصیفش استفاده می?کند؛ بخشی که ویژگی اصلی آن غیرمولدبودن است و رانتی?رشدکردن و ضددموکراسی?بودن. این بافت جدید در طبقه متوسط چندان علاقه?مند رشد و توسعه فرآیند دموکراسی?خواهی در ایران نیست و بیشتر علاقه?مند رشد آنی و تصاعدی است. این بخش حالا برای خودش پایگاهی کسب کرده است. یکی از دل?نگرانی?های جلایی??پور این است که این گروه با شکل و قیافه جدیدی که در ساختار اقتصادی و سیاسی یافته، بخواهد در مسیر روند دموکراسی?خواهی شاخ?شده و دست?و?پاگیر شود. وی به رشد گروه?هایی در جامعه اشاره دارد که خیلی بدشان نمی?آید فرد تندروی دیگری به قدرت برسد و برخی هم به?راحتی بخور?بخور کنند. جایی هم می?گوید: «تصورش را بکنید ٨٠٠میلیارددلار بیاید داخل کشور و به?جای اینکه کشور آبادتر شود، فاسد شود.» او در?همین?حال تاکید دارد که تندروی مرسوم در دوره خاتمی با دوره روحانی تفاوت ماهوی دارد و بخشی از آن به تغییر پایگاه اقتصادی همین تندروها مربوط می?شود.  استادیار دانشگاه تهران همچنین از احتمال خلق دوگانه احمدی?نژاد- روحانی می?گوید و آن را به ضرر سرنوشت دموکراسی?خواهی در ایران می?داند. از سوی دیگر در موضوع هسته?ای نیز امیدوار است پرونده هرچه?سریع?تر نهایی شود و تاکید دارد اگر هسته?ای به نتیجه نرسد، بدون?شک، شکست آن به ضرر جریان?های دموکراسی?خواه و جامعه مدنی خواهد بود. بخش تکمیلی این گفت?وگو در سالنامه روزنامه «شرق» منتشر خواهد شد. 

دولت یازدهم و روحانی در سال آینده با همان چهار چالشی روبه?رو خواهد بود که از چند ماه قبل، یعنی از آغاز دولت «تدبیر و امید»، برای آنها تدارک دیده شده است. اولین چالش، برنامه هسته?ای، مسایل حول این موضوع و پیشبرد مذاکرات و چگونگی اجرای گام?های «توافقنامه ژنو» است که ...